Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, historia, zajęcia z wychowawcą

Temat: Dlaczego Duńczycy sypiali w szafach?

Treści kształcenia:

Uczeń:

1. Zna fakty dotyczące społeczeństwa i ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów – historia (20),

2. Zna fakty dotyczące Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jej sąsiadów w XVII wieku – historia (21).

Cele operacyjne:

Uczeń:

• Wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski,

• Wskazuje różnice między obyczajowością XVII‑wiecznych Duńczyków i Polaków,

• Zna cechy charakterystyczne kultury sarmackiej,

• Rozwija rozumienie innych kultur,

• Odczytuje mapę Europy XVII wieku,

• Wie, skąd może brać się brak zrozumienia dla innych kultur.

Nabywane umiejętności:

Uczeń:

• Tworzy wypowiedzi na temat postaci historycznych,

• Czyta ze zrozumieniem historyczne teksty źródłowe,

• Interpretuje teksty źródłowe.

Środki dydaktyczne:

• Zasoby multimedialne: słuchowisko Gołe Dunki i kaszanka, tekst słuchowiska do druku, karty pracy (Dlaczego Duńczycy sypiali w szafach? oraz Rewizyta Duńczyków),

• Pocięta mapa konturowa Europy w XVII wieku, po jednym zestawie dla każdej grupy,

• Puste kartki, klej (po jednym na grupę).

Metody nauczania:

• Podająca: rozmowa,

• Eksponująca: słuchowisko,

• Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

• Zbiorowa,

• Grupowa.

Przebieg zajęć:

1. Nauczyciel wita uczniów i wprowadza ich w tematykę zajęć: „Na dzisiejszej lekcji wybierzemy się w podróż do XVII‑wiecznej Danii. Zanocujemy w domu duńskich mieszczan i wyśpimy się w szafowych łóżkach w miękkiej pościeli. Aby wiedzieć, dokąd jedziemy, zajęcia zaczniemy od układanki z mapą Europy”.

Prowadzący dzieli klasę na grupy, nie większe niż 3–4‑osobowe. Należy zwrócić uwagę na to, aby skład grupy był różnorodny – by znaleźli się w niej uczniowie zdolni, którzy będą mogli pokierować pracą zespołu, i osoby z dysfunkcjami, które dzięki pracy w zespole będą mogły odnieść sukces. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na współpracę uczniów o zainteresowaniach geograficznych z osobami, które niezbyt dobrze radzą sobie z odczytywaniem mapy.

Każdy zespół otrzymuje zestaw ćwiczeniowy – wydrukowaną przez nauczyciela i pociętą np. na osiem kawałków mapę XVII‑wiecznej Europy.

Polecenie do ćwiczenia: „Ułóżcie z pociętych elementów mapę Europy w XVII wieku, a następnie wpiszcie nazwy państw, które znacie. Dla ułatwienia możecie nakleić ułożoną mapę na osobną kartkę”.

Wybrani przez grupę uczniowie prezentują wyniki pracy z układanką.

2. Nauczyciel wprowadza tekst źródłowy (w postaci słuchowiska), podając autora tekstu, czas i okoliczności powstania. Komentuje: „Do Danii nie pojedziemy sami, ale weźmiemy udział w wyprawie wojsk polskich idących z pomocą Duńczykom nękanym przez Szwedów”.

Jan Chryzostom Pasek był zawodowym żołnierzem z dywizji hetmana Stefana Czarnieckiego. Królowie Danii i Rzeczypospolitej zawarli układ o wzajemnej pomocy skierowany przeciwko ekspansji Szwecji nad Bałtykiem. Na pomoc oblężonej przez Szwedów stolicy Danii, Kopenhadze, wyruszyła koalicja wojsk polsko‑austriacko‑brandenburskich. Około 10 tysięcy Polaków w latach 1658–1659 znalazło się w Danii. Sam Jan Chryzostom Pasek pochodził z rodziny ubogiej szlachty mazowieckiej (ta dzielnica była wówczas zapóźniona cywilizacyjnie i gospodarczo); drogą awansu społecznego stało się dla niego zaciągnięcie do armii. Jako zawodowy żołnierz stał się świadkiem i uczestnikiem historii. Na kartach swojego pamiętnika opisuje między innymi wojnę ze Szwecją i Siedmiogrodem (1656, 1657), wyprawę do Danii (1658, 1659), walki z Moskwą (1660) i Turcją (1683–1684), wojnę domową (1665–1666). Dość stwierdzić, że horyzont geograficzny Pamiętników sięga od Smoleńska po Jutlandię i od Gdańska po WiedeńIndeks górny 1¹.

Przygotowanie oraz zaprezentowanie informacji o autorze Pamiętników i okolicznościach historycznych jego pobytu w Danii możemy wcześniej zlecić uczniom uzdolnionym, zainteresowanym historią lub chętnym wykonać dodatkową pracę.

3. Prowadzący zaprasza uczniów do uważnego wysłuchania nagrania Gołe Dunki i kaszanka.

Jeżeli nauczyciel uzna to za konieczne, może odtworzyć materiał dwukrotnie.

Osobom z niedosłuchem lub w przypadku przeważającej liczby wzrokowców w klasie można dostarczyć tekst na kartce.

4. Na podstawie wysłuchanego tekstu uczniowie, pracując w grupach, wypełniają kartę pracy Dlaczego Duńczycy sypiali w szafach?.

5. Nauczyciel omawia wspólnie z młodzieżą odpowiedzi na zawarte w karcie pytania, podkreślając, że powodem zdziwienia, niezrozumienia zwyczajów mieszkańców Danii jest ich odmienność od zwyczajów szlachty polskiej, z której pochodził J. Ch. Pasek. Prowadzący tak kieruje rozmową, aby uczniowie doszli do wniosku, że najczęściej powodem braku akceptacji zjawisk, zachowań różnych osób jest niezrozumienie ich i odmienność od tego, do czego jesteśmy przyzwyczajeni.

6. Karta pracy Rewizyta Duńczyków.

Uczniowie w grupach wypełniają kartę pracy Rewizyta Duńczyków.

Karta pracy ma dwa stopnie trudności: łatwiejsza wersja 1 dla uczniów przeciętnych lub słabszych i trudniejsza – wersja 2, dla uzdolnionych. Nauczyciel decyduje, którą wersję karty wypełniają poszczególne osoby i jaką formę pracy zastosuje w dalszej części zajęć. Jeżeli chce zróżnicować pracę młodzieży i zastosować pracę grupową, powinien zmienić skład zespołów.

7. Uczniowie odczytują efekty pracy: wymieniają zwyczaje i cechy sarmatów, które mogły budzić niezrozumienie cudzoziemców (z wersji łatwiejszej), lub piszą relację Duńczyków z pobytu w Rzeczypospolitej (z wersji trudniejszej). W tej części zajęć osoby uzdolnione mają szansę zaprezentować swój talent literacki.

8. Podsumowanie zajęć.

Nauczyciel kończy zajęcia, wykorzystując technikę zdań podsumowujących.

Uczniowie kończą zdania:

• Na dzisiejszych zajęciach dowiedziałem się, że…

• Odkryłem na nowo, że…

• Zaskoczyło mnie, że…

Uwagi:

Tekst słuchowiska Gołe Dunki i kaszanka, do wydrukowania dla uczniów z trudnościami słuchowymi:

Lud też w tej Danii pełen powabu: białogłowy gładkie, stroją się pięknie, ale w drewnianych trzewikach chodzą, wiejskie i miastowe. Gdy po bruku w mieście idą, to taki czynią stukot, co nie słychać, kiedy człowiek do człowieka mówi.

Łóżka mają w ścianach zasuwane jako szafa, a pościeli tam okrutnie dużo ścielą. Nago sypiają tak, jako matka urodziła, i nie mają tego za żadną sromotę, rozbierając się i ubierając jedno przy drugim, a nawet nie wstydzą się gościa. Przy świecy zdejmują wszystek odziewek i dopiero tak nago w owę szafę włażą spać. Kiedyśmy im mówili, że to tak szpetnie, powiedają, że koszula i inszy ubiór powinna też przynajmniej w nocy mieć swoję ochronę, a do tego po co robaki, pchły brać z sobą na nocleg do łóżka i dać się im kąsać, mając od nich w smacznym spaniu przeszkodę!

Strawa ich ucieszna bardzo, bo rzadko co ciepłego jedzą. Na cały tydzień różne potrawy w kupie uwarzywszy, tak na zimno tego po kęsu zażywają. Wołu, wieprza albo barana kiedy zabiją, to najmniejszej krople krwie nie zepsują, ale ją wytoczą w naczynie. Namieszawszy w to krup jęczmiennych albo tatarczanych, kiszki owego bydlęcia tym nadzieją i razem w kotle uwarzą. I tak to na stole stawiają przy kożdym obiedzie i mają za wielki specyjał. I mnie częstowano tym do uprzykrzenia, ażem powiedział, że się Polakom tego jeść nie godzi, boby nam psi nieprzyjaciółmi byli, gdyż to ich potrawaIndeks górny 2².

1. Oprac. na podstawie: Dariusz Chemperek, Polacy w Danii w latach 1658–1659, http://www.staropolska.pl/barok/opracowania/pasek.html, dostęp z dnia 4.12.2014.↩

2. Na podstawie: Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2009.↩