Autor: Sebastian Rajewicz

Przedmiot: historia

Temat: Nie tylko patroni i klienci. Społeczeństwo rzymskie w okresie monarchii

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu.

Uczeń:

1) omawia początki Rzymu, z uwzględnieniem kultury Etrusków.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje strukturę społeczną królewskiego Rzymu, porównując pozycję społeczną patrycjuszy i plebejuszy; patronów i klientów; wolnych i niewolników,

• wyjaśnia społeczne znaczenie reformy serwiańskiej i porównuje ją z reformą Solona.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• wykład,

• dyskusja,

• praca z tekstem źródłowym i materiałami multimedialnymi,

• analiza SWOT.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

1. Nauczyciel czyta fragment z satyryka Juwenalisa, wyśmiewającego się z rzymskich arystokratów, którzy chełpili się drzewem rodowym sięgającym czasów Romulusa: „Twój przodek, ten najpierwszy, kim był, nie wiem bowiem, lecz był albo pastuchem, albo… już nie powiem”. Pyta uczniów o interpretacje: skąd to szyderstwo? W razie problemów prosi o przypomnienie, czym był azyl ogłoszony przez Romulusa, i o refleksję, co nam to może powiedzieć o wyobrażeniach Rzymian na temat początków społeczeństwa nad Tybrem.

2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie innych informacji zawartych w legendach o początkach Rzymu, które mogłyby być instruktywne przy próbie odtworzenia struktury i organizacji społecznej pierwszych Rzymian (np. legenda o porwaniu Sabinek: sposób zawierania małżeństw).

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel uwrażliwia uczniów na legendarny charakter przekazów, przypomina okoliczności ich powstania i tylko częściową wartość przy próbie rekonstrukcji dziejów najdawniejszego Rzymu i jego społeczeństwa.

2. Następnie rysuje na tablicy schemat RODZINA -> RÓD -> KURIA i pokrótce przedstawia związki między elementami. Przechodzi do omówienia z uczniami każdego z elementów:

• Rodzina. Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie ćwiczenia 5. Udziela uczniom informacji zwrotnej.

• Ród. Nauczyciel opisuje proces tworzenia się rodów. Omawia z uczniami grafikę interaktywną pt. Imiona Rzymian. Prosi o podanie innych znanych skądinąd imion słynnych Rzymian (np. Caius Iulius Caesar) i rozszyfrowanie, który z członów to praenomen, który nomen gentile, a który cognomen.

• Kuria. Nauczyciel (poza wyjaśnieniem terminu) omawia polityczne i militarne znaczenie kurii.

3. Nauczyciel przedstawia dwa podstawowe podziały obywateli rzymskich, które sięgały czasów królewskich:

• dawniejszy: na patronów i klientów. Prosi uczniów o podanie współczesnego znaczenia terminów. Następnie pokrótce omawia charakter relacji. Można wykorzystać tekst źródłowy z ćwiczenia 6. Nauczyciel dzieli uczniów na kilka grup i zapowiada, że będą przygotowywać analizę SWOT. Niech uczniowie wyobrażą sobie, że są ubogimi mieszkańcami Rzymu, którzy pragną poprawić swój byt albo znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej. Rozważają znalezienie możnego patrona, który przyjąłby ich pod swoją opiekę. Nauczyciel prosi, żeby uczniowie na początku zapisali ogólne plusy i minusy takiej relacji, a następnie ocenili szanse i zagrożenia związane z pozostawaniem w takiej relacji w odniesieniu do konkretnych sytuacji losowych, np. wybuch wojny, popadnięcie patrona w kłopoty finansowe, chęć uniezależnienia się od patrona bez jego zgody, śmierć patrona, niewypełnianie obowiązków przez klienta, niewypełnianie obowiązków przez patrona etc.

• późniejszy: na patrycjuszy i plebejuszy. Nauczyciel pyta o współczesne skojarzenia z terminami. Następnie omawia genezę powstania patrycjatu i plebsu, a także podstawowe różnice pomiędzy tymi dwiema grupami społecznymi. Prosi uczniów o próbę wyjaśnienia genezy współczesnego (a zarazem i starożytnego) pozytywnego wydźwięku słowa „patrycjusz” i negatywnego „plebejusz”.

4. Nauczyciel prosi o zapoznanie się multimedium i tekstem źródłowym, które ono ilustruje. Zarysowuje tło historyczne. Uczniowie są proszeni o wyjaśnienie, jaki był cel reformy serwiańskiej. Uczniowie mogą pracować w parach albo grupach: jedni argumentują, dlaczego Tytus Liwiusz napisał, że podział na centurie „znakomicie odpowiadał interesom pokoju”, a drudzy – „interesom wojny”. Wspólnie z nauczycielem omawiają reformę serwiańską.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi o wymienienie i wyjaśnienie wszystkich nowych terminów historycznych, które uczniowie poznali na lekcji.

2. Nauczyciel pyta uczniów, co i dlaczego w ustroju społecznym Rzymu w okresie monarchii mogło prowadzić do konfliktów pomiędzy poszczególnymi grupami społecznymi.

3. Nauczyciel rozdaje uczniom ankietę ewaluacyjną z oceną lekcji, pracy własnej ucznia oraz pracy klasy. Udziela im też informacji zwrotnej.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenie 8 (porównanie reformy serwiańskiej z reformą Solona).

2. Odszukaj znaczenia przydomków wybranych trzech postaci rzymskiej historii i wyjaśnij, w jakich okolicznościach zostały one nadane.

Materiały pomocnicze:

G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, tłum. A. Gierlińska, Poznań 2003

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, tłum. N. Radomski, Poznań 2016

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999

T. Cornell, The Beginnings of Rome, London–New York 1995

J. Heurgon, Rzym i świat śródziemnomorski do wojen punickich, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1973

M. Jaczynowska, M. Pawlak, Starożytny Rzym, Warszawa 2008

T. Łoposzko, Historia społeczna republikańskiego Rzymu, Warszawa 1987

Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012

T. Zieliński, Rzeczpospolita Rzymska, Katowice 1989

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008

Źródła i materiały do nauczania historii, red. S. Sierpowski, Warszawa 1998

oraz

Arystoteles, Ustrój polityczny Aten, tłum. L. Piotrowicz, Warszawa 1973.

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, księgi I–V, tłum. A. Kościółek, Wrocław 1968

Plutarch z Cheronei, Żywot Romulusa, w: Żywoty równoległe, t. 1, tłum. K. Korus, Warszawa 2004

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może wyświetlić multimedium uczniom bez tekstu źródłowego i żadnego wcześniejszego komentarza poza wyjaśnieniem etymologii słowa „centuria”. Multimedium samo w sobie pozwala na odtworzenie istoty reformy serwiańskiej, choć ta metoda pracy dedykowana jest uczniom uzdolnionym.