Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Kobiecość, obcość, podświadomość w CudzoziemceMarii Kuncewiczowej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

Zinterpretuje fragment powieści Marii Kuncewiczowj Cudzoziemka w kontekście Freudowskiej teorii Ego, Id i Superego;
Oceni motywy postępowania Róży Żabczyńskiej w odniesieniu do dziejów bohaterki;
Scharakteryzuje problematykę kobiecych ról społecznych ukazaną w powieści;
Przedstawi interpretację Cudzoziemki w odczytaniu psychoanalitycznym, zaproponowaną przez Brunona Schulza.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Kobiecość, obcość, podświadomość w Cudzoziemce Marii Kuncewiczowej”. Następnie prosi uczniów o zapoznanie się z fragmentem prozy w e‑materiale: w sekcji „Przeczytaj” (także w wersji audio). Uczniowie powinni utwór przeczytać i przygotować się do jego omówienia: przygotować wstępne informacje, które pozwolą umiejscowić tekst w kontekście biograficznym i/lub historycznoliterackim. Nauczyciel poleca uczniom, by zanotowali odpowiedzi na dwa pytania zamieszczone pod fragmentem powieści w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy uczniom temat i cele zajęć. Wspólnie z nimi ustala kryteria osiągnięcia celów.

2. Nauczyciel rozpoczyna rozmowę wprowadzającą. Pretekstem do niej są przygotowane wcześniej odpowiedzi uczniów na pytania: Dlaczego bohaterka nosi dwa imiona: Róża i Ewelina? Co w ten sposób zostało symbolicznie zasygnalizowane? Przypomnij bohaterów innych utworów, którzy także używali dwóch imion. Jakie paralele dostrzegasz między tymi postaciami?

Faza realizacyjna:

Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Przeczytaj” i zapisują w zeszytach notatkę z najważniejszymi hasłami, np. Freud, Jung, psychoanaliza, teoria archetypów. Nauczyciel prosi wybranych uczniów o przedstawienie zanotowanych haseł.
Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Audiobook”. Nauczyciel czyta polecenie: 2 i 3 i prosi uczniów, aby wykonali je w parach. Następnie wybrana osoba prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udziela też uczniom informacji zwrotnej.
Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują następujące ćwiczenia interaktywne z sekcji „Sprawdź się”: 1‑5. Wyniki pracy omawiane są na forum i komentowane przez nauczyciela.
Kolejne ćwiczenie 8 uczniowie wykonują indywidualnie. Nauczyciel kontroluje wskazywane przez uczniów odpowiedzi. Następnie uczniowie w parach dyskutują porównując swoje odpowiedzi na forum klasy.

Faza podsumowująca:

W ramach podsumowania lekcji nauczyciel inicjuje krótką dyskusję, zadając pytania: Czy powieść Marii Kuncewiczowej, w czasie, gdy się ukazała, mogła być pretekstem do dyskusji o rolach społecznych? Czy dziś także może ją wywoływać? Czy miał rację Bruno Schulz, nazywając bohaterkę Cudzoziemki muzą i megierą?

Praca domowa:

Co oznacza określenie „cudzoziemka” w odniesieniu do Róży Żabczyńskiej? Omów problem na podstawie przytoczonego fragmentu powieści i całości utworu. Odpowiedź zapisz w 300 słowach.

Materiały dodatkowe:

Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka, Warszawa 2016;
Opowieść Ewy Wiśniewskiej o przygotowaniu do roli Róży w filmie Ryszarda Bera Cudzoziemka, Akademia Polskiego Filmu, Kino Polska;
Halina Mikołajska o wielkiej sugestywności prozy Kuncewiczowej, Ninateka.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą obejrzeć fragmenty filmu Cudzoziemka w reż. Ryszarda Bera.

Sprawdź się