Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: język polski
Temat: Stosunek Juliana Tuwima do polszczyzny – wiersz Zieleń.
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje.
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
6) odróżnia zamierzoną innowację językową od błędu językowego; określa funkcje innowacji językowej w tekście.
IV. Samokształcenie. Uczeń:
6) wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne:
Uczeń:
rozpoznaje i wskazuje funkcję środków stylistycznych, którymi posłużył się poeta w utworze Zieleń;
wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni do interpretacji wiersza Zieleń;
charakteryzuje wpływ języka na sposób kreacji świata przedstawionego w wierszach poety;
przedstawia zainteresowania lingwistyczne Juliana Tuwima i wskazuje ich realizację w tekstach zamieszczonych w e‑materiale.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
metoda poglądowa;
rozmowa kierowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
zabawa edukacyjna.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
samokształcenie.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/ tablica/ kartki papieru, pisak/ kreda;
kolorowe kredki lub farby.
Przebieg zajęć
Faza wstępna
1. Nauczyciel pokazuje uczniom rośliny (żywe lub na fotografiach), które mają różny odcień zieleni. Prosi, by na podstawie ich obserwacji namalowali lub narysowali rabatę, w której umieszczą rośliny o różnych odcieniach zieleni. Wyeksponowane prace plastyczne całego zespołu uczniowie komentują i dołączają do nich odpowiednio wybrane cytaty, wskazujące na fascynację różnorodnością flory.
[Możliwe jest inne tego typu ćwiczenie. Uczniowie przychodzą na lekcje ubrani na zielono. W klasie obserwują siebie i zauważają odmienne nasycenie zielenią ich strojów. Tworzą żywy obraz. Nazywają swoje wrażenia, uczucia].
2. Nauczyciel komentuje tę część lekcji, wykorzystując cytat z wiersza Juliana Tuwima (zapisuje go na tablicy):
ZieleńO zieleni można nieskończenie.
Powielając dźwiękiem jej znaczenie,
Można kunsztem udatnych powieleń
Tworzyć światu coraz nowszą zieleń.
Nie dość słowo z widzenia znać. Trzeba
Wiedzieć, jaka wydała je gleba,
Jak zalęgło się, jak rosło, pęczniało,
Nie – jak dźwięczy, ale jak dźwięczało,
Nie – jak brzmi, ale jakim nabrzmieniem
Dojrzewało, zanim się imieniem,
Czyli nazwą, wyrazem, rozpękło.
W dziejach wzrostu słowa – jego piękno.Źródło: Julian Tuwim, Zieleń, [w:] Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, Wrocław 1969, s. 155–162.
Uczniowie mówią o swoim rozumieniu i zjawiska, i fragmentu wiersza Juliana Tuwima. Odpowiadają na pytanie: Co to znaczy, że o zieleni można nieskończenie?
3. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się ze schematem interaktywnym zamieszczonym w e‑materiale. Porządkują swoją wiedzę na temat neologizmów, potocyzmów, instrumentacji głoskowej, słowa jako tworzywa literackiego, koncepcji poety jako wirtuoza słowa.
2. Wskazani uczniowie głośno, z zastosowaniem zasad kultury żywego słowa, odczytują wybrane przez nauczyciela fragmenty wiersza Juliana Tuwima Zieleń.
3. Po wymianie spostrzeżeń o nastroju i tematyce wiersza uczniowie wykonują ćwiczenia z e‑materiałów (1, 2, 3, 4 i 6).
4. Uczniowie, na podstawie wiersza Zieleń, rozmawiają o stosunku Juliana Tuwima do polszczyzny i słowa jako tworzywa poetyckiego. W ramach podsumowania ćwiczenia nauczyciel rozdaje uczniom kartki z cytatem z wypowiedzi Piotra Matywieckiego. Uczniowie zapoznają się z nim i dzielą swoimi spostrzeżeniami.
ZieleńNie wydziwiaj i nie bierz mi za złe,
Że w podsłowia tego świata wlazłem,
Że się ziaren i źródeł dowiercam,
Że pobożny jestem Słowowierca,
Że po mojej ojczyźnie‑polszczyźnie
Z różdżką chodzę, wiedzący, gdzie bryźnie
Strumień prawdy żywiący i żyzny
Z mojej pięknej ojczyzny‑polszczyzny.
Jedni wiosną słuchają słowików,
Innym – panny majowa przynęta,
Dla mnie – dźwięczą słowicze dziewczęta
W młodych pąkach liściastych słowników:
Wieczna młodość w kwitnącej starzyźnie,
Z wiosny w wiosnę i młodsza, i świeższa!
Oto dom mój: cztery ściany wiersza
W mojej pięknej ojczyźnie‑polszczyźnie.Źródło: Julian Tuwim, Zieleń, [w:] Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński, Wrocław 1969, s. 155–162.
KARTKA Z CYTATEM
Piotr Matywiecki
Polszczyzna Tuwima
Polszczyzna Tuwimowska poddana jest jego podziwiającemu oglądowi, wtajemniczenie w tę mowę polega na prześwietleniu gęstwin polszczyzny promiennym podziwem i oświetleniu tym podziwem każdej cząstki mowy z osobna. Głoskowe aliteracje i słowotwórcze morfologie są takimi osobnymi, ze znawstwem wydzielonymi, obiektami podziwu.
Tuwim „ma” polszczyznę jak dziecko zabawki i bawi sie polszczyzną wedle pragmatyki dziecięcych zabaw – zabawy te, jak to u dzieci, są bardzo p o w a ż n e, reprezentują zarówno fakty i procesy dorosłego życia, jak i emocje z nimi związane.
Można wyobrazić sobie polszczyznę Tuwima jako jedną z tych żywiołowych orkiestr perkusyjnych, które każdy sprzęt, każdą rzecz – garnki, meble – wykorzystują jako instrument do rytmicznego uderzenia. Sprowadzają elementy wyposażenia cywilizacji do archaicznej funkcji rytmiczo‑perkusyjnej. Tuwim w ten sposób na każdym ze słów mowy, które mają cywilizacyjne funkcje nazewnicze, odgrywa pierwotność ich brzmienia. Słowa Tuwima nie dążą do mityzacji (jak u Schulza), ale do pradźwięczności, która znaczenie zdobywa tylko jako odzew po dźwięku uderzenia – gdy przemija brzmienie zderzające się z rzeczą, którą ma nazwać.
Piotr Matywiecki, Twarze Tuwima, Warszawa 2015, s. 272.
Faza podsumowująca
Nauczyciel zadaje uczniom ćwiczenie podsumowujące, np.
1. Uzupełnij tabelę. Udzielając odpowiedzi na postawione pytania, sformułuj po dwa argumenty do każdego z nich.
1. W jaki sposób podtytuł tekstu uzupełnia jego tytuł? ARGUMENTY 1) 2) |
2. Wskaż w tekście fragmenty, które świadczą o tym, że wiersz Zieleń jest wyrazem zainteresowań lingwistycznych Juliana Tuwima. ARGUMENTY 1) 2) |
3. Które fragmenty tekstu wskazują, że Julian Tuwim odwołuje się do etymologii wyrazów? ARGUMENTY 1) 2) |
2. Uczniowie wykonują polecenie z e‑materiału: uzupełnij luki w tekście odpowiednimi sformułowaniami tak, aby powstał wniosek na temat wiersza Zieleń Juliana Tuwima.
Zadanie domowe:
Na podstawie e‑materiałów nauczyciel zadaje uczniom temat pracy domowej:
1. Przeczytaj wiersz Słowisień Juliana Tuwima. Porównaj funkcję neologizmów zastosowanych w obu wierszach Zieleń i Słowisień.
Materiały pomocnicze:
Piotr Matywiecki, Twarze Tuwima, Warszawa 2015.
Michał Głowiński, Wstęp [w:] Julian Tuwim, Wiersze wybrane, Wrocław 1969.
Piosenka Jeszcze w zielone gramy (słowa Agnieszka Osiecka; muzyka Zygmunt Konieczny).
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie mogą wybrać ze schematu jeden problem i na podstawie wybranych wierszy Juliana Tuwima opracować referat o tym, jak zagadnienie to zostało ukazane w poezji autora Kwiatów polskich. Możliwe jest również opracowanie „rozsypanki” z cytatami z wierszy Juliana Tuwima i łączenie ich z odpowiednim problemem ukazanym w schemacie.