Autor: Monika Spławska‑Murmyło

Przedmiot: filozofia

Temat: Do czego dusza służy filozofom? Wybrane koncepcje duszy jako ilustracja klasycznych problemów filozoficznych.

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie klasy I liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

IV. Atomizm grecki (filozofia Leucypa i Demokryta) jako paradygmat ontologii naturalistycznej. Uczeń:

1) formułuje własną odpowiedź na pytanie „czy istnieją przedmioty proste (niepodzielne)?” oraz w jego kontekście objaśnia stanowisko atomizmu i argumenty na jego rzecz;
2) podaje przykłady wyjaśniania wybranych zjawisk w świecie w odwołaniu do procesów składania i rozkładania konfiguracji składników prostszych;
3) przedstawia w zarysie historię poszukiwania w nauce nowożytnej i współczesnej najmniejszych cząstek materii;
4) rekonstruuje ponadczasowy spór o to, czy ludzkie czynności umysłowe można wyjaśnić wyłącznie w odwołaniu do procesów fizycznych: materializm vs. dualizm.

VI. Filozofia Platona jako paradygmat metafizyki antynaturalistycznej. Uczeń:

1) wyjaśnia platońską teorię idei jako niematerialnych, niezmiennych i wiecznych wzorców dla zmiennych i czasowych rzeczy fizycznych oraz stosuje ją do wybranego sporu filozoficznego (np. sporu o to, czym są lub jak istnieją liczby);
2) objaśnia platońską teorię poznania, definiując termin anamneza.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia na przykładach nastepujące stanowiska filozoficzne: materializm, dualizm, hylemorfizm, hylozoizm, teoria idei, platońska teoria poznania;

• analizuje wybrane koncepcje duszy, zwłaszcza na gruncie myśli Demokryta z Abdery, Platona i Arystotelesa;

• definiuje problemy filozoficzne, z którymi łączy się pojęcie duszy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• praca z materiałami multimedialnymi, w tym z prezentacją;

• metoda dociekań filozoficznych Lipmana.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji. Wspólnie z uczniami ustala kryteria sukcesu.

2. Rozmowa kierowana. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na dychotomię ciało‑dusza i zadaje uczniom pytanie: w jaki sposób można postrzegać wzajemną relację duszy i ciała.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z treścią e‑materiału. Wspólne omówienie przedstawionych pojęć i stanowisk filozoficznych.

2. Praca w grupach: prezentacja multimedialna. Uczniowie pracują w zespołach 4‑osobowych metodą dociekań filozoficznych Lipmana. Przebieg pracy:

• zapoznanie się z materiałem audiowizualnym w e‑materiale;

• wykonanie polecenia do prezentacji w e‑materiale (wynotowanie dwóch koncepcji związanych z duszą);

• sformułowanie pytań do prezentacji przez uczniów;

• wybór jednego z pytań, które mogłoby posłużyć wspólnej dyskusji.

3. Prezentacja wybranych pytań na forum klasy i wybór jednego z nich. Przygotowanie uczniów do dyskusji. Nauczyciel wybiera moderatora, który poprowadzi dyskusję, oraz obserwatora, który na końcu podsumuje jej przebieg.

4. Dyskusja nad wybranym tematem z uwzględnieniem odmiennych stanowisk. Moderator zachęca uczniów do precyzyjnego formułowania argumentów za i przeciw, szukania powiązań między omawianymi stanowiskami oraz odpowiedzi na pojawiające się w trakcie dyskusji pytania.

5. Wybrany uczeń podsumowuje dyskusję.

6. Uczniowie realizują ćwiczenia wskazane przez nauczyciela.

Faza podsumowująca

Nauczyciel zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.

• Spośród omawianych dzisiaj stanowisk filozoficznych wyłoń te, które się uzupełniają, oraz te, które są ze sobą sprzeczne.

• Czym różni się koncepcja duszy u Platona i u Arystotelesa?

• Na czym polega dualizm duszy i ciała w koncepcji Kartezjusza?

• Z czego wynika błąd Kartezjusza według Antonia Damasio?

Praca domowa

Zinterpretuj poniższą myśl filozofki Susan Sontag w świetle tego, co dowiedziałeś/dowiedziałaś się z dzisiejszej lekcji. Do jakich teorii nawiązuje Sontag? W jaki sposób?

Wszyscy mamy mniej więcej takie same ciała, lecz zupełnie różne myśli. Myślimy w znacznie większej mierze dzięki instrumentom dostarczanym nam przez kulturę niż naszym ciałom i jest to źródłem wielkiej różnorodności myśli w świecie. Mam wrażenie, że myśl to forma odczuwania, a odczuwanie – myślenia.

/Myśl to forma odczuwania, Susan Sontag w rozmowie z Jonathanem Cottem, tłum. Dariusz Żukowski, Kraków 2014./

Materiały pomocnicze:

Ancient theories of soul, artykuł dostępny w internecie https://plato.stanford.edu/entries/ancient‑soul/

Arystoteles, O duszy, dostępny w internecie http://filozofiauw.wdfiles.com/local--files/teksty‑zrodlowe/arystoteles_o_duszy.pdf

Myśl to forma odczuwania, Susan Sontag w rozmowie z Jonathanem Cottem, tłum. Dariusz Żukowski, Kraków 2014.

Susan Sontag, Jak świadomość związana jest z ciałem. Dzienniki, tom 2, tłum. Dariusz Żukowski, Kraków 2013.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentację multimedialną można wykorzystać do przeprowadzenia symulacji dalszej dyskusji uczestniczących w niej osób.