Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Autor: Piotr Obolewicz

Przedmiot: Język polski

Temat: W poszukiwaniu tego, co najważniejsze. Wiersz Zbigniewa Herberta Pan Cogito i wyobraźnia

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
5) charakteryzuje główne prądy filozoficzne oraz określa ich wpływ na kulturę epoki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
4) rozpoznaje zjawiska powodujące niejednoznaczność wypowiedzi (homonimie, anakoluty, elipsy, paradoksy), dba o jasność i precyzję komunikatu;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
4) wyjaśnia, w jaki sposób użyte środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje) oddziałują na odbiorcę;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
13) rozumie i określa związek wartości poznawczych, etycznych i estetycznych w utworach literackich.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • interpretuje wiersz Z. Herberta Pan Cogito i wyobraźnia,

  • wykorzystuje w interpretacji utworu poetyckiego teksty krytycznoliterackie,

  • wskazuje związek między tekstami kultury (m.in. Myślami B. Pascala) a wierszem Herberta,

  • wskazuje cechy świadczące o tym, że wiersz Pan Cogito i wyobraźnia jest przykładem liryki autotematycznej.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

  1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał: „W poszukiwaniu tego, co najważniejsze. Wiersz Zbigniewa Herberta Pan Cogito i wyobraźnia”. Następnie prosi uczniów o wysłuchanie utworu poetyckiego z sekcji Audiobook oraz wskazówek interpretacyjnych zawartych w tej samej sekcji e‑materiału.

Faza wprowadzająca:

  1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

  2. Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji. Może zadać następujące pytania: Kim jest Pan Cogito? Czy podmiot liryczny wiersza to alter ego poety? Co świadczy o tym, że wiersz Herberta należy do liryki autotematycznej? Prosi o wskazanie fragmentów tekstu, które to potwierdzają.

Faza realizacyjna:

  1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z wykładem A. Franaszka, a następnie, w parach, wykonują polecenie towarzyszące filmowi (w ten sposób sprawdzają i dopełniają swoje odpowiedzi udzielone we wstępnej fazie lekcji na pytanie o autotematyczny charakter wiersza).

  2. W drugiej części tej fazy lekcji uczniowie wykonują, w parach, polecenie 2 z sekcji Film (mapa myśli). Nauczyciel porównuje odpowiedzi wybranych par.

  3. Podsumowaniem fazy realizacyjnej lekcji jest wykonanie polecenia 2 z sekcji Audiobook. Uczniowie pracują w grupach 4‑osobowych, a po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel prosi przedstawicieli 2 wybranych grup o przedstawienie efektów ich pracy. Ocenia je.

Faza podsumowująca:

  1. W rozmowie podsumowującej nauczyciel stawia pytanie: Jakie wartości najbardziej ceni Pan Cogito (i Zbigniew Herberta)? Jaka jest według niego rola poezji?

Praca domowa:

  1. W ramach pracy domowej uczniowie wykonują ćw. 1 z sekcji Audiobook.

Materiały pomocnicze:

  • Finezje literackie, 3/5, Zbigniew Herbert opowiada o Panu Cogito..., Ninateka.

  • Edward Balcerzan, Poeta wśród ideologii artystycznych współczesności (Zbigniew Herbert) [w:] tegoż, Poezja polska w latach 1939‑1965, cz. II: Ideologie artystyczne, Warszawa 1988.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Film” jako inspirację do przygotowania własnej prezentacji multimedialnej.