Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka

Przedmiot: język polski

Temat: Mistrzowie renesansu

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń:

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

2. Odbiór tekstów kultury.

Uczeń:

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności,

• kompetencje cyfrowe,

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• doskonali umiejętność rozpoznawania przedstawicieli epoki renesansu na materiałach ikonograficznych; zapoznaje się z ich twórczością;

• analizuje i interpretuje renesansowe arcydzieła;

• ocenia wartości wniesione przez artystów renesansowych;

• potrafi wskazać i zinterpretować współczesne nawiązania do arcydzieł renesansu.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

• metoda poglądowa;

• rozmowa kontrolowana;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• prezentacje.

Formy zajęć:

• praca indywidualna,

• praca w grupach,

• praca całego zespołu klasowego,

• samokształcenie.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;

• albumy malarstwa renesansowego;

• kartki z ćwiczeniami;

Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel inicjuje rozmowę o roli i znaczeniu sztuki w renesansie. Zapisuje na tablicy hasła:

• imitatio antiquorum (naśladowanie starożytnych)

• ad fontes! (do źródeł)

1. Nauczyciel prosi, by uczniowie na podstawie e‑materiałów zilustrowali te hasła, wskazując źródła inspiracji wybranego artysty. Uczniowie powinny zwrócić uwagę na fascynację renesansowych artystów kulturą antyku: nawiązywanie do dzieł starożytnych mistrzów; stosowanie wypracowanych przez nich form literackich; wzorowanie się na antycznych kanonach piękna; poszukiwanie harmonii, prostoty i równowagi.

2. Uczniowie zapoznają się z informacjami dotyczącymi poglądów i sposobów pracy artystów renesansu. Powinni zwrócić uwagę na: tematykę sztuki renesansowej i jej zadania (afirmacja ciała ludzkiego); pogłębianie wiedzy o świecie przyrody przez artystów (anatomia, mechanika ruchu, eksperymenty); uznanie człowieka za najdoskonalszy twór natury.

3. Uczniowie przeglądają albumy z renesansowym malarstwem lub poszukują wybranych dzieł plastycznych na stronach internetowych muzeów.Mogą pracować w grupach i wymieniać się swoimi uwagami.

4. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel zadaje uczniom pytania:

Kto jest twórcą arcydzieł renesansu? Co wyróżnia te dzieła?

1. Uczniowie zapoznają się z multimedium bazowym (w e‑materiałach) i wykonują ćwiczenie dołączone do galerii interaktywnej. Wyjaśniają, jak rozumieją sens maksymy Terencjusza Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto (Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce). Wybierają obraz, który ich zdaniem najlepiej ilustruje to hasło. Uzasadniają swój wybór. Korzystają z opisów umieszczonych w galerii interaktywnej. Tworzą własnymi słowami opis wybranych z niej dzieł. Porównują swoje teksty z umieszczonymi w e‑materiałach.

2. Uczniowie otrzymują na kartkach krótkie opisy obrazów malarzy renesansowych, ich zadaniem jest dopasowanie do opisu imienia i nazwiska twórcy oraz tytułu dzieła. Mogą szukać wskazówek do rozwiązania w e materiałach. Po zakończeniu ćwiczenia porównują swoje odpowiedzi.

• opis antycznego dzieła na podstawie proporcji sylwetki człowieka

imię i nazwisko

tytuł

• wpisanie sylwetki człowieka w figury symetryczne, uważane za doskonałe

imię i nazwisko

tytuł

• ukazanie doskonałości istoty ludzkiej

imię i nazwisko

tytuł

• odwzorowywanie układu mięśni, nerwów i naczyń krwionośnych

imię i nazwisko

tytuł

• uważna obserwacja rzeczywistości, przyrody

imię i nazwisko

tytuł

• portretowanie ukazujące przeżycia człowieka

imię i nazwisko

tytuł

• korzystanie ze źródeł antycznych i przedstawianie postaci z mitologii

imię i nazwisko

tytuł

• zachwyt anatomią i seksualnością człowieka

imię i nazwisko

tytuł

• uosobienie kobiecego piękna

imię i nazwisko

tytuł

• renesansowy podział na plany

imię i nazwisko

tytuł

• komponowanie obrazu zgodnie z geometrycznymi zasadami

imię i nazwisko

tytuł

• ukazywanie piękna ciała

imię i nazwisko

tytuł

3. Uczniowie wykonują ćwiczenia umieszczone w e‑materiałach:

• wskazują cechy typowe dla dzieł mistrzów włoskiego renesansu (idealizację, harmonię, symetrię, proporcje, zasady matematyczne, nawiązania do antyku);

• redagują opis wybranego twórcy renesansowego według schematu umieszczonego w tabeli;

Nauczyciel przypomina uczniom, by pamiętali o opisaniu pierwszego planu, tła, kolorystyki oraz kompozycji.

4. Uczniowie na podstawie umieszczonych w galerii interaktywnej dzieł włoskich mistrzów charakteryzują renesansowy ideał piękna. Zwracają uwagę na cechy wspólne renesansowych dzieł.

5. Zapoznają się z umieszczonymi w e‑materiałach obrazem Leonardo da Vinci Mona Lisa i wierszem Zbigniewa Herberta Mona Liza. Wykonują dołączone do nich ćwiczenia, dostrzegają związki obu tekstów kultury.

6. Uczniowie zapoznają się w z obrazem Leonardo Da Vinci Mona Lisa i z wierszem Zbigniewa Herberta Mona Liza umieszczonymi w e‑materiałach oraz wykonują dołączone do nich ćwiczenia:

- dostrzegają związki obu tekstów kultury;

- określają postać mówiącą w wierszu Mona Liza (ćwiczenie e materiałach);

- wskazują elementy obrazu opisane w wierszu Zbigniewa Herberta (oczy, uśmiech, włosy, dłonie i sylwetkę modelki, tło, światło).

7. Uczniowie opisują postać mówiącą w wierszu Mona Liza (ćwiczenie w e‑materiałach).

Faza podsumowująca

1. Nauczyciel rozdaje kartki z tabelką i poleceniem. Uczniowie zaznaczają w tabeli sformułowanie zgodne z wymową wiersza Zbigniewa Herberta.

2. Nauczyciel zadaje pytanie:

Które z dzieł renesansowych twórców można uznać za najbardziej reprezentatywne dla światopoglądu epoki (antropocentryzmu i humanizmu)?

Wskazani uczniowie udzielają odpowiedzi i uzasadniają swój wybór.

3. Nauczyciel na podstawie e‑materiałów cytuje stwierdzenie Leonarda da Vinci:

My dzięki sztuce możemy się zwać wnukami Boga. Uczestnicy zajęć wyjaśniają, jak rozumieją słowa artysty.

Uczniowie z kolorowego pudełka losują kartki z zapisanymi wypowiedziami artystów o sztuce. Komentują je, mówią o tym, jak je rozumieją i czy mają one związek z dumą z powodu własnych osiągnięć i przekonaniem o szczególnym darze kreowania rzeczywistości.

4. Nauczyciel w ramach podsumowania zajęć zadaje pytanie: Na czym polegało w renesansie zbliżenie się sztuki do nauki i poznawania otaczającego świata?

Zadanie domowe

Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.

1. Zredaguj w imieniu bohatera lirycznego wiersza Zbigniewa Herberta Mona Liza opis jego wrażeń z muzeum. Zastosuj formę kartki z pamiętnika. Sprawdź, czy w wypowiedzi znalazły się: data, opis przeżyć i wrażeń, opis obrazu i jego ocena, narracja w 1 osobie.

2. Napisz szkic krytyczny. Zapoznaj się w z tekstem Marii Poprzęckiej Mona Liza na pocztówce. Epizod z życia arcydzieła (e‑materiały) i wykonaj ćwiczenie do niego dołączone.

Maria Poprzęcka,

Mona Liza na pocztówce. Epizod z życia arcydzieła

Mona Liza z wąsami to oczywiście Mona Liza sprofanowana przez Marcela Duchampa, który w 1919 r. – jak znudzony uczeń dorysowujący wąsy i brody sławnym ludziom w podręczniku historii – dorysował je temu słynnemu portretowi, podpisując go ponadto własnym nazwiskiem i literami: L.H.O.O.Q. – fonetycznie składającymi się na napis z publicznej latryny. Gest Duchampa otwiera nowy rozdział w dziejach Giocondy. Dotąd, cokolwiek by o niej nie pisano, czegokolwiek nie dopatrywano się w jej wizerunku – samo wyobrażenie pozostawało nietknięte. Odtąd stało się materiałem, tworzywem dla niezliczonych trawestacji, przeróbek, kpin, żartów bardziej lub mniej udanych. Giocondoklaści wyparli Giocondofilów. L.H.O.O.Q. Duchampa jest najbardziej znana, ale użycie Mony Lizy jako artystycznego półfabrykatu jest wcześniejsze – w 1914 r. Kazimierz Malewicz użył jej jako elementu do swojego kolażu, gdzie strzępek reprodukcji ma przekreśloną czerwoną krechą twarz. Kiedy kilkanaście lat później Fernand Léger wprowadził Monę Lizę do swojego obrazu, uważał za konieczne wyjaśnić, że nie oznacza to zmiany jego stosunku do włoskiego renesansu, który widział jako okres totalnej dekadencji walorów plastycznych. Szukając czegoś, co stworzyłoby silny kontrast wyszedł z pracowni: „I cóż widzę w witrynie? Pocztówkę z Moną Lizą! Zrozumiałem natychmiast. To było to, czego mi trzeba. Potem dodałem pudełko sardynek. To zrobiło ostry kontrast”. [...]

Nie popadając więc w katastroficzny lament, nie można nie pytać: czy to śmiertelnie zmęczone i zamęczone arcydzieło jest stracone? Czy może doznać jeszcze jakiegoś cudownego oczyszczenia, strząsnąć z siebie cały balast treści dodanych, narzuconych? A odbiorca, czy może obronić się przed skojarzeniami, niekoniecznie wzbogacającymi? Czy Mona Liza zdolna jest wzbudzić inną reakcję niż krótkie parsknięcie śmiechem z jeszcze jednego dowcipu? Ożywa tu romantyczne marzenie o „niewinnym oku” – bezpośrednim widzeniu, niezaćmionym przez rzeczy widziane i wiedziane, które pozwoliłyby je zobaczyć w ich pierwotnej – jednak chcemy wierzyć, że doskonałej – formie. Żałosny los Giocondy, Dawida Michała Anioła i kilku jeszcze ofiar popularności i popularyzacji, komercjalizacji i interpretacyjnych nadużyć zdaje się główną przyczyną odarcia z wartości i kompromitacji nie tylko ich samych, ale samej idei wiecznotrwałych arcydzieł. [...] Godzimy się z Umberto Eco, że „wartość estetyczna dzieła jest tym większa, im bogatsze są możliwości jego interpretacji, im różnorodniejsze budzi ono reakcje, im więcej aspektów ukazuje odbiorcy, nie tracąc zarazem własnej tożsamości”. Lecz to, co stało się z Moną Lizą – to właśnie całkowita utrata tożsamości przez dzieło. Problemem jest zatem znalezienie kompromisu między martwotą skamieniałej doskonałości dzieł kanonicznych a ich waloryzacją. To dobrze, że arcydzieła mają swoje zmienne fortuny. Żywotność sztuki polega także i na tym, że dzieła sztuki mają nie jedną, lecz wiele wartości, z których jedne mogą być cenione w jednym czasie, inne kiedy indziej, jedne mogą być doświadczane przez jednych, inne przez drugich, i nie ma metody (choć oczywiście nieraz próbowano je formułować, a nawet narzucać) pozwalającej orzec, które z tych wartości są czysto „estetyczne”, właściwe i „jedynie słuszne”. Nawet jednak będąc w pełni przekonanym o potrzebie utrzymywania kanonu arcydzieł, nie sposób nie widzieć degradacji, jaka grozi dziełom kanonicznym w roli powszechnie rozpoznawanych „symbolicznych obrazów kultury”, zawłaszczonych przez kulturę masową. Zmiany kanonu nie powinny więc niepokoić. Przeciwnie, rotacja w salach honorowych „muzeum zbiorowej wyobraźni” pozwala żywić nadzieję, że niektórym dziełom uda się uniknąć niechlubnego losu idoli, inne – odrzucone jako zbyt spowszedniałe – mogą po okresie zapomnienia i niełaski powrócić w pełnym blasku. Czy taka szansa istnieje nawet dla Mony Lizy? Bardzo trudno sobie coś takiego w tej chwili wyobrazić. Musiałaby najpierw zostać zapomniana. Ale, jeśli nawet nie możemy sobie czegoś wyobrazić, nie znaczy to przecież, że jest to niemożliwe.

Maria Poprzęcka, Mona Liza na pocztówce. Epizod z życia arcydzieła, [w:] Aksjosemiotyka karty pocztowej, red. P. Banaś, Wrocław 1992, s. 159–163.

Określ, jaki problem podejmuje Maria Poprzęcka w podanym tekście. Zajmij stanowisko wobec rozwiązania przyjętego przez autorkę, odwołując się do tego tekstu oraz innych tekstów kultury. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 300 słów.

Skorzystaj z podpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

Maria Rzepińska, Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1991.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Chętni uczniowie mogą stworzyć sentencje na temat wybranych dzieł renesansowych malarzy umieszczonych w galerii interaktywnej i na ich podstawie opracować prezentacje multimedialne. Urządzić ich projekcje dla koleżanek i kolegów z innych klas.