Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Temat: Wizja gór w Melodii mgieł nocnych i Na Skalnym PodhaluKazimierza Przerwy‑Tetmajera

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• rozpoznaje cechy poetyki wiersza Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) i zbioru opowiadań Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera;

• porównuje kreację górskiego pejzażu w Melodii mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym) i Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera;

• analizuje wskazane teksty literackie w kontekście historycznoliterackim i kierunków: impresjonizmu, symbolizmu;

• rozpoznaje nawiązania do tradycji i mowy góralskiej we wskazanych tekstach.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie rozmawiają o swoich wrażeniach z pobytu w górach. Mówią o uczuciach, wspomnieniach, nazywają emocje. Mówią też o warunkach bezpiecznej wędrówki i zasadach dbania o piękno krajobrazu górskiego.

2. Nauczyciel podaje cel lekcji i temat zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”.

2. Nauczyciel dzieli klasę na dwa zespoły. Pierwszy wykonuje zamieszczone w e‑materiale ćwiczenia do wiersza Melodia mgieł nocnych, drugi wykonuje ćwiczenia dotyczące Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Po wykonaniu ćwiczeń wybrani uczniowie z obu zespołów wymieniają się odpowiedziami do poszczególnych zadań.

3. Nauczyciel zadaje pytania:
   - Tatry w wierszu Melodia mgieł nocnych fascynują czy przerażają?
   - Józek Smaś imponuje swoją postawą czy zniechęca do siebie?
   Uczniowie udzielają odpowiedzi.

4. Uczniowie zapisują na tablicy cechy gór, które uznają za wartość pejzażu tatrzańskiego:
   - majestat,
   - poczucie mocy,
   - potęga natury,
   - nieskalana czystość,
   - oddalenie od cywilizacji,
   - kojące oddziaływanie.
   Wskazani przez nauczyciela uczniowie wybierają jedną cechę i w jej kontekście charakteryzują krajobraz tatrzański i postawę osoby mówiącej w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

5. Uczniowie zapisują na tablicy cechy, które uznają za pozytywne w kreacji górala:
   - dostojność,
   - duma,
   - godność,
   - zaradność,
   - uroda fizyczna,
   - fantazja,
   - siła,
   - poczucie wolności,
   - niezależność,
   - przywiązanie do tradycji,
   - racjonalizowanie rzeczywistości.
   Wskazani przez nauczyciela uczniowie wybierają jedną cechę i w jej kontekście charakteryzują bohatera oraz jego zachowanie w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

6. Nauczyciel przechodzi do sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Prosi uczniów, aby dobrali się w pary i wspólnie wykonali polecenia z multimedium. Chętne osoby prezentują swoje odpowiedzi.

7. Uczniowie wyjaśniają, na czym polega impresjonistyczna postawa podmiotu lirycznego w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera (wrażliwość, chwilowe doznania, melancholijność, tworzenie „krajobrazu duszy”).

8. Uczniowie wyjaśniają, na czym polega moralizatorska postawa narratora w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera i czego się można od niego nauczyć.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie zapoznają się z fragmentem wypowiedzi Bożeny Chrząstowskiej i na tej podstawie omawiają stylizację gwarową w Na Skalnym Podhalu Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.
   Literatura a różne odmiany współczesnej polszczyzny
   (stylizacja gwarowa)
   „Stylizacja językowa prócz korzyści narzuca również pisarzowi pewne ograniczenia. Najwyraźniej rysują się one w wypadku użycia gwary w dziele literackim. Słownictwo gwary charakteryzuje się wyrazistością i egzotyczna odmiennością od języka ogólnego, ale obejmuje w większości wyrazy uwarunkowane życiem i obyczajami wiejskimi, ubogi ma natomiast zasób wyrażeń abstrakcyjnych ze wsią nie związanych. Wpływa to na nieograniczoną nośność intelektualną języka gwarowego. Jeśli więc dialekt staje się jedynym systemem językowym w utworze, jak w Na skalnym Podhalu Tetmajera, konieczne jest zharmonizowanie go z ukazywanym środowiskiem i jego możliwościami. Ponadto postulat życiowej prawdy wymaga, by środowisko wiejskie charakteryzowały zarówno realia i obyczaje, jak i język, by chłop nie tylko ubierał się w strój regionalny, ale i mówił językiem swego regionu”.
   Bożena Chrząstowska, Poetyka stosowana, Warszawa, 1978, s. 129.

2. Uczniowie wyjaśniają, na czym polega antropomorfizacja ulotnych zjawisk atmosferycznych w Melodii mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

Praca domowa:

1. Wybierz jedno z opowiadań zbioru Na Skalnym Podhalu i opisz charakter głównego bohatera. Zastanów się, czy jego cechy są typowe dla przedstawicieli ludu góralskiego.

2. Mitologizacja gór i góralszczyzny (ziemi, ludzi, historii). Napisz referat na ten temat, wykorzystując utwory Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

3. Porównaj sposób ukazania zmienności nieba w wierszu Melodia mgieł nocnych Kazimierza Przerwy‑Tetmajera oraz w wierszu Chmury Wisławy Szymborskiej.

   Wisława Szymborska
   Chmury

   Z opisywaniem chmur
   musiałabym się bardzo śpieszyć –
   już po ułamku chwili
   przestają być te, zaczynają być inne.

   Ich właściwością jest
   nie powtarzać się nigdy
   w kształtach, odcieniach, pozach i układzie.

   Nie obciążone pamięcią o niczym,
   unoszą się bez trudu nad faktami.

   Jacy tam z nich świadkowie czegokolwiek –
   natychmiast rozwiewają się na wszystkie strony.

   W porównaniu z chmurami
   życie wydaje się ugruntowane,
   omal że trwałe i prawie że wieczne.

   Przy chmurach
   nawet kamień wygląda jak brat,
   na którym można polegać,
   a one cóż, dalekie i płoche kuzynki.

   Niech sobie ludzie będą, jeśli chcą,
   a potem po kolei każde z nich umiera,
   im, chmurom nic do tego
   wszystkiego
   bardzo dziwnego.

   Nad całym Twoim życiem
   i moim, jeszcze nie całym,
   paradują w przepychu jak paradowały.

   Nie mają obowiązku razem z nami ginąć.
   Nie muszą być widziane, żeby płynąć.

   Wisława Szymborska, Chmury, [w:], taż, Tutaj, Kraków, 2016.

   Kto jest bohaterem tekstu?
   Kto w tekście mówi oprócz mgieł
   W jakiej sytuacji zostały ukazane mgły?
   Na czym polega antropomorfizacja w tekście?

Materiały pomocnicze:

• Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

• Maria Podraza‑Kwiatkowska, Sommnambulicy, dekadenci, herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Kraków, 1985.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą się zapoznać z sekcję multimedialną, aby aktywnie uczestniczyć w lekcji.