Dla nauczyciela
Autor: Paweł Trojanowski
Przedmiot: wiedza o społeczeństwie
Temat: Grupa społeczna jako zbiorowość. Rodzaje grup – podsumowanie
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
zakres podstawowy
I. Człowiek i społeczeństwo.
Uczeń:
3) charakteryzuje role społeczne człowieka w związku z jego przynależnością do różnych grup społecznych; analizuje zasady wzajemności, zaufania i pomocy.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,
kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
Uczeń:
definiuje podstawowe pojęcia opisujące związek między jednostką a grupą społeczną,
rozpoznaje w konkretnych zbiorowościach społecznych ich typologiczne właściwości,
charakteryzuje konflikty ról społecznych i przyczyny konfliktów funkcjonalnych w rodzinie jako grupie społecznej.
Strategie nauczania:
konstruktywizm,
lekcja odwrócona.
Metody i techniki nauczania:
mapa myśli,
dyskusja,
rozmowa nauczająca z wykorzystaniem filmu edukacyjnego,schematu interaktywnego.
Formy zajęć:
praca w grupach,
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki,
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg zajęć:
Faza wstępna
1. Na wcześniejszych zajęciach podział klasy na 4 grupy. Zadaniem każdej z nich jest przygotowanie krótkich prezentacji na lekcję powtórzeniową:
grupa 1: definicja grupy społecznej – Ile osób tworzy grupę społeczną? Czy z grupą można się utożsamić i co to znaczy? Czy między członkami grupy może nie być żadnej więzi? Co jest najważniejsze dla organizacji grupy? Czy poczucie odrębności jest tym samym, co poczucie wspólnoty? Co to jest ośrodek skupienia?;
grupa 2: mapa myśli przedstawiająca znaczenia słowa „rola” wraz z przykładami;
grupa 3: cechy i czynniki, które odróżniają od siebie przeciwstawne typy grup wraz z przykładami: grupy małe – duże; pierwotne – wtórne;
grupa 4: cechy i czynniki, które odróżniają od siebie przeciwstawne typy grup wraz z przykładami: grupy formalne – nieformalne; ekskluzywne – inkluzywne.
2. Uczniowie odpowiadają na pytania:
Do jakich grup należycie?
Czy za każdym razem był to wasz wybór?
Czy dwie osoby tworzą już grupę społeczną?
Czy istnieją jakieś ograniczenia, jak liczna może być grupa?
Czy można funkcjonować poza wszelkimi grupami i tym samym wypisać się ze społeczeństwa?
3. Przedstawienie tematu i celów zajęć.
4. Prezentacja grupy 1: definicja grupy społecznej. Po prezentacji dyskusja podsumowująca, w czasie której uczniowie mogą uzupełniać informacje przedstawione przez kolegów i porządkować swoją wiedzę.
Faza realizacyjna
1. Prezentacja grupy 2: mapa myśli. Uczniowie uzupełniają przedstawioną mapę o własne spostrzeżenia, podają nowe przykłady, weryfikują informacje. Następnie wspólnie formułują definicję roli społecznej i dyskutują. Należy zwrócić uwagę, by w definicji znalazło się określenie, że wchodząc w rolę, jednostka wchodzi do grupy.
2. Wspólna analiza schematu przedstawiającego układ trzech pojęć: rola, pozycja i status. Chętni/wybrani uczniowie dokonują podsumowania wiadomości.
3. Prezentacja grupy 3: grupy małe – duże; pierwotne – wtórne. Uczniowie po prezentacji weryfikują cechy i czynniki odróżniające od siebie przeciwstawne typy grup i podają dodatkowe przykłady. Dyskusja.
4. Prezentacja grupy 4: grupy formalne – nieformalne; ekskluzywne – inkluzywne. Po prezentacji dyskusja oraz podsumowanie dotyczące różnic między omówionymi typami grup, uzupełnienie informacji i przykładów.
5. Praca z multimedium bazowym – film Czy z rodziną dobrze wychodzi się tylko na zdjęciach?. Podczas emisji uczniowie powinni zwrócić uwagę, jakie funkcje pełni rodzina jako grupa społeczna oraz w jaki sposób realizuje ona zasady: wzajemności, zaufania i pomocy. Po zakończeniu prezentacji kilku chętnych/wybranych uczniów przedstawia swoje refleksje.
6. Na zakończenie fazy realizacyjnej uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela.
Faza podsumowująca
1. Uczniowie podają konkretne przykłady:
pomocy wzajemnej, jakiej udzielają sobie członkowie wybranej grupy społecznej (typ grupy: małe, formalne, inkluzywne, duże itp.);
przejawów zaufania pomiędzy członkami tej samej grupy;
wzajemności w relacjach między członkami tej samej grupy.
2. Uczniowie podają konkretne przykłady:
pomocy wzajemnej, jakiej udzielają sobie członkowie różnych grup społecznych nawzajem (przykład konkretnej grupy – różne: rodziny, klasy, partie, zespoły pracownicze itp.);
przejawów zaufania pomiędzy tymi grupami;
przejawów wzajemności w relacjach między członkami tych grup.
W trakcie wypowiedzi nauczyciel kontroluje (jeśli trzeba – uzupełnia i poprawia), czy uczniowie wykorzystują w swoich wypowiedziach pojęcia teoretyczne: rola, pozycja, status, więź, organizacja itp.
Praca domowa:
Przeprowadź wywiad z wybranym członkiem własnej rodziny. Poprowadź rozmowę tak, aby wydobyć informacje na temat uczestnictwa tej osoby w różnych grupach społecznych. Na podstawie wywiadu zidentyfikuj te grupy, zakwalifikuj je do odpowiednich typów, scharakteryzuj role społeczne, jakie członek twojej rodziny odgrywa, i zastanów się nad ewentualnymi konfliktami ról.
Materiały pomocnicze:
Ralf Dahrendorf, Grupy odniesienia i przypisywanie ról, [w:] P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Znak, Kraków 2009, s. 537–546.
William J. Goode, Teoria napięcia w roli, [w:] Socjologia. Lektury, P. Sztompka, M. Kucia (red.), , Znak, Kraków 2009, s. 154‑162.
George Simmel, Struktury proste. Liczba elementów jako jedyny wyznacznik ich wzajemnych stosunków, [w:] P. Sztompka, M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Znak, Kraków 2009, s. 88–99.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Film, który prezentuje wywiad poświęcony rodzinie jako podstawowej grupie społecznej, można wykorzystać do twórczego rozwinięcia. W tym celu uczniowie mogliby stworzyć dwa zestawy pytań rozbudowujących wywiad:
pytania w postaci próśb o rozwinięcie kwestii już poruszonych w wywiadzie w celu ich uzupełnienia i pogłębienia;
pytania odnoszące się do kwestii rozszerzających problematykę wywiadu; byłyby to pytania dotyczące zagadnień zamieszczonych w e‑materiale, ale niezwiązane z rodziną jako grupą społeczną lub odwołujące się do zagadnień związanych z rodziną, ale wykraczających poza te, które pojawiły się w wywiadzie.