Dla nauczyciela

Autor: Marta Kulikowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Odpowiednie dać rzeczy słowo! – Norwidowska koncepcja poezji

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście;

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

2) zna pojęcie aktu komunikacji językowej oraz jego składowe (komunikat, nadawca, odbiorca, kod, kontekst, kontakt);

3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);

6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) wykorzystuje teksty naukowe w interpretacji dzieła sztuki;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

charakteryzuje koncepcję poetycką Cypriana Norwida,
interpretuje teksty Norwida, wyjaśniając m.in. funkcję zastosowanych środków poetyckich,
uzasadnia twierdzenie, że twórczość poetycka może być elementem aktu komunikacji,
formułuje argumenty na poparcie swojej opinii przedstawianej w dyskusji,
wskazuje punkty wspólne łączące twórczość graficzną Norwida z jego koncepcją poetycką.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Odpowiednie dać rzeczy słowo! – Norwidowska koncepcja poezji”. Następnie prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z utworami w e‑materiale: Ciemność i Ogólniki Cypriana Norwida. Uczniowie powinni utwory przeczytać i przygotować się do ich omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić teksty w kontekstach, np. biograficznym i/lub historycznoliterackim. Aby móc umiejscowić twórczość Norwida w kontekście historycznoliterackim, uczniowie powinni przypomnieć sobie, jak romantycy rozumieli rolę poety i poezji. Nauczyciel poleca uczniom, by zapoznali się także z treścią bloku tekstowego.

Faza wprowadzająca:

Prowadzący wyświetla na tablicy i prosi uczniów, aby zgłosili swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.
Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji. Prosi uczniów, by przypomnieli, jak romantycy rozumieli rolę poety i poezji. W dyskusji mogą pojawić się np. następujące hasła: poeta wieszcz, natchniony wizjoner, kreator, przywódca dusz; poezja jako strażniczka tożsamości narodowej i inne.

Faza realizacyjna:

W rozmowie wprowadzającej do lekcji nauczyciel może zadać następujące pytania: Czy poezja Norwida jest zrozumiała? Co na to wpływa? Uczniowie wspólnie zastanawiają się nad sensem słów poety: Nie miecz, nie tarcz bronią Języka,/ Lecz – arcydzieła! (polecenie 1 z sekcji „Schemat interaktywny”).
Praca z multimedium Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika multimedium zawarte w sekcji „Schemat interaktywny”. Uczniowie, w parach, wykonują polecenie 2 z tej sekcji. Później nauczyciel prosi, by indywidualnie wysłuchali nagrania, w którym M. Głowiński mówi o niewłaściwej interpretacji słów Cypriana Norwida Odpowiednie dać rzeczy słowo!. Po wykonaniu polecenia związanego z audiobookiem nauczyciel zadaje pytanie: Czym charakteryzowała się Norwidowska koncepcja poezji? Uczniowie udzielają swobodnych odpowiedzi, prowadzący może je uzupełnić.
W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie indywidualnie wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Starają się to zrobić w jak najkrótszym czasie, ale dbając o precyzję odpowiedzi. W pracy może im pomóc mapa myśli uzupełniająca blok tekstowy. Nauczyciel, po upływie wyznaczonego czasu, poleca wybranym uczniom, by przedstawili swoje odpowiedzi. Ocenia ich pracę. (Warto wykorzystać ćw. 8, w którym uczniowie mają za zadanie zbadać związek między zabiegami poetyckimi autora Vade‑mecum a jego ogólną koncepcją sztuki, odwołując się do galerii grafik Norwida).

Faza podsumowująca:

W podsumowaniu lekcji nauczyciel prosi, by wybrany uczeń przeczytał polecenie ćw. 7. Uczniowie przygotowują argumenty do rozmowy zamykającej lekcję; nauczyciel ponownie pyta o rolę języka w twórczości Norwida i o to, czy łatwo zrozumieć jego wiersze.

Praca domowa:

Jako zadanie domowe uczniowie wykonują ćwiczenie niewykorzystane podczas lekcji.

Materiały pomocnicze:

Zenon Uryga, Odbiór liryki w klasach maturalnych, w: Metodyka literatury, tom 2, wybór i oprac. J. Pachecka, A. Piątkowska, K. Sałkiewicz, Warszawa 2002.
Stanisław Falkowski, Gladiator prawdy. Norwid - poeta naszych czasów, Tychy 2018.
Ryszard Przybylski, Alina Witkowska, Romantyzm, Warszawa 2009.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedia z e‑materiału (schemat, audiobook, galerię grafik), aby przygotować się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się