Dla nauczyciela

Autor: Tomasz Mazur

Przedmiot: Filozofia

Temat: Kurs logiki: lekcja 31. Błędy w rozumowaniach: błąd nieformalny (materialny). Część 1: Fałszywa przesłanka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kultura logiczna.

3. Skutki posługiwania się wyrażeniami wadliwymi logicznie: niezrozumiałość, nieporozumienia słowne, paradoksy logiczne (np. paradoks kłamcy, paradoks ruchu, paradoks łysego). Uczeń:

2) opisuje sytuację, w której doszło do nieporozumienia słownego, i podaje powody tego nieporozumienia;

7. Błędy w rozumowaniach: błąd materialny i formalny, błędne koło w rozumowaniu, ekwiwokacja. Uczeń:

1) ocenia dane rozumowanie pod względem materialnym i formalnym, wskazując powody swojej oceny;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele lekcji (językiem ucznia):

Zrozumiesz istotę nieformalnego (materialnego) błędu logicznego.
Poznasz pierwszą charakterystyczną postać nieformalnego (materialnego) błędu logicznego – fałszywą przesłankę.
Poćwiczysz odróżnianie błędu formalnego od błędu nieformalnego (materialnego).
Pofilozofujesz na temat złożoności intencji uczestników rozmowy.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśnia, na czym polega nieformalny (materialny) błąd logiczny;
przedstawia pierwszą charakterystyczną postać nieformalnego (materialnego) błędu logicznego – fałszywą przesłankę;
odróżniaa błąd formalny od błędu nieformalnego (materialnego).

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją

Nauczyciel prosi uczniów o analizę i ocenę następującego fragmentu z Erystyki Schopenhauera:

Arthur Schopenhauer Erystyka
Gdyby w naturze ludzkiej nie było zła, gdybyśmy byli zupełnie uczciwi przy każdej wymianie zdań, wówczas staralibyśmy się dotrzeć jedynie do prawdy, nie dbając o to, czy racja okaże się po stronie poglądu wygłoszonego początkowo przez nas samych, czy też przez naszego przeciwnika. Ten ostatni wzgląd byłby dla nas zupełnie obojętny albo przynajmniej nie nadawalibyśmy mu pierwszorzędnego znaczenia. Duma nasza wrodzona szczególnie jest drażliwa we wszystkim, co się tyczy sił intelektualnych, i nie chce się zgodzić, aby to, cośmy twierdzili początkowo, było mylne, zaś to, co twierdził przeciwnik — prawdziwe. Mając to na uwadze, należałoby każdemu wypowiadać tylko prawidłowe sądy, a dlatego najpierw myśleć, a potem mówić. Ale do wrodzonej dumy u większości ludzi dołącza się jeszcze gadatliwość i wrodzona niesumienność. Mówimy o przedmiocie bez zastanowienia i chociażbyśmy wkrótce zauważyli, że twierdzenie nasze jest fałszywe i pozbawione racji, pragniemy, aby się właśnie zdawało wprost przeciwnie. Miłość prawdy, która w większości wypadków była jedyną pobudką do postawienia tezy wydającej się prawdziwą, zupełnie ustępuje miejsca miłości dumy osobistej; prawda musi wówczas wydawać się kłamstwem, kłamstwo zaś prawdą.
2 Źródło: Arthur Schopenhauer, Erystyka, tłum. J. Lorentowicz, Warszawa 1902.

Zadaniem uczniów jest ocena cytatu za pomocą odpowiedzi na pytania: Jaka jest główna teza tego akapitu? Czy zgadzasz się ze stanowiskiem autora? Uzasadnij swój pogląd.

Faza wstępna

Podanie tematu i celu lekcji.
Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie pracy domowej. Komentuje usłyszane odpowiedzi, naprowadzając jednocześnie uczniów na główny temat lekcji, podkreślając w szczególności nagminność błędów nieformalnych w myśleniu.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Nauczyciel komentuje najważniejsze punkty upewniając się, czy uczniowie dobrze je rozumieją.
Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Grupy mają za zadanie przedstawić dwa dowodzenia. Jedno ma być wnioskowaniem z fałszywą jawną lub niejawną przesłanką, drugą poprawną pod względem zarówno formalnym jak i nieformalnym. W ćwiczeniu chodzi o to, żeby fałszywa przesłanka była nieoczywista i niełatwa do wychwycenia. Następnie każda grupa przedstawia na forum swoje dwa dowodzenia. Reszta grupy ma trzydzieści sekund na zagłosowanie, które dowodzenie jest prawdziwe, a które fałszywe. Po zagłosowaniu grupa podaje poprawny wynik i następuje krótka dyskusja na temat podanych przykładów.
Nauczyciel komentuje przebieg gry, podkreślając najtrafniejsze przykłady wnioskowań z nieprawdziwą przesłanką oraz rozmawiając z uczniami na temat sposobów zabezpieczania się przed takimi wnioskowaniami.

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia nr 7 i 8 zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Winkler M., Commichau A., Sztuka prowadzenia wykładów i lekcji, Kraków 2008.
Peter Boghossian, James Lindsay, How to Have Impossible Conversations: A Very Practical Guide, 2019.
Arthur Schopenhauer, Erystyka, przeł. J. Lorentowicz, Warszawa 1902.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Zadaniem ucznia jest wychwycenie i zanotowanie z otaczającej go rzeczywistości medialnej przykład argumentu, który zawiera nieprawdziwą przesłankę.

Sprawdź się