Autorka: Marzenna Śliwka

Temat: Śmierć w średniowieczu: nie taka straszna, jak ją malują

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• porządkuje swoje wiadomości na temat motywu śmierci w literaturze średniowiecza,

• poznaje wyobrażenia na temat „życia po życiu”, które Dante zawarł w Boskiej komedii,

• opisuje sposób przedstawiania śmierci w średniowieczu, opierając się na tekście teoretycznoliterackim i odwołując się do dzieł malarskich,

• wyjaśnia, na czym polegał demokratyczny charakter śmierci w jej średniowiecznych przedstawieniach.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczestnikom zajęć e materiał: Śmierć w średniowieczu: nie taka straszna, jak ją malują. Prosi uczniów o zanotowanie w punktach najważniejszych kwestii na podstawie informacji zawartych w sekcji „Przeczytaj”.
   Uczniowie mają też za zadanie przygotować współczesne przykłady z tekstów kultury ilustrujące wyobrażenia śmierci.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.
   Nauczyciel inicjuje rozmowę wprowadzającą w temat lekcji, np.: Śmierć to zjawisko, które towarzyszy nam od zarania i traktowana jest jako niezbadana zagadka istnienia, dlatego też religie świata i systemy filozoficzne podejmują jej temat. Motyw śmierci bywa inspiracją, jest przedmiotem parafraz, interpretacji, refleksji wielu twórców. Szczególnie popularny był w średniowieczu, do czego nawiążemy podczas lekcji. Najpierw jednak odwołajmy się do tego, co jest nam bliższe – do własnych obserwacji i doświadczeń odbiorców współczesnej literatury i sztuki, do dziedzin, w których śmierć jest jednym z uniwersalnych tematów. Chętni uczniowie zabierają głos, a nauczyciel uzupełnia informacje (propozycje znajdują się w materiałach dodatkowych). Warto podkreślić różne podejścia do śmierci.

Faza realizacyjna:

1. Praca z tekstem kultury – prezentacja obrazu Petera Bruegla Triumf śmierci jako jednego z najbardziej rozpoznawalnych obrazów wykorzystujących motyw śmierci. Nauczyciel prosi uczniów o przyjrzenie się reprodukcji i podzielenie się wrażeniami.

2. Praca z multimedium (sekcja: „Prezentacja multimedialna 1”). Nauczyciel prosi uczniów, aby w grupach przeanalizowali cechy zaświatów i wizję śmierci opisane w Boskiej komedii. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia ją, udzielając także uczniom informacji zwrotnej.

3. Praca z multimedium (sekcja: „Prezentacja multimedialna 2”). Uczniowie w parach wykonują polecenie 1.

4. Praca zespołowa. Prowadzący wybiera osobę, która odczytuje treść kolejnego zadania: „Jakie znaczenie ma upływający czas w motywie tańca śmierci?”. Uczeń, prowadząc na forum analizę problemu, podaje swoją propozycję rozwiązania. Nauczyciel zachęca do dyskusji pozostałych uczniów, jeśli jest to koniecznie, naprowadza na prawidłowe rozwiązanie.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prezentuje fragment filmu Siódma pieczęć Ingmara Bergmana (fragmenty rozgrywki szachowej Antoniusa Blocka ze Śmiercią), a następnie zadaje pytanie: „Jakie widzicie podobieństwa, a jakie różnice w przedstawieniu śmierci w utworach średniowiecznych i we fragmencie filmu?”. Uczniowie dzielą się refleksjami, a nauczyciel podkreśla, że filmowa rozgrywka ze śmiercią jest przykładem wykorzystania toposu kulturowego.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćw. 1 i 2 z sekcji „Prezentacja multimedialna 2”.

2. Wskaż utwór literacki, w którym ukazana jest rozgrywka ze śmiercią. Uzasadnij swój wybór.

Materiały pomocnicze:

• Jacques Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1995.

• Metodyka literatury, tom 1 i 2, Warszawa 2001.

• Marek Żukow Karczewski, Taniec śmierci (Dance macabre), „Życie Literackie” 1989/43.

• Władysław Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.

Propozycje do wykorzystania – różne ujęcia motywu śmierci:

Literatura:

• Eric‑Emmanuel Schmitt, Oscar i pani Róża

• Marcus Kusak, Złodziejka książek

• Terry Pratchett, Mort

• Miron Białoszewski, Wywiad

Muzyka:

• Pink Floyd, The Great Gig In The Sky (album Dark Side of The Moon)

• Grzegorz Turnau, Śmierć na pięć lub Republika, Śmierć na pięć

• O.S.T.R., Życie po śmierci (Autentycznie)

Sztuka:

• Zdzisław Beksiński, Pełzająca śmierć

• Alina Szapocznikowa, Pogrzeb Aliny

Film:

• Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergman

• Katyń, reż. Andrzej Wajda

• Pora umierać, reż. Dorota Kędzierzawska

Wskazówki metodyczne

• Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Prezentacja multimedialna” do podsumowania lekcji.