Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Świat orientu w Sonetach krymskich Adama Mickiewicza.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

II. Kształcenie językowe

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

2) rozumie zróżnicowanie składniowe zdań wielokrotnie złożonych, rozpoznaje ich funkcje w tekście i wykorzystuje je w budowie wypowiedzi o różnym charakterze;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

4) określa rodzaje zapożyczeń i sposób ich funkcjonowania w polszczyźnie różnych epok; odnosi wskazane zjawiska do współczesnej polszczyzny.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

4) określa rolę języka w budowaniu obrazu świata.

IV. Samokształcenie. Uczeń:

2) porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• opisuje świat Orientu ukazany w sonetach Adama Mickiewicza;

• rozpoznaje i nazywa w elementy wpływające na koloryt lokalny świata przedstawionego w sonetach;

• analizuje sposób funkcjonowania orientalizmu w sonetach i innych tekstach kultury;

• określa sposób funkcjonowania kategorii estetycznej w wybranych tekstach kultury;

• interpretuje językowe sposoby ukazywania egzotyki w liryce.

Strategie nauczania

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z tekstem literackim.

Formy zajęć

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego;

• analizowanie tekstu kultury;

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/ tablica/ kartka papieru, pisak/ kreda;

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy wyraz Orient. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów mówią o swoich skojarzeniach. Dopisują określenia.

2. Uczniowie opracowują mapę myśli, na której przedstawiają skojarzenia z terminem Orient. Urządzają zabawę w skojarzenia, wśród fotografii pejzażu i współczesnych wnętrz z Dalekiego Wschodu rozpoznają trwałe i charakterystyczne elementy sztuki orientalnej stosowane do dziś w architekturze. Nazywają je.

3. Rysują projekt kafelka ściennego inspirowanego Orientem.

4. Chętni uczniowie opowiadają o swoich wrażeniach z podróży w egzotyczne miejsca. Posługują się wyrazami mającymi oddać ich zachwyt i emocjonalny charakter wyprawy w nieznane.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z umieszczoną w e‑materiałach galerią zdjęć i wynotowują nazwy charakterystycznych elementów świata orientu. Dopisują ich polskie odpowiedniki (jeśli istnieją).

2. Uczniowie do każdego elementu orientalnego ukazanego w galerii dobierają cytaty z sonetów Adama Mickiewicza. Omawiają ich związek z orientalizmem. Zapisują uwagi w zdaniach wielokrotnie złożonych.

4. Uczniowie zapoznają się z wierszem Widok gór ze stepów Kozłowa, Pielgrzym i Mirza, a następnie charakteryzują ukazanych w nim bohaterów: Pielgrzyma i Mirzę. Określają ich relację i postawę. Uzupełniają tabelę.

5. Spośród sformułowań dotyczących funkcjonowania orientalizmu w Sonetach krymskich Adama Mickiewicza wybierają te, które są zgodne z wymową cyklu poetyckiego. Uzasadniają swoje decyzje. Formułują argumenty.

6. Uczniowie zapoznają się z sonetem Bakczysaraj w nocy oraz Pielgrzymem, a następnie:

• wskazują elementy pochodzące z kultury Orientu i budujące koloryt lokalny;

• redagują krótki realistyczny opis nocnego widoku Bakczysaraju (zawierają w nim zarówno elementy świata widzialnego, jak i słyszalnego).

7. Uczniowie uzupełniają tabelę, dopisują tytuły sonetów zawierających elementy orientalne (nazwy miejsc kultu, realia, wierzenia, metafory w języku, kolorystyka). Swoje odpowiedzi porównują z umieszczonymi w e‑materiałach.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie na podstawie fragmentu wypowiedzi Marty Piwińskiej ocenili, które ujęcie orientalizmu dominuje w cyklu Sonety krymskie Adama Mickiewicza. Uczniowie uzasadniają wybór, formułując wypowiedź argumentacyjną i cytując odpowiednie fragmenty sonetów.

2. Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące (zapisuje je na tablicy):

• Z jakiego powodu twierdzi się, że Sonety krymskie są poetyckim zapisem fascynacji Adama Mickiewicza światem Orientu?

• W jaki sposób poeta odkrywa przed czytelnikiem niespotykane piękno odległych krajobrazów oraz przybliża światopogląd i kulturę ludzi Wschodu?

• Co to znaczy, że cykl sonetów jest przykładem romantycznego egzotyzmu?

• Na czym polega poznawanie świata Krymu z dwóch perspektyw: spotkania dwóch światów i zderzenia dwóch kultur?

Uczniowie pracują w grupach, ustalają odpowiedzi i po zakończeniu ćwiczenia dzielą się nimi na forum klasy.

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1. Przeczytaj sonet Ałuszta w dzień i wypisz z niego fragmenty, które dotyczą kolorytu lokalnego ukazanego w wierszu. Objaśnij je.

2. Zredaguj odpowiedź na pytanie: Czy Sonety krymskie można uznać za typowy przejaw mody na egzotyzm w literaturze? Sformułuj argumenty uzasadniające twoją opinię.

Materiały pomocnicze

Wacław Kubacki, Z Mickiewiczem na Krym, Warszawa 1977.

Marta Piwińska,Orientalizm, [w:] Słownik literatury polskiej XIX wieku, pod red. Józefa Bachórza i Aliny Kowalczykowej, Wrocław‑Warszawa‑Kraków 1991.

Marian Kwaśny Orientalizm w „Sonetach krymskich” w najnowszym ujęciu, „Pamiętnik Literacki” 1981, BazHum. Muzhp [dostęp: 10 marca 2020 r.].

Malarstwo Józefa Brandta (nazywanego poetą stepowym).

Wskazówki metodyczne do wykorzystania multimedium bazowego

Uczniowie mogą w jednym wybranym sonecie Adama Mickiewicza, na podstawie galerii interaktywnej, odnaleźć jak najwięcej elementów kultury orientalnej i analizować ich funkcję w tekście romantycznym.