Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Polskie programy pozytywistyczne. Filozofia pozytywizmu.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• charakteryzuje najistotniejsze programy polskich pozytywistów,

• przedstawia postulaty formułowane przez twórców pozytywizmu oraz krytykowane przez nich postawy i poglądy,

• formułuje tezy i argumenty potrzebne do dyskusji na temat wybranego programu pozytywizmu,

• uzasadnia swoje stanowisko dotyczące roli sztuki.

Strategie nauczania

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim.

Formy zajęć

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego,

• analizowanie tekstów publicystycznych,

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel inicjuje dyskusję, formułuje pytanie, na które uczniowie odpowiadają, wymieniając się swoimi poglądami:

• Czy idąc różnymi drogami, możemy się kiedykolwiek spotkać i uszanować wzajemnie nasze cele?

2. Uczniowie zapoznają się z umieszczonymi w e‑materiałach fragmentami tekstów publicystycznych i dostrzegają ich polemiczny charakter.

3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie tworzą mapę myśli na temat pozytywizmu. Rozbudowują zaznaczone na mapie pojęcia. Zapisują hasła negowane przez pozytywistów oraz ważne dla nowych czasów. Zaznaczają nazwiska prozaików i publicystów, którzy je głosili.

2. Uczniowie wykonują kolejne ćwiczenia umieszczone w e‑materiałach:

• zaznaczają postulaty pozytywistycznego programu pracy u podstaw,

• przyporządkowują cytaty do poglądów, których dotyczą (emancypacja, praca u podstaw, utylitaryzm, ewolucjonizm, scjentyzm, empiryzm),

• w tekście Leopolda Mikulskiego i Aleksandra Świętochowskiego Praca u podstaw rozpoznają argumenty, przykłady i dygresje wspierające wywód,

• na podstawie fragmentu tekstu Piotra Chmielowskiego Utylitaryzm w literaturze wypisują w punktach cechy, które autor przypisuje artystom romantycznym oraz pozytywistycznym. Samodzielnie oceniają wykonanie ćwiczenia, korzystając ze wskazówek zawartych w e‑materiałach.

3. Uczniowie redagują plan wypowiedzi, w której ustosunkują się do twierdzenia Piotra Chmielowskiego: Cóż bowiem może przedstawić [dla sztuki] większy i wspanialszy ideał, jak urzeczywistnienie dobra społeczeństwa? Udzielają odpowiedzi na pytanie o cele stawiane sztuce.

4. Zapoznają się z umieszczonym w e‑materiałach fragmentem Marty Elizy Orzeszkowej i na jego podstawie opisują sytuację pracujących kobiet. Zapisują informacje o trudnościach, których kobiety doświadczały w codziennym życiu, stanie zdrowia, wynagrodzeniu, środowisku i pracodawcy.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel inicjuje dyskusję na temat znaczenia programu poprzedzającego każde konstruktywne działanie. Uczniowie wymieniają się spostrzeżeniami.

2. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytanie:

Który z programów pozytywizmu można uznać za najważniejszy dla podniesienia jakości życia nie tylko w XIX wieku, ale i współcześnie?

Wskazani uczniowie udzielają  odpowiedzi i ją uzasadniają.

3. Nauczyciel prosi, aby uczniowie z dowolnego programu pozytywizmu wybrali takie zdanie, które można uznać za złotą myśl. Uczniowie podają przykłady i uzasadniają swoje wybory. Budują komentarze do zdań.

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1. Czy któryś z programów pozytywistycznych można uznać za aktualny? Napisz rozprawkę problemową i udziel w niej odpowiedzi na to pytanie.

Materiały pomocnicze

Eliza Orzeszkowa, Kilka słów o kobietach, Lwów 1873

Leopold Mikulski, Aleksander Świętochowski, Praca u podstaw. (Ogólne jej pojęcie), [w:] „Przegląd Tygodniowy” 1873, nr 10

Piotr Chmielowski, Utylitaryzm w literaturze, [w:] Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu, oprac. J. Kulczycka‑Saloni, Wrocław 1985

Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz i A. Kowalczykowa, Wrocław 2002

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium

Uczniowie mogą omówić każdą z informacji zawartych w multimedium bazowym szczegółowo i w odniesieniu do różnych przykładów dzieł pozytywizmu.