Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: Ręka w ogniu. Postawy więźniów wobec rzeczywistości łagrowej w Innym świecie G. Herlinga‑Grudzińskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

2. Zróżnicowanie języka. Uczeń:

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Lektura obowiązkowa

35) Gustaw Herling‑Grudziński, Inny świat;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

interpretuje fragmenty Innego świata Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego, odwołując się do swojej wiedzy historycznej,
charakteryzuje postawy więźniów, zwłaszcza Kostylewa, wobec rzeczywistości łagrowej,
opisuje metody stosowane przez władze w sowieckich łagrach do zniewolenia więźniów,
redaguje tekst o charakterze argumentacyjnym w odniesieniu do Innego świata G. Herlinga‑Grudzińskiego.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie przed zajęciami czytają lekturę obowiązkową Inny świat Gustawa Herlinga‑Grudzińskiego.
Uczestnicy zajęć przed lekcją mają przygotować cytaty z lektury ilustrujące różne postawy więźniów wobec rzeczywistości łagrowej.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel wyświetla i odczytuje temat lekcji oraz zawarte we wprowadzeniu do e‑materiału cele zajęć i prosi uczniów lub wybraną osobę o sformułowanie kryteriów sukcesu.
Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji na podstawie odczytanego na głos wprowadzenia – cytatu z Innego świata (Więźnia można uznać za spreparowanego...). Uczniowie szukają synonimów do określenia spreparowany, dyskutują nad porównaniem człowieka i procesów myślowych do maszyny, mechanizmu. Nauczyciel pyta, czemu służy taki zabieg stylistyczny.

Faza realizacyjna:

Uczniowie odczytują na głos przygotowane przed lekcją cytaty obrazujące różne postawy więźniów wobec rzeczywistości w łagrze. W trakcie odczytywania cytatów i wspólnego ich omawiania jedna osoba zapisuje na tablicy notatkę podsumowującą w formie mapy myśli. Na koniec tej części zajęć nauczyciel zwraca uwagę uczniów na postać Kostylewa. Pyta, co takiego wyróżnia go spośród innych więźniów, co mu pomaga przetrwać. Uczniowie, którzy przygotowali cytaty poświęcone Kostylewowi, odczytują je jeszcze raz.
Uczniowie zapoznają się z treścią prezentacji multimedialnej w e‑materiale. Następnie indywidualnie formułują odpowiedzi na pytania:
– Dlaczego postawa Kostylewa jest wyjątkowa? Czym zaskakuje czytelnika?
– Jakie emocje przeżywa Kostylew? W jaki sposób sobie z nimi radzi?
– Jakie znaczenie ma ręka w ogniu? Spróbuj odczytać opisaną scenę metaforycznie.
Odczytanie odpowiedzi przez wybranych lub chętnych uczniów. Krótka rozmowa podsumowująca tę część lekcji.
Uczniowie łączą się w pary i rozwiązują ćwiczenia dołączone do e‑materiału: 2‑4, 7 i 8. Po wyznaczonym czasie wspólne omówienie odpowiedzi uczniów.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej. Prowadzący zadaje uczniom pytania podsumowujące, np.:
– dlaczego więźniów można określić mianem spreprarowanych?
– jakie postawy wobec rzeczywistości w łagrze przyjmują więźniowie?
– dlaczego postawa Kostylewa jest na tym tle wyjątkowa?
– dlaczego Herling‑Grudziński poświęca tej postaci tak wiele miejsca?
Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Ćwiczenie 6 w e‑materiale: omówienie postawy bohatera – narratora Innego świata

Materiały pomocnicze:

Tomasz Burek, Cały ten okropny świat: sztuka pamięci głębokiej a zapiski w „Innym świecie” Herlinga‑Grudzińskiego, „Teksty Drugie” 1991/1‑2 (7‑8).
Literackie świadectwa GUŁagu, strony internetowe Polskiego Radia oraz radiowa interpretacja Innego świata, Mariusz Benoit, Ninateka.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.

Sprawdź się