Autor: Stanisław Mrozowicz

Temat: Wielki Terror

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• analizuje przyczyny wewnętrznych represji w ZSRS w latach 1937–1939;

• opisuje losy osób oskarżanych o wrogość wobec państwa sowieckiego i przetrzymywanych w sowieckich obozach pracy przymusowej;

• wyjaśnia, jakie grupy padły ofiarą wielkiego terroru;

• tłumaczy, czym była tzw. operacja polska NKWD.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Wielki Terror”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

2. Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”.

Faza wstępna:

1. Wyświetlenie przez nauczyciela tematu i celów zajęć, przejście do ustalenia kryteriów sukcesu.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‑materiałem. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel przypomina o prezentacjach przygotowanych przez uczniów przed lekcją. Poleca wybranej osobie (lub ochotnikowi) zaprezentowanie swojej pracy przed resztą klasy. Po prezentacji uczniowie krótko o niej dyskutują, dodają informacje, które ich zdaniem warto uwzględnić. Prowadzący może korygować odpowiedzi i je uzupełniać.

2. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 3 z sekcji „Sprawdź się”, następnie weryfikują poprawność odpowiedzi z drugą osobą.

3. Ćwiczenia 4 i 5, które zostają wyświetlone na tablicy, uczniowie wykonują w parach. Nauczyciel śledzi na platformie postępy uczestników zajęć, sprawdza poprawność wykonanych zadań, omawiając je wraz z uczniami.

4. Praca z multimedium („Prezentacja”). Nauczyciel prosi, aby wybrany uczeń przeczytał polecenie 1: „Wskaż, z jakimi trudnościami na co dzień musieli się borykać więźniowie sowieckich obozów pracy”. Następnie prosi uczniów, aby podzielili się na cztero- lub pięcioosobowe grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie się do niej ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia informacje.

5. Uzupełnieniem pracy z multimedium („Prezentacja”) jest wykonanie przez uczniów (indywidualnie lub w parach ) ćwiczenia 2, bazującego na analizie map.

6. Nauczyciel czyta polecenie 2 dołączone do multimedium: „Jak myślisz, w jaki sposób życie w obozie wpływało na relacje międzyludzkie i psychikę osób tam przetrzymywanych? Jak można było przetrwać?” i zachęca uczniów do krótkiej dyskusji.

Faza podsumowująca:

1. Na koniec zajęć nauczyciel raz jeszcze wyświetla na tablicy interaktywnej lub przy użyciu rzutnika temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście wyświetlonych treści prosi uczniów o rozwinięcie zdania: Na dzisiejszych zajęciach nauczyłem się/nauczyłam się…

2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.

O. Figes, Szepty. Życie codzienne w stalinowskiej Rosji, tłum. W. Jeżewski, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2007.

B. Bażanow, Byłem sekretarzem Stalina, Warszawa 1985.

S.S. Montefiore, Stalin. Dwór czerwonego cara, tłum. M. Antosiewicz, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2003.

N. Mandelsztam, Wspomnienia, Agora, Warszawa 2015.

R. Miedwiediew, Pod osąd historii. Geneza i następstwa stalinizmu, tłum. C. Czarnogórski, t. 1, Warszawa 1990.

A. Sołżenicyn, Archipelag GUŁag 1918–1956. Próba dochodzenia literackiego, tłum. J. Pomianowski, Warszawa 1988.

M. Iwanow, Zapomniane ludobójstwo. Polacy w państwie Stalina, „Operacja polska” 1937–1938, Znak Horyzont, Kraków 2014.

T. Sommer, Operacja Antypolska NKWD 1937‑1938. Geneza i przebieg ludobójstwa popełnionego na Polakach w Związku Sowieckim, wyd. 3S Media Sp. z.o.o, Biblioteka Wolności, 2014.

H. Stroński, Represje stalinizmu wobec ludności polskiej na Ukrainie w latach 1929‑1939, Stowarzyszenie Wspólnota Polska, Warszawa 1998.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać informacje zawarte w prezentacji multimedialnej do przygotowania się do lekcji powtórkowej albo w czasie zajęć poświęconych różnym rodzajom totalitaryzmów XX w.

Spis ilustracji nieopisanych:

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja 1: Zniszczone sklepy (Noc Kryształowa w Niemczech); lic. CC BY‑SA 3.0, Bundesarchiv, Bild, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja 2: Praca w Gułagu; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 1 - Ilustracja 3: Przybycie Żydów do Oświęcimia; domena publiczna, Wikimedia Commons.