Autor: Tadeusz Mincer

Przedmiot: filozofia

Temat: Jak demokratycznie podjąć decyzję?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, uczniowie liceum, technikum; zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne:

• Poznasz historię i ideę powstawania demokracji

• Wyjaśnisz różnice między różnymi formami demokracji.

• Przeanalizujesz paradoksy związane z demokracją.

• Porównasz metody podejmowania decyzji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• rozpoznaje znaczenie filozofii jako istotnej części dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej;

• podejmuje rzetelną dyskusję filozoficzną oraz formułuje w niej jasne i uzasadnione stanowisko;

• dostrzega w poglądach filozofów paradygmaty myślowe, które są obecne w kulturze na przestrzeni wieków.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• prezentacja,

• symulacja,

• dyskusja moderowana.

Formy zajęć:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Materiały pomocnicze:

• kartki z opisem ról.

Przebieg lekcji:

Faza wprowadzająca

1. Nauczyciel przedstawia uczniom temat lekcji, a następnie wyświetla schemat interaktywny z materiału – trzy możliwe sposoby sprawowania władzy.

2. Następnie, wspólnie z uczniami, omawia poszczególne sposoby sprawowania władzy: monarchię, demokrację oraz społeczności lokalne. Do każdej z nich uczniowie podają przykłady: historyczny i współczesny.

Faza realizacyjna

1. Symulacja. Zasadnicza część zajęć polega na symulacji podejmowania decyzji w sposób demokratyczny. Decyzja ma dotyczyć wspólnego wyjazdu na wycieczkę – tego, czy wszyscy uczniowie z klasy jadą, czy tylko część uczniów, oraz tego, jak podzielić opłatę za wyjazd.

2. Uczniowie mają podjąć decyzję na podstawie następujących zasad (na potrzeby symulacji zasady w niniejszej propozycji są z góry narzucone, jednak można tak przeprowadzić zajęcia, by również zasady ustalić w sposób demokratyczny i/lub demokratycznie je zatwierdzić): 
   a) decyzja ma zostać podjęta wspólnie przez wszystkich uczniów, co oznacza, że cała grupa musi zostać zaangażowana i głos każdej osoby należy wziąć pod uwagę; 
   b) postanowienia muszą być uznane przez wszystkich, zatem, jeśli nie będą odpowiadać danej osobie, nie mogą być podważone; 
   c) każda osoba ma prawo do wyrażania własnego zdania oraz przedstawienia swoich argumentów; 
   d) każdy uczeń przed rozpoczęciem symulacji otrzymuje kartę z informacją o swojej sytuacji, którą będzie się kierował podczas tej symulacji – podejmując decyzję musi uwzględnić okoliczności rodzinne i finansowe; 
   e) koszt wycieczki wynosi 1500 zł i nie może być obniżony; uczniowie mogą jednak zdecydować, że osoby mniej zamożne płacą mniejszą kwotę (np. 1000 zł), a różnicę pokrywają osoby bardziej zamożne; 
   f) decyzję należy podjąć poprzez głosowanie w odpowiednich fazach – nie można wstrzymać się od głosu.

3. Nauczyciel tłumaczy uczniom zasady symulacji i upewnia się, że uczniowie je zrozumieli. Następnie rozdaje uczniom kartki z opisem ról. Każdy otrzymuje jedną z czterech opisanych poniżej. Każda z ról powinna być była obsadzona przez jednakową liczbę osób. Ważne jest, by uczniowie nie ujawniali pozostałym osobom przypisanej roli. Opisy ról:
   A. Bez problemu stać mnie na pokrycie kosztów wycieczki. Mogę zapłacić wyższą kwotę, ale maksymalnie 2000 zł.
   B. Stać mnie na pokrycie kosztów wycieczki. Jeśli będzie trzeba, mogę zapłacić 100–200 zł więcej, ale będzie to dla mnie znaczny wydatek.
   C. Stać mnie na pokrycie kosztów wycieczki, ale to dla mnie dość duży wydatek i nie mogę zapłacić więcej.
   D. Nie stać mnie na pokrycie kosztów wycieczki. Mogę zapłacić maksymalnie 1000 zł.
   Przed rozpoczęciem symulacji nauczyciel zachęca uczniów, by wczuli się w przypisaną im rolę.

4. W pierwszej fazie uczniowie powinni zdecydować o sposobie, w jaki podejmują decyzję. Chodzi o ustalenie, przy pomocy jakiego rodzaju większości (względnej czy bezwzględnej) będą głosowane decyzje oraz czy głosowanie ma być tajne czy jawne. Nauczyciel powinien wyjaśnić uczniom różnice między tymi podejściami oraz wynikające z nich konsekwencje. Głosowanie w tej sprawie, podobnie jak następne, powinna poprzedzać krótkotrwała dyskusja, w którym każdy z uczestników ma maksymalnie jeden głos.

5. W drugiej fazie należy ustalić, czy dopuszcza się, że niektóre osoby nie pojadą na wycieczkę, czy też na wycieczkę muszą jechać wszyscy uczniowie.

6. W trzeciej fazie uczniowie decydują o podziale kosztów wyjazdu. Tu również decyzja ma zostać podjęta przez głosowanie. Uczniowie mogą zdecydować, że każdy płaci tyle samo – to jednak może wykluczyć niektóre osoby i być sprzeczne z ustaleniami z fazy drugiej. Jeżeli uczniowie zdecydują się różnicować opłaty, to należy je ustalić w taki sposób, by ogólny bilans wpłat się zgadzał.

7. W fazie czwartej uczniowie głosują nad tym, czy uznają podjętą wcześniej decyzję. Ta faza nie polega na ponowieniu głosowania z fazy trzeciej, ale na sprawdzeniu, czy uczniowie zgadzają się z podjętymi wcześniej postanowieniami.

Faza podsumowująca

1. Po podjęciu finalnej decyzji nauczyciel informuje uczniów o zakończeniu symulacji i przejściu do podsumowania. W jego ramach uczniowie powinni odpowiedzieć na następujące pytania: 
   -Czy łatwo było wczuć się w swoją rolę i przedstawiać argumenty?
   -Czy sposób, w jaki podejmowano decyzję, był dobry? Czy gdyby uczestnicy symulacji mogli zmienić reguły ustanowione w fazie pierwszej i drugiej, co chcieliby zmienić?
   - Czy podejmując decyzję kierowali się bardziej interesem własnym czy dobrej grupy?
   - Czy decyzja, którą ostatecznie podjęto, była dobra? Co oznacza, że decyzja jest dobra lub zła? (np. czy o ocenie decyzji świadczy sposób jej podejmowania czy jej treść?)
   - Czy łatwo było zaakceptować decyzję, która była niezgodna z moimi preferencjami?

Praca domowa:

1. Zadaniem uczniów jest poszukanie informacji, w jaki sposób w ich gminie obywatele mogą włączać się w procesy podejmowania decyzji – niezależne od wyborów samorządowych. Chodzi o wszelkie formy partycypacyjne typu budżet obywatelski, referenda lokalne, rady sołeckie, rady osiedla itp. Informacje na ten temat uczniowie znajdą na stronach internetowych swojej gminy. W szczególności uczniowie powinni sprawdzić, czy gmina proponuje podobne metody osobom niepełnoletnim (np. młodzieżowy budżet obywatelski, młodzieżowa rada miasta itp.).

Materiały pomocnicze:

• Król M., Pora na demokrację, 2015.

• Dlaczego demokracja?, „Filozofuj”, 2015, Nr 5.

• Uziębło P., Demokracja partycypacyjna, Gdańsk 2009.

Materiały pomocnicze:

• Baer U., Gry dyskusyjne, Lublin 2000.

• Femiak T., O sztuce uświadomionego mówienia – czyli jakiej filozofii uczniowie potrzebują?, w: „Edukacja Filozoficzna” 32(2001), s. 147–160.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium:

• Grafika interaktywna może służyć również podczas innych zajęć z zakresu filozofii polityki, a także podczas zajęć z historii lub WOSu.

• Nauczyciel może wykorzystać schemat interaktywny do podsumowania zajęć, a polecenia mu towarzyszące – jako zadanie domowe.