Imię i nazwisko autora: Anna Ruszczyk

Przedmiot: geografia

Temat lekcji: Rozmieszczenie zlewisk i dorzeczy na obszarze Polski

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa III

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy: XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski: podział na regiony fizycznogeograficzne, budowa geologiczna i zasoby surowcowe, ukształtowanie powierzchni, sieć wodna, warunki klimatyczne, formy ochrony przyrody, stan środowiska przyrodniczego.
Uczeń: 7) identyfikuje cechy sieci rzecznej Polski oraz na podstawie źródeł informacji weryfikuje hipotezy dotyczące perspektyw rozwoju żeglugi rzecznej w Polsce;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• definiuje pojęcia: odpływ powierzchniowy, system rzeczny, dział wodny, rzeka, dopływ, dorzecze, zlewisko,

• zna zlewiska i dorzecza w obrębie obszaru Polski,

• wskazuje na mapie obszary zlewisk i dorzeczy w granicach Polski,

• charakteryzuje zlewiska i dorzecza obszaru Polski.

Strategie nauczania: asocjacyjna i problemowa

Metody nauczania: burza mózgów, rybi szkielet, praca z mapą (metoda operatywna), praca z e‑materiałem

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca w grupach

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‑materiał, schemat ze szkieletem ryby, kolorowe karteczki samoprzylepne, atlas, mapa fizyczna Polski, arkusze papieru, mazaki, ewentualnie podręcznik

Materiały pomocnicze:

• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.

• Richling A., Ostaszewska K. (red.), Geografia fizyczna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

Przebieg lekcji:

Faza wprowadzająca

• Nauczyciel wprowadza uczniów w temat - prosi uczniów, aby na mapie Polski wskazali kilka głównych rzek Polski i nazwali miejsca, dokąd uchodzą te rzeki. Nawiązuje do elementów rzeki: źródła, ujście; przypomnienie pojęć: dorzecze, dział wodny, zlewisko.

• Nauczyciel podaje temat lekcji i jej cele.

Faza realizacyjna

• Nauczyciel prosi uczniów o zdefiniowanie odpływu powierzchniowego i podanie czynników wpływających na ten odpływ w różnych miejscach na Ziemi – burza mózgów (czynniki zostają zapisane na tablicy).

• Nauczyciel wybiera cztery czynniki główne (klimat, pokrycie terenu, rzeźba terenu, budowa geologiczna). Dzieli uczniów na grupy – każda grupa dostaje schemat rybiego szkieletu z zaznaczonymi na „dużych ościach” czynnikami (załącznik w materiałach pomocniczych). Zadaniem grup jest uzupełnienie „małych ości” – każda grupa dostaje do opracowania jeden czynnik (minimum cztery grupy).

• Jeden schemat (rybi szkielet) nauczyciel rysuje (przyczepia) na tablicy. Jeżeli jest to konieczne, krótko przypomina zasady pracy z rybim szkieletem.

• Uczniowie ustalają w zespołach przyczyny, które mają wpływ na czynnik główny, zapisują je na kolorowych karteczkach samoprzylepnych.

• Po kilku minutach grupy przeklejają swoje kartki na tablicę przy „małych ościach”, następnie przedstawiają swoją pracę na forum klasy.

• Po omówieniu czterech czynników powstaje cały schemat (szkielet ryby) na tablicy.

• Następnie nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z częścią „Przeczytaj” w e‑materiale. Na jego podstawie uczniowie mają zdefiniować terminy: rzeka, dopływy, system rzeczny, dorzecze, dział wodny, zlewisko, zlewnia, obszar bezodpływowy (część terminów jest uczniom znana – przypomnienie).

• Nauczyciel prosi uczniów, aby korzystając z atlasu, wskazali główne dorzecza Polski, zadaje pytanie o zlewiska głównych rzek.

• Następnie uczniowie, korzystając z e‑materiału (tabela z części „Przeczytaj”), wskazują na ściennej mapie Polski główne dorzecza i zlewiska (zwracają także uwagę na poprawność wskazania obszarów leżących w zlewiskach Morza Północnego i Czarnego).

• Uczniowie zostają podzieleni na sześć grup, każda grupa ma za zadanie na podstawie dostępnych źródeł informacji, scharakteryzować wybrane dorzecza Polski: dwie grupy dorzecze Wisły, dwie – Odry, jedna – rzek Przymorza, jedna – dorzecze Niemna i Pregoły. Opisy mają zawierać informacje o odcinkach, przełomach i dopływach rzek.

• Grupy otrzymują arkusze papieru, mazaki i tworzą schematy przedstawiające wybrane dorzecza.

• Po upływie określonego przez nauczyciela czasu uczniowie prezentują swoje prace.

• Nauczyciel ocenia i ewentualnie uzupełnia wypowiedzi uczniów.

• Nauczyciel prosi o zapoznanie się z poleceniem w grafice interaktywnej – uczniowie, pracując w parach, odpowiadają na polecenia.

Faza podsumowująca

• Nauczyciel ocenia pracę i zaangażowanie uczniów na lekcji; podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami.

• Nauczyciel pyta o ewentualne trudności i o to, co było nową wiedzą dla uczniów, co było im znane, do czego mogą wykorzystać poznany na lekcji materiał.

• Uczniowie wykonują ćwiczenia 1‑6 zawarte w części „Sprawdź się”.

Praca domowa

• Ćwiczenia 7 i 8 z części „Sprawdź się”.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

• grafikę interaktywną można wykorzystać na lekcji powtórzeniowej z zakresu podstawowego, z działu XIV. Regionalne zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Polski;

• zawarta w e‑materiale grafika interaktywna może być wykorzystana do samodzielnego rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia w domu i w czasie lekcji (zwłaszcza dotyczy to mapy Polski).