Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Topos arkadii w starożytnej liryce i na obrazie Nicolasa Poussina

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;

IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

analizuje i interpretuje Hymn XIX do Pana oraz Eklogę pierwszą i Eklogę dziesiątą Wergiliusza,
rozpoznaje motywy arkadyjskie w eklogach i Hymnie XIX do Pana,
objaśnia na podstawie utworów poetyckich, na czym polega duchowy charakter arkadyjskości,
uzasadnia swoje wybory dotyczące wpływu miejsca szczęśliwego na tworzenie poezji lub jej kontemplację,
porównuje swoje przeżycia związane z miejscami szczęśliwymi z wyobrażeniami twórców sztuki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie wybierają do prezentacji na lekcji swoje ulubione zdjęcia, na których utrwalono chwile szczęścia, lub przygotowują do omówienia ofertę biura podróży, które reklamuje wyjazdy do miejsc szczęśliwych.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel prosi, aby uczniowie wykorzystali przygotowane materiały do aranżacji przestrzeni klasy.
Prowadzący inicjuje lekcję pytaniem: Czym różni się miejsce szczęśliwe od innych miejsc? Uczniowie rozmawiają w parach, następnie nauczyciel prosi kilka osób, by przedstawiły wnioski z rozmowy z kolegą lub koleżanką.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel rozdaje uczniom po 4 fiszki A7 i objaśnia zasady pracy metodą zwaną słoneczkiem. Każdy uczeń na 2 karteczkach zapisuje cechy, którymi, jego zdaniem, charakteryzuje się miejsce szczęśliwe. Na każdej kartce zapisana jest jedna cecha. Uczniowie układają fiszki na podłodze klasy lub przyklejają do ściany/tablicy. Kartki tworzą okrąg, a z tych, których treść się powtarza, uczniowie układają promienie okręgu/słońca.
Uczniowie odczytują treści wybranych kartek okręgu oraz treści promyków i rozmawiają z wybranym kolegą lub koleżanką o powtarzających się zapisach.
Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy zadaniowe. Pierwsza analizuje Hymn XIX do Pana, druga Eklogę pierwszą, trzecia Eklogą dziesiątą, wykonując wskazane przez nauczyciela ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”. Czwarta grupa odpowiada na pytania towarzyszące multimedium.
Po wykonaniu ćwiczeń grupy dyskutują na temat ukazanych przez Wergiliusza i innych twórców przywołanych w e‑materiale relacji:
a) człowiek – człowiek,
b) człowiek – przyroda,
c) przyroda – przyroda.
Nauczyciel moderuje dyskusję, dba o jej podsumowanie.
Uczniowie wspólnie redagują argument uzasadniający słowa Stanisława Stabryły przytoczone w ćw. 6: Arkadia Wergiliusza nie jest krajem […], ale krajobrazem duchowym, pewnym sposobem życia. Argumenty uzasadniają cytatami z Eklogi pierwszej Wergiliusza.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zapisuje na tablicy słowo Arkadia i prosi, aby uczniowie podsumowali lekcję rozmową w parach, odpowiadając na pytanie: Czy Arkadia to zawsze miejsce idealne i szczęśliwe?
Nauczyciel ocenia aktywność uczniów.

Praca domowa:

Od czego zależy, czy w Arkadii jest pięknie? Napisz tekst w dowolnej formie, np. eseju lub rozprawki, w którym rozważysz problem zawarty w pytaniu. W pracy odnieś się do Eklogi siódmej Wergiliusza oraz dwóch innych tekstów kultury.

Materiały pomocnicze:

Anna Krzewińska, Arkadia, w: Słownik literatury staropolskiej, Wrocław 1998.
Jacek Stańdo, Monika Spławska‑Murmyło, Metody aktywizujące w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, z. 1, ORE.
Witold Bobiński, Konteksty kulturowe w dydaktyce literatury, w: Polonista w szkole, pod red. Anny Janus‑Sitarz, Kraków 2004.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Ilustracja interaktywna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się