Autorka: Sabina Światły

Temat: Na czym polega fenomen powieści o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego?

Adresat

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa

Zakres podstawowy

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń:

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

11) rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

13) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty, dostrzega kontynuacje i nawiązania w porównywanych utworach, określa cechy wspólne i różne;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny.

II. Kształcenie językowe.

2. Zróżnicowanie języka.

Uczeń:

1) rozróżnia pojęcie stylu i stylizacji, rozumie ich znaczenie w tekście

7) rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie.

Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki.

Zakres rozszerzony

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich.

Uczeń:

6) rozpoznaje w utworach literackich konwencje: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną;

9) rozumie pojęcie archetypu, rozpoznaje archetypy w utworach literackich oraz określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;

10) rozumie pojęcie parafrazy, parodii i trawestacji, wskazuje ich wzorce tekstowe; wykorzystuje te pojęcia w interpretacji utworu literackiego;

12) rozumie pojęcie aluzji literackiej, rozpoznaje aluzje w utworach i określa ich znaczenie w interpretacji utworów.

Kształtowane kompetencje kluczowe

• Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• Kompetencje cyfrowe;

• Kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne

Uczeń:

• rozpoznaje konwencję fantastyczną w utworach Sapkowskiego i określa jej cechy;

• interpretuje symbolikę elementów świata przedstawionego w tekstach o wiedźminie;

• wskazuje aluzje literackie w prozie Sapkowskiego;

• rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega ich żywotność w sadze o wiedźminie;

• charakteryzuje styl prozy Sapkowskiego;

• analizuje świat przedstawiony sagi o wiedźminie;

• opisuje kreację bohatera - wiedźmina;

• w swoich wypowiedziach stosuje słownictwo oceniające i wartościujące;

• rzeczowo uzasadnia swoje zdanie.

Strategie nauczania

• konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania

• metoda oglądowa;

• pogadanka;

• metoda ćwiczeń przedmiotowych;

• metoda aktywizująca – rybki w akwarium;

• praca z tekstem.

Formy pracy

• praca indywidualna;

• praca całego zespołu klasowego;

• praca w grupach.

Środki dydaktyczne

• komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• książki z cyklu Saga o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego;

• artykuł Michała Fala pt. Czekając na Wiedźmina, czyli za co fani kochają prozę Andrzeja Sapkowskiego.

Przebieg zajęć

Przed zajęciami

Przed zajęciami uczniowie zapoznają się z dwoma pierwszymi tomami Sagi o wiedźminie (chętne osoby czytają całość) Andrzeja Sapkowskiego (na zajęcia przynoszą książki). Ponadto dwóch chętnych uczniów przygotowuje się do rozmowy o literaturze fantasy. W tym celu co najmniej miesiąc przed zajęciami przygotowuje scenariusz rozmowy i czyta wskazaną przez nauczyciela literaturę, np.:

• M. Pustowaruk, Od Tolkiena do Pratchetta. Potencjał rozwojowy fantasy jako konwencji literackiej, Wrocław 2009.

• A. Gemra, E. Rudolf, Fantasy [hasło], w: Słownik literatury popularnej, pod red. T. Żabskiego, Wrocław 2006, s. 149‑153.

Rozmowa powinna toczyć się wokół takich zagadnień, jak:

• pojęcie fantastyki

• czym charakteryzuje się gatunek fantasy

• inspiracje fantasy (tu także renarracje)

Faza wstępna

1. Uczestnicy zajęć siadają w okręgu, w środku którego znajdują się cztery krzesła – dwa z nich zajmują uczniowie, którzy przygotowali się wcześniej do rozmowy.

2. Para uczniów rozpoczyna rozmowę o literaturze fantasy. Przedstawiają najważniejsze zagadnienia związane z tą odmianą fantastyki. Jeżeli któraś z osób zewnętrznego kręgu chciałaby coś dodać lub o coś zapytać, siada w kręgu wewnętrznym. Odpowiedzi udzielają osoby z wewnętrznego oraz zewnętrznego kręgu. W razie potrzeby wspomaga je nauczyciel.

Uczniowie w trakcie rozmowy robią notatki.

3. Po zakończonej rozmowie jej uczestnicy zastanawiają się nad tym, jaką drogę wybrał Andrzej Sapkowski. Nauczyciel wyświetla cytat:

4. Nauczyciel pyta, którzy uczniowie czytali Sagę o wiedźminie i jak ją oceniają.

5. Podanie celu i tematu zajęć.

Faza realizacyjna

1. Nauczyciel rozdaje uczniom artykuł Michała Fala pt. Czekając na Wiedźmina, czyli za co fani kochają prozę Andrzeja Sapkowskiego. Prosi o przeczytanie tekstu. W trakcie lektury uczniowie wypisują opinie czytelników na temat prozy Sapkowskiego i dyskutują, jak je rozumieją.

2. Pracę z artykułem można zakończyć pytaniem: jakie cechy prozy Andrzeja Sapkowskiego cenią uczniowie?

3. Uczniowie w grupach analizują opinie czytelników na temat prozy Sapkowskiego oraz wpisują swoje spostrzeżenia i oceny w tabeli.

4. Wyniki pracy grup omawiane są wspólnie z nauczycielem. Prowadzący komentuje i – jeśli uczniowie nie zwrócili na to uwagi – pyta o wykorzystanie motywów znanych z baśni i mitów, trawestacje obiegowych wątków, oryginalność kreacji poszczególnych bohaterów, styl profetyczny, styl rubaszny.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie uzupełniają ostatni wiersz z tabeli (Twoja ocena). Chętne osoby czytają.

Praca domowa:

1) Katarzyna Kaczor napisała:

„Andrzej Sapkowski za pomocą kostiumu fantasy opowiada świecie jak najbardziej współczesnym i rzeczywistym. Z jego racjonalizmem i relatywizmem, zdegradowanymi wartościami i pustką ideową, przemocą, brutalnością, kobietami dominującymi nad swoimi partnerami. W tym świecie bohaterem jest zmęczony wojownik fatalista z naturalną skłonnością do ponoszenia porażek. Destrukcja bohatera stanowi jeden z przejawów destrukcji świata przedstawionego”.

Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem badaczki? Swoją wypowiedź uzasadnij. Odwołaj się do konkretnych przykładów z Sagi o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego.

Materiały pomocnicze:

Michał Fal, Czekając na Wiedźmina, czyli za co fani kochają prozę Andrzeja Sapkowskiego

Czekając na Wiedźmina, czyli za co fani kochają prozę Andrzeja Sapkowskiego

Wiedźmin powraca. I tym razem nie chodzi o grę komputerową, lecz o książkę – ta informacja wprawiła licznych fanów prozy Andrzeja Sapkowskiego w stan niezwykłej ekscytacji. I nie ma się co dziwić, bo twórca wiedźmińskiej sagi to w polskiej literaturze postać wyjątkowa. O jego fenomenie opowiadają nam nie tylko eksperci, ale i sami fani.

– Jestem psychofanem Sapkowskiego i się tego nie wstydzę – mówi mój redakcyjny kolega Michał Wąsowski – jedna z tych osób, które od czwartku żyją informacją o rychłej premierze Sezonu burz. Nowa powieść o przygodach wiedźmina Geralta na półki ma trafić już w listopadzie. „Sapkowski zamiast Sienkiewicza do szkół”, „Fantastycznie!”, „Uwielbiam” – to przykładowe komentarze, które można było znaleźć pod informacją o nowym Wiedźminie na naszej stronie.

Skąd tak ogromny entuzjazm? W czym tkwi tajemnica prozy Andrzeja Sapkowskiego? Odpowiedzi pewnie jest tak wiele, jak jej fanów. Dlatego też to do nich skierowałem to pytanie.

Cykl wiedźmiński

Cykl wiedźmiński Sapkowskiego rozpoczyna się od opowiadań publikowanych na łamach miesięcznika „Fantastyka”. Pierwszym z nich był Wiedźmin – opublikowany w grudniu 1986 roku. Później krótkie formy bliżej lub dalej związane z losami Geralta wydawano w formie książkowej. Były to: Wiedźmin (1990), Ostatnie życzenie (1993), Miecz Przeznaczenia (1993), Coś się kończy, coś się zaczyna (2000).

Poza opowiadaniami Sapkowski stworzył także pięć powieści o losach Geralta, które razem z opowiadaniami tworzą tzw. wiedźmińską sagę. Te powieści to: Krew elfów (1994), Czas pogardy (1995), Chrzest ognia (1996), Wieża Jaskółki (1997), Pani Jeziora (1999).

„Ważne jest, co i jak się śpiewa, a nie gdzie się śpiewa”

– Uwielbiam jego książki z prostego powodu – tłumaczy z przejęciem Michał Wąsowski. – Sapkowski napisał fantasy, które absolutnie wymyka się klasyfikacji fantasy. Świat Wiedźmina to nie jest czarno‑białe Śródziemie Tolkiena, gdzie jest jasny podział na dobrych i złych, gdzie fabuła jest – mimo wszystko – prosta jak konstrukcja cepa, a postacie są do bólu przewidywalne – mówi przekonując, że Sapkowski potrafił stworzyć świat, w którym jest bardzo dużo odcieni szarości. Jak w życiu.

Czytelniczą opinię mojego redakcyjnego kolegi podziela ekspert zajmujący się literaturą SF i fantasy, prof. Jakub Lichański z Instytutu Polonistyki Stosowanej Wydziału Polonistyki UW. Jego zdaniem to, że fikcyjna przecież rzeczywistość wiedźmińskiej sagi tak bardzo przypomina momentami nasze realia, nie jest przypadkiem: – Sapkowski wpisuje się w ten nurt polskiej fantastyki, która przez wiele lat była kostiumem, pozwalającym pisarzom w alegoryczny sposób portretować otaczającą ich rzeczywistość społeczną i polityczną – tłumaczy prof. Lichański.

I choć dziś pisarze nie muszą już jak w czasach PRL uciekać do innych światów, by mówić swobodnie o tym, co ich otacza, Sapkowski pozostaje wierny tej metodzie, budując w swojej prozie cały system odniesień do naszych realiów, ale również do innych tekstów kultury.

– Wiedźmina można z powodzeniem odczytywać jako zbiór aluzji do polskiego romantyzmu, do Sienkiewicza – mówi prof. Jakub Lichański. Przyznaje, że sam chętnie podejmuje zaproszenie do zabawy składane przez Sapkowskiego, gdy ten wplata w swoją prozą przeróżne wątki, odniesienia, toposy.

– Jego powieści są nie tylko świetnie napisanymi wciągającymi fabułami. Sapkowski w gatunkowe konwencje, które zna jak mało kto, wplata cytaty z innych utworów, odwołania historyczne i problemy moralne, czyniąc tę rozrywkową literaturę jednocześnie piekielnie inteligentną – ocenia Bartosz Szurik, kulturoznawca, doktorant w Szkole Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk, prywatnie wielki fan Sapkowskiego.

„Walkę kończy śmierć, każda inna rzecz walkę jedynie przerywa”

Wiele osób wartość prozy Sapkowskiego widzi właśnie w tym, że autor chętnie podejmuje problematykę moralną. Jak twierdzi prof. Lichański, jest to zresztą element szerszego procesu.

prof. Jakub Lichański:

„Zwłaszcza w USA widać wyraźnie, że literatura popularna przejmuje część problematyki od literatury głównego nurtu. Autorzy związani z tym ostatnim często uciekają w świat przeżyć wewnętrznych, unikając pytań, które wyraźnie stawiali po raz ostatni chyba egzystencjaliści. Tymczasem fantastyka nie boi się np. zadawać pytań o charakterze moralnym”.

Ale co niezwykle istotne u Sapkowskiego, nawet pisząc o sprawach niezwykle poważnych, w przeciwieństwie do wielu pisarzy fantasy stroni on raczej od patosu. – Dużo w jego powieściach autoironii i humoru podanych specyficznym językiem – ocenia Bartosz Szurik.

Wszystko to sprawia, że prof. Lichański potwierdza do pewnego stopnia intuicję Michała Wąsowskiego mówiącego o tym, że Sapkowski pisze fantasy, które nie do końca mieści się w definicji fantasy. – To rodzaj literatury popularnej, która odsyła do czegoś więcej, inspiruje, otwiera nowe perspektywy – mówi polonista. I właśnie owej „głębi” w książkach Sapkowskiego od lat z lubością doszukują się jego fani.

Bartosz Szurik:

„Cenię sobie w pięcioksięgu wiedźmińskim sposób, w jaki Sapkowski maluje tło głównych zdarzeń: często pokazuje czytelnikom jakieś epizody, z różnych miejsc i czasów, które czytelnik sam musi sobie poskładać w większy obraz”.

„Masz lat prawie 40, wyglądasz na niecałe 30, myślisz, że masz niespełna 20, a zachowujesz się jakbyś miał 10”.

Czy do fanów z pokolenia „wychowanego” na Wiedźminie wraz z przerwaniem dłuższego milczenia autora dołączą także młodzi ludzie? – Dzisiejszy nastolatek, mający za sobą doświadczenie gier komputerowych i lektury zachodnich autorów fantasy, ma zupełnie inne oczekiwania niż ktoś taki jak ja – zastanawia się prof. Lichański. Być może będzie nawet rozczarowany Sezonem burz?

Polonista zauważa jednak, że pytanie o to, czy czytelnicy nie będą zawiedzeni nową książką, jest źle postawione. – Żeby ich nie zawieść, pisarz musiałby najpierw dokładnie rozpoznać ich oczekiwania, a później się do nich dostosować. Historia literatury uczy jednak, że to nie przynosi dobrych efektów. Po latach pamięta się o tych, którzy pisali “od siebie”, czasem wbrew oczekiwaniom odbiorców. Dobra literatura się obroni – mówi Lichański.

K. Kaczor, Geralt, czarownice i wampir. Recykling kulturowy Andrzeja Sapkowskiego, Gdańsk 2006.

M. Pustowaruk, Od Tolkiena do Pratchetta. Potencjał rozwojowy fantasy jako konwencji literackiej, Wrocław 2009.

M. Roszczynialska, Wielogatunkowość „Sagi o wiedźminie” Andrzeja Sapkowskiego, Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria 1, 2002, s. 179‑188.

Wiedźmin. Polski fenomen popkultury, pod red. R. Dudzińskiego i J. Płoszaj, Wrocław 2016.

P. Żołądź, Potworność i krytyka. Studia o cyklu wiedźmińskim Andrzeja Sapkowskiego, Kraków 2018.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Uczniowie mogą wykorzystać quiz i grę interaktywną do przypomnienia sobie treści tekstów A. Sapkowskiego.