Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Motywy psalmiczne w literaturze

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
Lektura uzupełniająca
8) Wespazjan Kochowski, Psalmodia polska (wybór psalmów);
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie;

  • kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

  • rozpoznaje cechy gatunkowe psalmów w: Psalmie 1. O pragnieniu oraz Psalmie 3. O łasce Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w Psalmie Wisławy Szymborskiej i Psalmie miłosnym Tadeusza Nowaka;

  • redaguje i uzasadnia tezę interpretacyjną wybranego utworu tematycznie i formalnie związanego z psalmami;

  • decyduje o przynależności psalmu do jednej z jego odmian na podstawie zastosowanych środków stylistycznych;

  • porządkuje wiedzę na temat genezy psalmów i różnych ich odmian;

  • uzasadnia znaczenie biblijnego Psalmu 137 dla polskiej kultury.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera;

  • metoda aktywizująca - spacer klasowy.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Motywy psalmiczne w literaturze”. Uczestnicy zajęć zapoznają się z materiałem zamieszczonym w sekcji „Przeczytaj” oraz słuchają nagrania z Audiobooka i na jego podstawie redagują argument, w którym uzasadniają, że sposób, w jaki polscy twórcy literatury nawiązywali do Psalmu 137, zależał od zmieniającej się sytuacji historycznej naszego kraju.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie na podstawie e‑materiału, z którym zapoznali się przed lekcją, odpowiedzieli na pytanie:

Czy wiersz całkowicie pozbawiony odniesień do kwestii religijnych naprawdę jest psalmem?

  1. Wybrani uczniowie odpowiadają na pytania, a pozostali analizują podawane przez koleżanki i kolegów uzasadnienia ich stanowiska w kwestii przynależności gatunkowej psalmów.

Faza realizacyjna:

  1. Prezentacje uczniów. Część właściwa lekcji zaczyna się od prezentacji efektów pracy wykonanej przez uczniów w domu. Wybrani uczniowie odczytują zredagowany przez siebie argument, w którym uzasadniają, że sposób, w jaki polscy twórcy literatury nawiązywali do Psalmu 137, zależał od zmieniającej się sytuacji historycznej naszego kraju.

  2. Nauczyciel ocenia jakość przygotowanych argumentów, udziela uczniom informacji zwrotnej.

  3. Uczniowie zapoznają się korzystają z ćwiczeń: 1. i 2. zamieszczonych w sekcji „Sprawdź się”, sprawdzających znajomość tekstu głównego lekcji.

  4. Praca z tekstem. Uczniowie przystępują do pracy w trzech zespołach zadaniowych, o przynależności do danej grupy decyduje wylosowane nazwisko poety.  W zależności od potrzeb korzystają z dostępnych słowników tradycyjnych lub online (wyłącznie zaproponowanych i sprawdzonych przez nauczyciela) oraz artykułów, opracowań, które pomogą w trafnym doborze funkcjonalnych kontekstów.

Grupa I. Analizuje Psalm 1. O pragnieniu oraz Psalm 3. O łasce Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i wykonuje ćwiczenia: 5, 6.

Grupa II. Analizuje Psalm Wisławy Szymborskiej i wykonuje ćwiczenie: 9.

Grupa III. Psalm miłosny Tadeusza Nowaka i wykonuje ćwiczenia: 7, 8.

  1. Kształcenie umiejętności analizowania i interpretowania utworów poetyckich.

Grupy pracują z wylosowanym tekstem poetyckim. Korzystają z podanych przez nauczyciela podpowiedzi pomocnych w analizie i interpretacji:

  • odczytanie tekstu w zespole i analiza przyczyn utrudniających pracę; wypisanie i sprawdzenie znaczenia wyrazów, które nie są znane uczestnikom grupy, wyjaśnienie związku utworu np. z biografią autora;

  • wstępne rozpoznanie, określenie nadawcy i odbiorcy wypowiedzi, typu liryki oraz sytuacji lirycznej;

  • określenie tematu utworu, interpretacja tytułu,

  • analiza środków stylistycznych, zwrócenie uwagi na język i styl utworu;

  • wskazywanie, nazywanie i określanie funkcji środków poetyckiego wyrazu,

  • ukształtowanie wypowiedzi, określenie cech gatunkowych utworu i dominanty kompozycyjnej;

  • postawienie tezy interpretacyjnej i wspólna dyskusja z przywołaniem argumentów;

  • przywołanie funkcjonalnych kontekstów np.: historycznoliterackich, filozoficznych, estetycznych oraz wynikających z własnego doświadczenia ucznia.

  1. Grupy prezentują efekty swojej pracy. Pamiętają o tym, aby pozostali uczniowie mogli wysłuchać analizowanego utworu odczytanego przez koleżanki i kolegów lub odsłuchać dostępnego nagrania np. z zasobów Youtube. Uczniowie oceniają pracę własną oraz wystąpienia koleżanek i kolegów.

  2. Uczniowie w uzupełnieniu wniosków wykonują wspólnie ćwiczenia: 3, 4.

Faza podsumowująca:

  1. Nauczyciel powraca do pytania zadanego na początku lekcji i przypomina uczniom ich odpowiedzi, pyta uczniów o to, czy analiza wierszy skłoniła ich do zmiany zdania na temat wykorzystywania przez współczesnych autorów odwołań do psalmów? Przypomina też zadanie domowe wykonane przez uczniów i proponuje wszystkim, aby wysłuchali dostępnego w zasobach YouTube utworu Jacka Kaczmarskiego Sarmacja – Psalm Rodowodowy. Zadaniem uczniów jest ustne uzasadnienie, że utwór Jacka Kaczmarskiego oraz ilustrujące go fragmenty polskich filmów wpisują się w słowa wykładu z sekcji „Audiobook” mówiące o tym, że wydarzenia historyczne zmieniały polskie interpretacje biblijnego Psalmu 137.

  2. Wypowiedzi uczniów są formą ewaluacji lekcji.

Praca domowa

Czy to rzeczywiście psalm? Wybierz jeden z podanych utworów Tadeusza Nowaka i napisz pracę liczącą co najmniej 250 słów, w której zinterpretujesz wiersz, wskazując m.in. na jego związek z biblijnymi psalmami.

Tadeusz Nowak Psalm codzienny

Człowiek siedzi przy stole
z głową wspartą na rękach
W głowie człowieka dom
kwaterka wódki śledź
w głowie człowieka żona
kwaterka wódki śledź
w głowie człowieka dzieci
kwaterka wódki śledź

Obok człowieka leży
związany drutem anioł
szkielecik śledzia szkło
obok człowieka leży
ukrzyżowany Bóg
szkielecik śledzia szkło
obok człowieka leży
trzydzieści groszy reszty
szkielecik śledzia szkło

Człowiek siedzi przy stole
szkielecik śledzia szkło

zd Źródło: Tadeusz Nowak, Psalm codzienny, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Warszawa 1978, s. 284.
Tadeusz Nowak Psalm o chlebie

do okruszyny siostro
mówię do chleba ojcze
do okruszyny matko

Rzucam za siebie ziele
na rzekę rzucam siemię
na las sokole pióro
Na chlebie kładę dłoń

Mówię do chleba mówię
na jawie i przez sen
Mówię do chleba ojcze
mówię do chleba matko

A ty do niego z nożem
a ty do niego z kosą
Z tchawicy dech uchodzi
z tętnicy tryska krew

A ty w niego motyką
i szablą w białe czoło
pszenny rycerzu bracie
żytnia kapłanko siostro

A ty w niego kamieniem
buławą w same usta
marszałku polny ojcze
matko żniwna królowo

Zjadam cię zjadam ojcze
łamię twe ciało matko
w twe plecy wbijam nóż
niewinna siostro bracie

zd2 Źródło: Tadeusz Nowak, Psalm o chlebie, [w:] tegoż, Nowe psalmy, Warszawa 1978, s. 44–45.

Materiały pomocnicze:

  • Kazimierz Bukowski, Biblia a literatura polska, Warszawa 1990.

  • Stanisław Łach, Księga Psalmów: Wstęp – przekład z oryginału – komentarz – ekskursy, Poznań 1990.

  • Jerzy Święch, Krzysztof Kamil Baczyński – poeta religijny [w:] Polska liryka religijna, Lublin 1983.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie na podstawie nagrania z sekcji „Audiobook” przygotowują argument, którym uzasadniają wpływ Psalmu 137 na tradycję kultury. Uczniowie mogą też wykorzystać nagranie przygotowując się do lekcji powtórkowej na temat biblijnych inspiracji w różnych tekstach kultury.