Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autorka scenariusza: Sabina Świtała

Temat: Pochwała rozumu ludzkiego w wierszu Adama Naruszewicza Balon

Adresat:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki.

II. Kształcenie językowe.

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji.

IV. Samokształcenie.

1) rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • Kompetencje cyfrowe;

  • Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne:

Uczeń:

- wyjaśnia sens utworu pt. Balon Adama Naruszewicza;

- objaśnia związek tematyki dzieła z epoką, w której powstał;

- określa charakter i styl wypowiedzi lirycznej;

- rozpoznaje w utworze cechy gatunkowe ody;

- porównuje teksty literackie, w których poruszone zostało to samo zagadnienie.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • metoda oglądowa;

  • pogadanka;

  • metoda ćwiczeń przedmiotowych;

  • praca z tekstem;

  • metoda aktywizująca – wiersze na sznurku.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca całego zespołu klasowego;

  • praca w grupach.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

  • sznurek, kartki papieru, klamerki.

Przebieg zajęć:

Przed zajęciami:

Przed zajęciami należy przygotować salę (rozwiesić sznurek, przynieść kartki papieru, klamerki).

Faza wstępna:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom tekst utworu Adama Naruszewicza. Zapisuje na tablicy temat zajęć z luką do uzupełnienia: Pochwała …………... w odzie Adama Naruszewicza. Odczytuje wiersz, zadaniem słuchających jest wstawienie brakującego słowa/słów w temacie i uzasadnienie z odwołaniem do konkretnych fragmentów tekstu.

2. Uczniowie zastanawiają się, w jaki sposób tematyka ody Naruszewicza wpisuje się w czasy, w których powstała. Następnie omawiają cechy gatunkowe ody. Nauczyciel lub chętny uczeń może uzupełnić informacje na temat rodowodu gatunku. Kolejnym działaniem jest wskazywanie cech ody w dziele Naruszewicza.

3. Podanie celu zajęć.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prezentuje uczniom fragment nagrania (multimedium bazowe), do zdania, w którym lektorka mówi: „A na jego cześć Adam Naruszewicz napisał słynną okolicznościową odę pt. Balon”.

2. Klasa zostaje podzielona na 12 grup. Każdy zespół otrzymuję jedną zwrotkę ody oraz kartki i klamerki. Zadanie uczniów polega na wypisaniu na kartkach wszystkich informacji, które udało im się wyszukać w przydzielonej zwrotce. Zwracają również uwagę na środki artystyczne, tworzą schematyczne ilustracje, zapisują słowa‑klucze. Po skończonej pracy wieszają kartki w odpowiednim miejscu na sznurku.

3. Przedstawiciele grup odczytują poszczególne zwrotki utworu i prezentują wyniki pracy zespołów. Nauczyciel komentuje, w razie potrzeby prosi o wyjaśnienia.

4. Uczniowie zapoznają się z drugą częścią nagrania z multimedium bazowego.

5. Młodzież wykonuje ćwiczenia dotyczące nastroju i języka utworu (np. ćwiczenia 2, 6, 7). Zastanawia się, jak wpływają one na wydźwięk tekstu.

6. Nauczyciel rozdaje uczniom wiersz Zbigniewa Herberta pt. Naprzód pies. Wyjaśnia, że tekst został opublikowany 1 grudnia 1957 roku, niecały miesiąc po wysłaniu psa Łajki na orbitę okołoziemską. Młodzież zapoznaje się z utworem i porównuje ujęcie wartości rozumu w tekstach Herberta i Naruszewicza. Podczas rozmowy prowadzący powinien zwrócić uwagę uczniów na stosunek człowieka do rozwoju cywilizacji, zapytać o istnienie granic.

Naprzód pies

Więc naprzód pójdzie dobry pies
a potem świnia albo osioł
wśród czarnych traw wydepczą ścieżkę
a po niej przemknie pierwszy człowiek
który żelazną ręką zdusi
na szklanym czole krople strachu
więc naprzód pies poczciwy kundel
który nas nigdy nie opuścił
latarnie ziemskie śniąc i kości
w swej wirującej budzie uśnie
zakipi – wyschnie ciepła krew

a my za psem za drugim psem
który prowadzi nas na smyczy
my z białą laską astronautów
niezgrabnie potrącamy gwiazdy
nic nie widzimy nie słyszymy
bijemy pięścią w ciemny eter
na wszystkich falach jak skomlenie

wszystko co można w podróż wziąć
poprzez ciemnego świata zgorzel
imię człowieka zapach jabłka
orzeszek dźwięku ćwierć koloru
to trzeba wziąć ażeby wrócić
odnaleźć drogę jak najprędzej
kiedy prowadzi ślepy pies
na ziemię szczeka jak na księżyc

Źródło: Z. Herbert, Naprzód pies, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2008, s. 276.

Faza podsumowująca:

1. Uczestnicy zajęć odpowiadają na pytanie, które ze stanowisk przedstawionych w  poznanych na lekcji utworach jest im bliższe i dlaczego.

Praca domowa:

1) Rozwój cywilizacji - szanse czy zagrożenia? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do poznanych na zajęciach utworów Adama Naruszewicza i Zbigniewa Herberta.

Materiały pomocnicze:

S. Falkowski, Achilles kawy nie pijał. Dwie pochwały dorobku ludzkości w wierszach Naruszewicza i Krasickiego. „Polonistyka” 1991, nr 4, s. 219‑227.

Czytanie Naruszewicza. Interpretacje, pod red. T. Chachulskiego, Wrocław 2000.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedium bazowe można wykorzystać jako wprowadzenie do zajęć.