Dla nauczyciela

Autorki: Małgorzata Kosińska‑Pułka, Bożena Święch

Przedmiot: Język polski

Temat: Motyw vanitas w poezji barokowej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

13) wybrane wiersze następujących poetów:Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp‑Szarzyński;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

porównuje sposoby realizowania motywów wanitatywnych w różnych wierszach barokowych,
charakteryzuje wartości, które według twórców barokowych pozwalają zaakceptować przemijanie i śmierć,
ustala, jakie toposy są powiązane z motywem vanitas,
redaguje notatkę dotyczącą różnych sposobów realizowania motywów wanitatywnych w poezji barokowej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Wybrany lub chętny uczeń na podstawie e‑materiału i innych źródeł opracowuje krótką prezentację na temat przyczyn popularności motywu vanitas w baroku.
Prezentacja może być ilustrowana obrazami z epoki przedstawiającymi realizację motywu marności.
Wszyscy uczniowie powinni zapoznać się z blokiem tekstowym e‑materiału. Nauczyciel zachęca ich także, by obejrzeli galerię dzieł barokowych zamieszczoną w e‑materiale 0307.

Faza wprowadzająca:

Lekcja zaczyna się od pokazu prezentacji przygotowanej przez ucznia. Nauczyciel ocenia jego pracę. Prosi także pozostałych uczniów o sporządzenie listy przedmiotów, które symbolizowały przemijanie.
Nauczyciel zadaje pytania otwierające dyskusję wstępną: Czy ludzie epoki baroku bardziej bali się śmierci niż ludzie renesansu? Dlaczego? Z czego wynikała tak duża popularność motywu vanitas właśnie w baroku?
Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel poleca, by uczniowie zapoznali się z prezentacją multimedialną i w parach wykonali załączone do niej polecenie 2. Następnie prosi jedną osobę, by zapisała na tablicy toposy omówione w prezentacji, pozostali uczniowie podpowiadają, co należy zanotować.
Uczniowie dzielą się na 4 grupy. Każda z nich opracowuje ćwiczenia związane z innym wierszem zamieszczonym w bloku ćwiczeń. Następnie wracają do zapisanej na tablicy listy motywów i sprawdzają, czy w wierszu, który analizowali, pojawia się któryś z nich. Zastanawiają się także, czy jakiś przedmiot‑symbol motywu vanitas można przyporządkować do opracowanego przez nich wiersza. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel ocenia pracę uczniów.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel zapisuje na tablicy pytania:
- Jakie według barokowych poetów cechy ma śmierć?
- Jak człowiek (nie tylko baroku) może się bronić przed poczuciem kruchości i ulotności życia?
Nauczyciel zawiesza na tablicy dwa plakaty z narysowanym koszem i walizką. Rozdaje uczniom po dwie karteczki samoprzylepne. Prosi, aby uczniowie zapisali na jednej z nich przemyślenia, które zabiorą z sobą po zajęciach; na drugiej to, czego nie akceptują. Jedna osoba odczytuje zapisy przy walizce i koszu.

Praca domowa:

Zadanie domowe z e‑materiału.

Materiały pomocnicze:

Danuta Künstler‑Langner, Idea „vanitas”, jej tradycje i toposy w poezji polskiego baroku, Toruń 1993.
Czesław Hernas, Barok, Warszawa 1978.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Prezentacja multimedialna”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Sprawdź się