Autor: Bartosz Krzymiński

Przedmiot: historia

Temat: Dwa oblicza pryncypatu. Panowanie Flawiuszów i Antoninów

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres podstawowy

IV. Społeczeństwo, życie polityczne i kultura starożytnego Rzymu

Uczeń:

1) charakteryzuje przemiany ustrojowe i społeczne (...) w państwie rzymskim doby republiki oraz cesarstwa, z uwzględnienim roli Juliusza Cezara i Oktawiana Augusta

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje cyfrowe, 

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• określa zmiany zachodzące w funkcjonowaniu instytucji pryncypatu w starożytnym Rzymie;

• rozróżnia dwa charakterystyczne dla epoki sposoby przekazywania władzy: dziedziczenie przez naturalnego syna oraz adopcję;

• charakteryzuje sytuację imperium rzymskiego pod koniec I i w II w. n.e.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm,

• lekcja odwrócona.

Metody i techniki nauczania:

• pogadanka,

• dyskusja dydaktyczna.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do Internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją: 

Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Prosi uczniów o przeczytanie treści e‑materiału ze szczególnym uwzględnieniem schematu. Jedna grupa ma skupić się na dynastii Flawiuszów, druga – na Antoninach.

Faza wstępna

1. Nauczyciel przedstawia temat i cel lekcji.

2. Nauczyciel zaznacza, że panowanie dynastii Flawiuszów i Antoninów stanowi moment ostatecznego utrwalenia się pryncypatu (a więc jedynowładztwa) w Rzymie. Po obaleniu Nerona nie podniosły się żadne głosy za zmianą ustroju, pytaniem było tylko – kto zostanie następnym princepsem.

3. Nauczyciel pyta uczniów, w jaki sposób w ówczesnym Rzymie przekazywano władzę następcom. Czy istniał więcej niż jeden sposób? Czy możemy powiązać omawiane na lekcji dynastie z jakimś konkretnym modelem przekazywania władzy? Wybrani uczniowie zgłaszają swoje odpowiedzi, prowadzący w miarę potrzeby może je korygować, udziela też uczniom informacji zwrotnej.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel prosi uczniów o zajęcie miejsc w klasie zgodnie z wcześniejszym podziałem na dwie grupy. Prosi obie grupy o krótki przedstawienie danej dynastii ze szczególnym uwzględnieniem sposobu dziedziczenia władzy. Określa czas każdej prezentacji.

2. Wybrani przedstawiciele (po jednym z każdej grupy) prezentują „swoją” dynastię.

3. Po tym wprowadzeniu nauczyciel zachęca uczniów do wzięcia udziału w dyskusji. Stawia pytanie: „Który model przekazywania władzy jest lepszy?”. Uczniowie dyskutują w ramach początkowego podziału na grupy, następnie nauczyciel prosi, by grupy wymieniły się składami, a uczniowie w nowych zespołach przedyskutowali temat ponownie i zebrali wnioski. Wybrani uczniowie zgłaszają plusy i minusy poszczególnych modeli, jedna osoba z klasy zapisuje je na tablicy.

4. Nauczyciel prosi uczniów o zajęcie swoich miejsc, a następnie pyta o inne problemy związane z instytucją pryncypatu. Odwołuje się przy tym do lekcji o dynastii julijsko‑klaudyjskiej, by stwierdzić, że po śmierci Kaliguli miała miejsce ostatnia poważna debata na temat przywrócenia ustroju republikańskiego w starożytnym Rzymie. Prowadzący pyta uczniów, dlaczego, ich zdaniem, podobne dyskusje nie miały miejsca w omawianej epoce.

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel prosi wybranych lub chętnych uczniów o wymienienie poznanych na lekcji sposobów przekazywania władzy w starożytnym Rzymie doby Flawiuszów i Antoninów, a także o krótkie porównanie dwóch epok – czasów dynastii julijsko‑klaudyjskiej oraz Flawiuszów i Antoninów. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

2. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje uczniom pytania:

• Co na zajęciach wydało wam się ważne i ciekawe?

• Co było łatwe, a co trudne?

• Jak możecie wykorzystać wiadomości, które dziś zdobyliście?

Chętni lub wybrani uczniowie podsumowują zajęcia.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują wybrane przez nauczyciela ćwiczenia.

2. Dla uczniów ambitnych: Przeczytaj żywot Marka Aureliusza z książki Historycy cesarstwa rzymskiego (propozycja: nauczyciel rozdaje go w postaci kserówek albo udostępnia skany na wspólnym dysku Google), a następnie obejrzyj początkowy fragment filmu Gladiator w reż. Ridleya Scotta (do momentu śmierci Marka Aureliusza, ok. 37 min). Opisz, w jaki sposób przedstawiono w obu źródłach cesarza‑filozofa.

Materiały pomocnicze:

M. Beard, SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.

A.R. Briley, Hadrian. Cesarz niestrudzony, Warszawa 2002.

K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‑Gniezno 2016.

P. Grimal, Marek Aureliusz, Warszawa 1997.

M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 2004.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2008.

oraz

G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.

Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana, oprac. Hanna Szelest, Warszawa 1966.

Józef Flawiusz, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Warszawa 2016.

Tacyt, Dzieła, tłum. S. Hammer, Warszawa 2004.

Swetoniusz Trankwillus G., Żywoty cezarów, tłum. J. Niemirska‑Pliszczyńska, Wrocław 1987.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Nauczyciel może poprosić uczniów o wypisanie przy każdym cesarzu (schemat) jego dokonań, a nawet pogrupowania tych dokonań na kategorie: „polityka zagraniczna” i „polityka wewnętrzna”.