Dla nauczyciela

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: Człowiek wobec wojennej grozy. Liryki Baczyńskiego, Borowskiego i Różewicza

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

II. Kształcenie językowe.

3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

9) stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

5) tworzy formy użytkowe: protokół, opinię, zażalenie; stosuje zwroty adresatywne, etykietę językową;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

4) rozróżnia grupę literacką i pokolenie literackie; rozpoznaje założenia programowe w utworach literackich różnych epok;

8) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego: aliterację, paronomazję, kontaminację, metonimię, synekdochę, synestezję, odmiany inwersji, gradację; określa ich funkcje;

12) rozumie pojęcie aluzji literackiej, rozpoznaje aluzje w utworach i określa ich znaczenie w interpretacji utworów;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne (językiem ucznia):

Wskażesz skutki moralne wojny opisywane w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Borowskiego i Tadeusza Różewicza.
Objaśnisz, na czym polegał tragizm pokolenia dotkniętego wojną.
Rozpoznasz funkcję aluzji biblijnych w wierszu Ocalony Tadeusza Różewicza.
Scharakteryzujesz wpływ doświadczenia wojny na uczucia religijne podmiotu lirycznego wierszy Tadeusza Różewicza.

Cele operacyjne. Uczeń:

wyjaśnia, czym jest pokolenie Kolumbów;
wymienia głównych przedstawicieli pokolenia Kolumbów;
omawia problematykę wierszy Baczyńskiego, Borowskiego i Różewicza;
wyjaśnia, na czym polega tragizm pokolenia wojennego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia e‑materiał: „Człowiek wobec wojennej grozy. Liryki Baczyńskiego, Borowskiego i Różewicza” grupie uczestników zajęć. Prosi uczniów o przygotowanie prezentacji na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”. Uczniowie mają za zadanie przygotować przykłady z tekstów kultury oraz z życia ilustrujące zagadnienia związane z tematem lekcji.
Przekład intersemiotyczy. Chętni uczniowie przygotowują interpretację utworu poetyckiego w e‑materiale: Pokolenie K.K Baczyńskiego, Pieśń T. Borowskiego oraz Zostawcie nas T. Różewicza, wykorzystując wybrane środki artystycznego wyrazu (np. grafika, kolaż, impresja muzyczna, film).

Faza wprowadzająca:

Wskazani przed lekcją uczniowie prezentują i omawiają efekty swojej pracy. Nauczyciel oraz inni uczniowie zadają pytania prezentującym, w razie potrzeby uzupełniając ich wypowiedzi.

Faza realizacyjna:

Praca z tekstem. Jeżeli przygotowanie uczniów do lekcji jest niewystarczające, nauczyciel prosi o indywidualne zapoznanie się z treścią w sekcji „Przeczytaj”. Każdy uczestnik zajęć podczas cichego czytania wynotowuje najważniejsze kwestie poruszone w tekście. Następnie wybrani uczniowie odczytują na głos swoje notatki.
Nauczyciel, nawiązując do zadania przed lekcją, zadaje uczniom pytania związane z dziełem, które sami wybrali do opracowania:
– Jakie były okoliczności powstania utworu?
– Jaki wpływ na powstanie utworu ma biografia autora?
– Do jakiego nurtu literackiego należy utwór? Co o tym świadczy?
Praca z multimedium. Nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej lub za pomocą rzutnika multimedium zawarte w sekcji „Film”. Uczniowie odczytują polecenie: 1 i odpowiadają na pytania. Następnie dobierają się w pary i w dwójkach wykonują polecenia od 2 do 4. Chętne osoby przedstawiają wyniki swojej pracy. i wykonują je w parach. Następnie dzielą się swoimi odpowiedziami na forum klasy.
Praca z drugim multimedium. Nauczyciel czyta polecenie: 1. Nazwij składniowy środek artystyczny dominujący w wierszu ”Ocalony” i wyjaśnij, jak jego zastosowanie kształtuje rytm wypowiedzi podmiotu lirycznego i prosi uczniów, aby w parach przygotowali rozwiązanie na podstawie wskazówek w sekcji: Audiobook.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zadaje pytania podsumowujące, np. Jakie skutki moralne wojny może ponieść człowiek? Jak doświadczenie wojny Tadeusza Różewicza wpłynęło na jego postrzeganie świata i religijność?
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Napisz tekst, w którym przedstawisz interpretację porównawczą omawianych podczas lekcji utworów.
Uczniowie wykonują polecenia 2‑7 z sekcji „Audiobook”.

Materiały pomocnicze:

Władysław Dynak, Aleksander Labuda, Lekcje czytania. Eksplikacje literackie, Warszawa 1991.
Kazimierz Wyka, Różewicz parokrotnie, Warszawa 1977.
Wiesław Budzyński, Śladami Baczyńskiego, Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2009.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Audiobook