Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RNyZlEFKhTz3h1
Ilustracja przedstawia baner e-materiału, na którym wyświetla się tytuł: „Dlaczego? O przyczynach uchwalenia Konstytucji 3 Maja”.

Dlaczego? O przyczynach uchwalenia Konstytucji 3 maja

Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wstęp

Od 1768 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów znajdowała się w zależności politycznej od Imperium Rosyjskiego, które dodatkowo gwarantowało niezmienność polskiego ustroju. Przyczyniało się to do słabości zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zewnętrznej państwa. W 1787 r. Rosja została zaatakowana przez Imperium Osmańskie, a rok później przez Szwecję. Nieprzygotowana do walki na dwóch frontach zabiegała o wsparcie wojskowe w Rzeczpospolitej. Obawiając się wzmocnienia Rosji, kosztem Turcji i Szwecji, Prusy, postanowiły włączyć Rzeczpospolitą do ich sojuszu z Wielką Brytanią i Holandią, co miałoby odciągnąć ją od aliansu z Rosją. Na październik 1788 r. został zwołany Sejm mający przedyskutować propozycje przedstawione przez sąsiadów.

R1cfWtMR5yOd21
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Nauczysz się

poznasz historię Polski z końca XVIII w.;

opiszesz wagę przemian prawnych i ustrojowych wpływających na funkcjonowanie państwa;

przedstawisz w dyskusji swoje stanowisko i uzasadnisz je.

1

Cele edukacyjne zgodne z etapem kształcenia

Po zapoznaniu się z e‑materiałem uczeń:

  1. wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski;

  2. dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą;

  3. wyjaśnia związki przyczynowo‑skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych.

mec630c56132cd685_1502093859156_0

DLACZEGO? O PRZYCZYNACH UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA – audiobook

Rozdziały:

  1. Sejm Wielki i jego reformy

  2. Wywiad z historykiem na temat dokonań Sejmu Wielkiego

1
Notatka dla prowadzącego

Przed rozpoczęciem pracy z audiobookiem, możesz skorzystać z przygotowanego scenariusza lekcji, który pokazuje, jak włączyć materiały multimedialne w tok lekcji.

R1Pm4KdWThaP61
W prostokątnym polu znajduje się strzałka skierowana w dół (symbol pobierania pliku) i napis „Pobierz załącznik”. Jest to przycisk pozwalający na wyświetlenie, pobranie i zapisanie pliku zawierającego scenariusz lekcji.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wskazówka

Podczas odsłuchiwania audiobooka zwróć uwagę, jak tempo zmian zachodzących w Rzeczpospolitej było powiązane z sytuacją międzynarodową.

RoujCYIFsWpz4mec630c56132cd685_1536826335890_01
Na ekranie pokazany jest panel sterowania z aktywnymi klawiszami do odtwarzania zawartości audiobooka. W części górnej części znajdują się trzy klawisze. Pierwszy od lewej „Widok” umożliwia przełączenie między odtwarzaczem dźwiękowym audiobooka oznaczonym jako „Odtwarzacz” na liście wyboru a podglądem treści audiobooka oznaczonym jako „Tekst”. Odtwarzacz dźwiękowy oznaczony jako „Odtwarzacz” przedstawia żółty pasek, na którym podczas odtwarzania pojawia się tekst. Widok „Tekst” prezentuje pełny tekst pojawiający się w nagraniu. Widok „Dynamiczny” stanowi połączenie widoku „Odtwarzacz” i „Tekst". Klawisz środkowy „Książka” umożliwia nawigację po treści audiobooka. Klawisz trzeci od lewej „Więcej” – zawiera informacje o programie. Poniżej oddzielony linią znajduje się panel sterowania odtwarzacza nagrania. Poniżej panelu sterowania znajduje się żółty pasek, na którym w trakcie odtwarzania pokazywany jest tekst nagrania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Wersja tekstowa z wyróżnieniem pojęć

Dlaczego? O przyczynach uchwalenia Konstytucji 3 maja

Rozdział 1 
Sejm Wielki i jego reformy

Materiał przedstawia rozmowę Tomka z Anią oraz grupą gimnazjalistów biorących udział w konkursie historycznym. Rozmawiają o nieudanej próbie reform Sejmu Czteroletniego.

— Jak ci smakował obiad w stołówce, Aniu?
— Smaczny, ale z pośpiechu nie zjadłam całego, bo muszę sobie przypomnieć lekcje o Sejmie Wielkim.
— To zamiast sobie powtarzać, lepiej opowiedz mi, co wiesz na ten temat. Opowiadanie komuś o czymś jest dobrą metodą na powtórkę.
— Masz rację. W drugiej połowie XVIII w. w I Rzeczpospolitej dominowały wpływy Rosji. Ambasadorzy rosyjscy w Warszawie o wszystkim musieli wiedzieć i podejmowali decyzje w sprawach dotyczących Polski: jej polityki wewnętrznej i zagranicznej, obsady stanowisk i zasad ustrojowych. Wielu Polakom to się nie podobało, aż pod koniec lat 80. XVIII w. pojawiła się szansa na uniezależnienie się od Rosji. Rosjanie popadli w konflikty z Turkami i Szwedami, których popierała Anglia i Prusy. W związku z czym król pruski zaproponował Rzeczpospolitej przymierze. W 1788 r. zebrał się w Warszawie sejm, który miał przedyskutować tę sytuację.
— I co z tego wyszło?
— Podpisano sojusz z Prusami, jednocześnie uzyskano od nich gwarancję, że nie będą się wtrącać do polskich spraw. Uchwalono też nowe podatki na wojsko i ogłoszono pobór do wojska.
— A Rosja jak na to zareagowała?
— Caryca Katarzyna II – władczyni Rosji – postanowiła się nie wtrącać. Miała swoje ważniejsze problemy w postaci jednoczesnej wojny ze Szwecją i Turcją.
— Skoro Rosjanie się nie wtrącali, a Prusy obiecały tego nie robić, oznaczało to, że mogliśmy sami decydować o sobie.
— Tak. Wiesz, że był to pierwszy taki moment od ponad pół wieku?
— Strasznie długo…
— Pamiętajcie tylko, że Prusy prowadziły wątpliwą moralnie, ale pragmatyczną politykę, bowiem z jednej strony podpisywały z Rzeczpospolitą sojusz, a z drugiej uważały pomoc wojskową za „zbyt uciążliwą”. Natomiast zwolennicy sojuszu z Prusami w Sejmie Wielkim byli mało przewidujący, bo nie dostrzegali zagrożeń wynikających z tego sojuszu i przymykali oko na fakt, że Prusy nie mają zamiaru wywiązać się z obietnicy pomocy wojskowej.
— Zgadza się, tylko kim jesteś…?
— Przepraszam, nie przedstawiłem się. Mam na imię Grzegorz i razem z kolegami z całej Polski, jesteśmy tu na konkursie historycznym. Usłyszałem waszą rozmowę i pomyślałem, że warto o tym wspomnieć.
— Nic nie szkodzi. A skąd jesteście?
— Ja jestem z Poznania.
— Ja mam na imię Robert i jestem z Łodzi, choć kilka lat mieszkałem w Anglii w Manchesterze.
— Czy twoi rodzice są Polakami?
— Tak, oboje. Wyjechali do Manchesteru z powodu pracy, ale rok temu postanowili wrócić do kraju.
— Rozumiem, kim są pozostali dwaj koledzy?
— Ja jestem Staszek z Gdańska.
— A ja Marek, pochodzę z Katowic.
— To niezwykłe! Jesteśmy jak ci posłowie, co zjechali na Sejm Wielki. Jesteśmy z różnych stron Polski, z miejsc o różnych obyczajach, ale łączy nas wspólna troska o pamięć, tak jak ich łączyła troska o dobro państwa.
— Kolega dobrze uzupełnił to, o czym mówiłaś wcześniej. Był to czas w Rzeczpospolitej, kiedy swoboda polityczna pozwoliła na bujną debatę publicystyczną, zakładano czasopisma, pisano ulotki. Jedni przekonywali drugich do swoich racji. W Sejmie formowały się różne stronnictwa. Patriotyczne, chcące reform. Hetmańskie, pragnące wrócić do starego porządku ustrojowego, czy dworskie, skupione wokół osoby Króla.
— Dzięki takiemu rozbiciu król Stanisław August zyskał na znaczeniu. Mógł wspierać jedną bądź drugą stronę w zależności, z kim miał bardziej wspólne plany. Nie zapominajcie, że był to czas, kiedy we Francji zaczynała się rewolucja. Tamtejszy stan trzeci domagał się udziału w polityce państwa. W Rzeczpospolitej doszło do czarnej procesjiCzarna Procesjaczarnej procesji, czyli marszu przedstawicieli mieszczaństwa z miast królewskich, którzy domagali się praw publicznych. Coś takiego nie miało jeszcze miejsca w naszej historii!
— Tak, był to z pewnością czas zmian. Niestety tymczasem zaniepokojeni wydarzeniami we Francji, Austria i Prusy podpisują porozumienie, a Szwecja kończy wojnę z Rosją. Czas na dokonywanie korzystnych zmian powoli dobiega końca i posłowie z Sejmu Wielkiego zdają sobie z tego sprawę. Jest jeszcze napięcie pomiędzy Rosją a Prusami, ale nie wiadomo jak długo. Sejm przedłużył swoją kadencję, a czołowi reformatorzy zrozumieli, że trzeba podążać drogą, jak to nazwano umiarkowanej monarchii.
— Przeprowadzono prace nad ustawami. Przyjęto uchwałę o miastach królewskich, która dawała mieszczanom pewne prawa polityczne oraz uchwałę o sejmikach, w której odebrano prawo głosu drobnej szlachcie. Wreszcie 3 maja przyjęto Ustawę Rządową, która całkowicie zmieniała strukturę władz centralnych. Za namową króla przyjęto zasadę trójpodziału władzy. Władzą wykonawczą była tzw. Straż PrawStraż PrawStraż Praw, w skład której wchodził król i ministrowie. Po raz pierwszy też wprowadzono zasadę odpowiedzialności ministrów przed sejmem i królem. Władzę ustawodawczą stanowił Sejm i Senat, zaś władzę sądowniczą trybunały i sądy stanowe. Wprowadzono dziedziczność tronu, zakazano liberum vetoLiberum vetoliberum vetoi konfederacji szlachty. Decyzje w parlamencie mogły zapadać tylko większością głosów. Mieszczanie z miast królewskich mogli brać udział w obradach Sejmu jednak tylko z głosem doradczym, zaś nad chłopstwem zamierzano roztoczyć opiekę prawną.
— I jak to się wszystko skończyło?
— Niedługo potem w styczniu w 1792 r. Rosja podpisała pokój z Turcją. Nic nie stało na przeszkodzie carycy Katarzynie do obalenia Konstytucji 3 maja i ponownego zniewolenia Polski. W Rzeczpospolitej miano tego świadomość, w związku z czym zabiegano o pomoc sąsiadów. Prusy jednak ogłosiły, że nie spełnią zobowiązań sojuszniczych, Austria zaś miała własne kłopoty z rewolucyjną Francją i na nią kierowała całą swoją uwagę. W związku z tym, że reorganizacja armii szła bardzo opornie i nie można było liczyć na pomoc z zewnątrz, posłowie po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej powierzyli królowi naczelne dowództwo nad armią. 29 maja 1792 r., nieco ponad rok po uchwaleniu Konstytucji, posłowie zawiesili działalność Sejmu Czteroletniego.

Rozdział 2 
Wywiad z historykiem na temat dokonań Sejmu Wielkiego

Materiał przedstawia rozmowę dziennikarza z historykiem dotyczącą postanowień Sejmu Wielkiego i ich skutków.

— Dziś gościmy u siebie historyka, pana Andrzeja Kowalskiego. Jak Pan sądzi, czy reformy Sejmu Wielkiego oraz Konstytucja 3 maja mogły naprawić państwo, gdyby nie interwencja z zewnątrz?
— Moim zdaniem nie można tego rozpatrywać w ten sposób. Z jednej strony bowiem państwa nie żyją w próżni, z drugiej zaś cały wysiłek reformatorski służył w dużej mierze właśnie dlatego, żeby obce państwa nie ingerowały w jej politykę. Stąd chociażby wprowadzenie dziedziczności tronu czy pozbawienie szlachty bez ziemi praw wyborczych.
— Jest to ciekawe, co Pan mówi, jednak mi chodzi o ocenę Konstytucji i jej wpływ na ustrój państwa.
— Konstytucja sama w sobie była fundamentem, na którym budowano nowoczesny jak na owe czasy ustrój Rzeczpospolitej w duchu oświecenia. Była ona wynikiem polskiej myśli politycznej i wyrastała z naszych tradycji ustrojowych. Reorganizowała oraz usprawniała pracę instytucji centralnych. Jednak to był dopiero wstęp do przebudowy stosunków prawnych. Planowano stworzyć konstytucję gospodarczą czy tzw. moralną oraz ujednolicić i zebrać obowiązujące prawa w kodeks. Chciano uregulować stosunki z mniejszością żydowską oraz z mniejszościami religijnymi. Prace nad tym przerywała jednak wojna z Rosją.
— Dlatego Pan tak usilnie twierdzi, że nie można pominąć w tej sprawie rosyjskiej interwencji?
— Tak, bo ona zakończyła to, co konstytucja zapoczątkowała. Problem z Konstytucją nie polega na tym, że była ona niedostatecznie albo zbyt rewolucyjna, tylko że nie dość uwagi i energii poświęcono reformom skarbowym i poborowi rekruta. Kto jak nie wojsko miało bronić reform Rzeczpospolitej przed wrogo nastawionymi sąsiadami? I jak się niestety szybko okazało, taka potrzeba obrony szybko zaistniała, a Rzeczpospolita nie była na to przygotowana.
— Dziękuję bardzo za wyczerpującą wypowiedź!
— Dziękuję również.

Polecenie 1

Jak oceniasz wpływ Rosji na sytuację w Rzeczpospolitej Obojga Narodów?

Polecenie 2

Jaki był wpływ zniesienia protektoratu Rosji nad Rzeczpospolitą na życie polityczne państwa?

Polecenie 3

Jak oceniasz rolę króla Stanisława Augusta podczas trwania Sejmu Wielkiego?

mec630c56132cd685_1536826335890_0
mec630c56132cd685_1502093867461_0

Podsumowanie

Konstytucja 3 maja była niewątpliwie osiągnięciem reformatorskim i wytyczała kierunek zmian mających nadejść w Rzeczpospolitej. Dzięki temu można było liczyć na jej powrót na mapę Europy jako podmiotu, a nie przedmiotu politycznego. Jednak wobec niekorzystnej zmiany na arenie międzynarodowej oraz zaniedbań z zakresu przygotowań armii ta możliwość szybko została rozwiana.

R121bjJxww63u1
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

PRACA DOMOWA

Praca domowa
Polecenie 4.1

Zastanów się nad możliwością innego przebiegu wypadków historycznych. Jaka Twoim zdaniem sytuacja polityczna powinna wystąpić w tym czasie w Europie, aby zaistniała szansa pełnej realizacji postanowień Konstytucji 3 maja?

mec630c56132cd685_1503905579466_0

Ćwiczenia

Wskazówka

W przypadku braku możliwości rozwiązania zadania z klawiatury lub trudności z odczytem przez czytnik ekranu skorzystaj z innej wersji zadania.

classicmobile
Ćwiczenie 1
R1FubQPDHy8vd1
Na ekranie w ramce pokazane jest, Ćwiczenie 1. zatytułowane „Uzupełnij brakujące słowa”. Polecenie brzmi: „Wybierz z listy brakujące słowa”. Uzupełnij zdania odpowiednimi słowami wybranymi z listy. Zadanie polega na uzupełnieniu sześciu zdań odpowiednimi słowami z pól wyboru. W prawym dolnym rogu zadania umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
classicmobile
Ćwiczenie 2
R16THAqX5J1dP1
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 2. zatytułowane „Prawda czy fałsz?”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Wskaż, czy poniższe zdanie jest prawdziwe czy fałszywe”. Poniżej umieszczono sześć informacji dotyczących Konstytucji 3 Maja, które należy oznaczyć jako prawdziwe lub fałszywe. Opcje wyboru „Prawda”, „Fałsz” znajdują się po prawej stronie każdego zdania. W prawym dolnym rogu zadania umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
R119pHfpMUmfw1
Ćwiczenie 3
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania drugiego. Ćwiczenie ma tytuł „Prawda czy fałsz”. Poniżej zamieszczone jest polecenie o treści „Wskaż, czy poniższe zdania są prawdziwe czy fałszywe”. Pod poleceniem znajduje się sześć zdań. Należy określić ich prawdziwość, wskazując odpowiedź „Prawda” lub „Fałsz” za pomocą rozwijanej listy znajdującej się pod każdym zdaniem. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
classicmobile
Ćwiczenie 4
RT24U63YPKQM41
Na ekranie pokazane jest w ramce Ćwiczenie 3. zatytułowane „Postacie z obrazu »Konstytucja 3 Maja« J. Matejki”. Pod tytułem podane jest polecenie, które brzmi: „Dopasuj opisy do postaci na obrazie. W puste pola wpisz właściwe numery”. Zadanie polega na odpowiednim dopasowaniu nazwisk do 36 numerów osób umieszczonych na płótnie. W prawym dolnym rogu zadania umieszczone są klawisze „Zapisz odpowiedź” i „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
static
Inna wersja zadania
RFKHk6Mbs6XU91
Na ekranie wyświetla się inna wersja zadania trzeciego. Ćwiczenie ma tytuł „Postacie z obrazu Konstytucja 3 Maja 1791 roku Jana Matejki”. Poniżej zamieszczone jest polecenie o treści „Dopasuj opisy do postaci na obrazie. W puste pola wpisz właściwe numery”. Pod poleceniem znajduje się obraz, który przestawia pochód posłów w celu zaprzysiężenia Konstytucji 3 Maja. W centrum obrazu widać tłum mieszkańców Warszawy. Najważniejszą postacią jest Stanisław Małachowski, trzymający tekst Konstytucji. Każda postać znajdująca się na obrazie jest oznaczona od jeden do trzydzieści siedem. W głębi można zauważyć fragment Zamku Królewskiego z Wieżą Zygmuntowską. Pod obrazem znajduje się lista sześciu postaci: wymienione są ich nazwiska i obejmowane stanowiska. Przy każdej wymienionej osobie znajduje się rozwijana lista, za pomocą której należy dopasować nazwisko do postaci na obrazie. Na rozwijanych listach znajdują się liczby odnoszące się do postaci na obrazie. Aby dopasować nazwisko do postaci, należy wskazać liczbę na liście. W prawym dolnym rogu zadania umieszczony jest klawisz „Sprawdź” służący sprawdzeniu poprawności wykonania zadania.
Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
mec630c56132cd685_1502358147126_0

Słowniczek

Czarna Procesja
Czarna Procesja

manifestacja przedstawicieli 141 miast królewskich, która odbyła się w Warszawie podczas obrad Sejmu Czteroletniego 2 grudnia 1789.

Konstytucja 3 maja
Konstytucja 3 maja

ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pierwsza konstytucja w Europie i druga na świecie.

Liberum veto
Liberum veto

z łac. nie pozwalam. Zasada ustrojowa Rzeczpospolitej dająca prawo każdemu z posłów biorących udział w obradach sejmu do jego zerwania, co uniemożliwiało tym samym przyjęcie podjętych na nim uchwał.

Przymierze
Przymierze

układ o wspólnym działaniu, obejmujący dwa lub więcej państw, mający doprowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu.

Sejm Wielki
Sejm Wielki

sejm obradujący w Rzeczpospolitej w latach 1788‑1792, który uchwalił wiele reform w tym Konstytucję 3 maja.

Straż Praw
Straż Praw

organ władzy wykonawczej powstałej na skutek uchwalenia Konstytucji 3 maja w skład której wchodził król oraz ministrowie.

Trójpodział władz
Trójpodział władz

model organizacji państwa, w którym funkcje ustawodawcze, wykonawcze oraz sądownicze są od siebie oddzielone i powierzone niezależnym od siebie ciałom.

mec630c56132cd685_1522759004116_0

Powrót do e‑podręcznika

E‑podręcznik „ważn@historia Nowożytność”

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/195668/v/latest/t/student-canon

45. Sejm Wielki oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/195668/v/28/t/student-canon/m/tOG1FnDuXk

Okres umiarkowanych reform królewskich

http://www.epodreczniki.pl/reader/c/195668/v/28/t/student-canon/m/tOG1FnDuXk#j0000008TWB2v32_00000011