Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RCgmW75vZfwgj1

Dlaczego warto uczyć się łaciny?

Ważne daty

II tys. p.n.e. – początki kształtowania się łaciny w Lacjum

V – IX w. n.e. – okres kształtowania się języków romańskich

1543 – data wydania O obrotach ciał niebieskich Mikołaja Kopernika

1551 – data wydania O naprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

RgDCL6OMt07eu1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

III. W zakresie kompetencji społecznych. Uczeń:
1. dostrzega wagę systematyczności w poznawaniu zjawisk
gramatycznych i dokładności w sporządzaniu adekwatnego przekładu;
2. nabiera umiejętności szybkiego praktycznego zastosowania i ćwiczenia
nowo nabytej wiedzy.

Nauczysz się

definiować słowa w znanych ci językach nowożytnych oraz terminologii;

dostrzegać łacińskie źródła polskiej kultury;

opowiadać czym jest język łaciński i jaki był jego wpływ na rozwój kultury europejskiej.

Łacina wokół nas

Język łaciński ukształtował się wiele wieków przed Chrystusem na terenie Lacjum w środkowej Italii. Z czasem stał się ojczystą mową Rzymian, a wraz z ich ekspansją w Europie – językiem rzymskiej republiki, a następnie całego Imperium Romanum. Po upadku cesarstwa na Zachodzie, łacina nie przestała być językiem całej wykształconej Europy – nadal tworzono w niej dzieła literackie, stanowiła język urzędowy i posługiwano się nią w dyplomacji. To z niej ukształtowały się między V i IX w. n.e. tzw. języki romańskiejęzyki romańskiejęzyki romańskie. Najpopularniejsze z nich to: włoski, hiszpański czy francuski. Podobieństwa, które między nimi obserwujemy, wynikają właśnie ze wspólnego pochodzenia. Język łaciński zawsze był obecny w Europie. Historia tego języka, to dzieje kultury europejskiej. Próba poznania łaciny daje możliwość lepszego rozumienia zjawisk, które zachodziły w naszej historii i kulturze. Jej znajomość moglibyśmy porównać do okularów, przez które lepiej widzimy otaczający nas świat.

RRrCLUcFTBbFX1
Wczesna inskrypcja łacińska, pochodząca z Forum Romanum (VI w. p.n.e.), wikimedia.org, domena publiczna
RzqiZZb3uClHG
Ćwiczenie 1
Połącz wyrazy łacińskie z ich polskimi znaczeniami. Zwróć uwagę, czy wykonując zadanie opierasz się na podobieństwie łacińskich słów do słów polskich, czy może słów znanych Ci z innych języków. mōns Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rēgīna Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża aqua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża lingua Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża populus Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża rosa Możliwe odpowiedzi: 1. język, 2. lud, 3. królowa, 4. woda, 5. góra, 6. róża

Łacina językiem nauki

Z czasem łacina przestała być językiem ojczystym kogokolwiek. Ten fakt nie spowodował jednak jej całkowitego zniknięcia. Pozostała z nami jako wspaniały nośnik idei i język na tyle precyzyjny, że przez kolejne wieki wciąż wydawał się ludziom idealny do przekazywania treści naukowych. Dziś nazywamy łacinę językiem martwym, choć właściwie łacina nigdy nie „umarła”. Nadal jej używamy, choć czasem czynimy to nieświadomie.

Przyjrzyj się choćby oznaczeniom pierwiastków:

symbol

łacińska nazwa

polska nazwa

Au

aurum

złoto

Ag

argentum

srebro

Fe

ferrum

żelazo

Sn

stannum

cyna

Pb

plumbum

ołów

R1WSwUUfdFROI
Ćwiczenie 2
Połącz symbole pierwiastków z polskimi nazwami. Au - aurum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Ag- argentum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Fe - ferrum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Sn - stannum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo Pb - plumbum Możliwe odpowiedzi: 1. złoto, 2. ołów, 3. srebro, 4. cyna, 5. żelazo

Po łacinie o państwie, prawie, Bogu

Elity i myśliciele europejscy przez wieki używali łaciny nie tylko do opisywania świata przyrody. Precyzja języka Rzymian kolejnym pokoleniom wydawała się idealna dla wyrażania myśli związanych ze społeczeństwem, prawem, czy nawet z tym co boskie. Uniwersalne łacińskie maksymy prawnicze w zwięzły sposób określają zasady, sprecyzowane następnie w szczegółowych zapisach kodeksów. Zwróć uwagę na kilka z nich. Czy są ci znane?

in locō parentis

dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna)

caveat ēmptor

dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym)

in dubiō prō reō

w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

prō pūblicō bonō

dla dobra publicznego

R1GkOQGlIE0or1
John Leech, „Karykatura Cycerona”, w The Comic History of Rome by Gilbert Abbott A. Beckett, Londyn 1850, wikimedia.org, domena publiczna
RsAsDQyjEmHIy
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj polskie wyrazy do słów łacińskich, z którymi są związane: cīvis - obywatel Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm lēgēs - prawa Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm deus – bóg Możliwe odpowiedzi: 1. cywilny, 2. deifikacja, 3. cywil, 4. legalny, 5. legitymizm, 6. legislatura, 7. deizm
RR7CYcEhy5Dmb
Ćwiczenie 4
Polskie słowa z poprzedniego zadania połącz z właściwymi objaśnieniami: legitymizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywil Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deizm Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legislatura Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. legalny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. cywilny Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej. deifikacja Możliwe odpowiedzi: 1. Przypisywanie komuś lub czemuś cech boskich. 2. Inaczej: odnoszący się do stosunków osobistych, rodzinnych i majątkowych obywateli. 3. Ogół organów ustawodawczych w danym kraju. 4. Koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. 5. Nurt religijno-filozoficzny dotyczący natury Boga. 6. Inaczej: zgodny z prawem. 7. Ktoś niebędący w czynnej służbie wojskowej.

Polonia czyli polska

Z językiem łacińskim wiążą się również losy naszego kraju. Właściwie wszystkie ważne teksty, które w pierwszych wiekach naszej historii powstawały w Polsce i o Polsce, napisane były w języku Rzymian. W najstarszych rocznikach odnajdujemy wzmiankę: „966 – Mysko dux baptizatur” (966 – książę Mieszko zostaje ochrzczony). To właśnie po łacinie o Polakach pisze anonimowy autor, zwany Galem, również Wincenty Kadłubek i Jan Długosz. W tym języku powstaje Dē revolūtiōnibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) Mikołaja Kopernika, czy choćby Dē Rēpūblicā emendanda (O naprawie Rzeczypospolitej) Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Poznawanie języka łacińskiego to poznawanie kultury antyku, której ślady pozostały w Europie na wieki. Ale to też lepsze rozumienie naszej ojczyzny – jej kultury, obyczajów i historii.

ROe8ES5usBtYw1
Jan Matejko, „Zaprowadzenie chrześcijaństwa”, 1889, Muzeum Narodowe w Warszawie, Polska, wikimedia.org, domena publiczna
R1cSVzvGzkSEd1
Ilustracja autorstwa Aleksandra Regulskiego pod tytułem „Jan Kochanowski” przedstawia portret słynnego poety. Mężczyzna pozuje w pomieszczeniu, na półkach widoczne są książki. Ma krótkie ciemne włosy i bujny zarost. Charakteryzuje się kamiennym wyrazem twarzy. Kochanowski ubrany jest w koszulę oraz długi ciemny płaszcz. W jednej dłoni trzyma papierowy zwój, w drugiej dłoni trzyma kawałek materiału. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Joannes Cochanovius, 2. Jan Kochanowski
Aleksander Regulski, „Jan Kochanowski”, 1884, [w.] H.Widecka, A. Żendara „Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających”, Warszawa, 1992, CC BY 3.0
R7bfT4yIgOv9g1
Obraz Jana Matejki przedstawia portret Andrzeja Frycza Modrzewskiego – mężczyzny w podeszłym wieku. Na twarzy Modrzewskiego widoczne są liczne zmarszczki, oraz bujny siwo-rudy zarost. Na jego głowie znajduje się nakrycie głowy, które zakrywa włosy. Mężczyzna ma bardzo poważną minę, nie pokazuje swoich uczuć. Ubrany jest w czarny płaszcz. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Andreas Fricius Modrevius, 2. Andrzej Frycz Modrzewski.
Jan Matejko, „Andrzej Frycz Modrzewski”, XIX w., Muzeum Lubelskie, Lublin, Polska, wikimedia.org, wikimedia.org, domena publiczna
R1KRrgnCYQn5x1
Obraz nieznanego autora przedstawia portret Macieja Kazimierza Sarbiewskiego – mężczyzny w średnim wieku. Sarbiewski ma krótkie czarne włosy, oraz ciemne krótkie wąsy, ubrany jest w biało-czarny płaszcz z widocznymi złotymi zdobieniami na rękawach. Na jego twarzy widoczny jest lekki uśmiech. Jedną dłoń ma schowaną, w drugiej dłoni znajduje się wieniec laurowy. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Mathias Casimirus Sarbievius, 2. Maciej Kazimierz Sarbiewski
Autor nieznany, „Maciej Kazimierz Sarbiewski”, XVII w., Muzeum Czartoryskich, Kraków, Polska, wikimedia.org, domna publiczna
R1SQIg2fh7Q0S1
Obraz nieznanego autora przedstawia portret Mikołaja Kopernika – słynnego polskiego astronoma. Mężczyzna w średnim wieku ukazany jest na tle ciemnej ściany. Ma długie ciemne włosy, patrzy się w prawą stronę, na jego twarzy widoczne są zmarszczki i delikatny uśmiech. Kopernik ubrany jest w czarną koszulę oraz czerwoną kamizelkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Nicolaus Copernicus, 2. Mikołaj Kopernik
Autor nieznany, „Mikołaj Kopernik”, 1580, Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, wikimedia.org, domena publiczna
RIpzH4DbmVE041
Czarno-biała ilustracja nieznanego autora przedstawia portret Andrzeja Krzyckiego – poety i duchownego. Mężczyzna jest w średnim wieku, ma krótkie włosy, które są przykryte przez piuskę. Na jego twarzy znajduje długa broda i wąsy, spod których wyłania się lekki uśmiech. Krzycki ubrany jest w długą czarną szatę, na jego szyi widoczny jest żelazny krzyż. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: Ilustracja interaktywna 1. Andreas Cricius, 2. Andrzej Krzycki
Autor nieznany, „Andrzej Krzycki”, 1864, Biblioteka Narodowa, Warszawa, wikimedia.org, domena publiczna
R1QCwadE9bDc11
Ćwiczenie 5
Wskaż, autora pracy Dē revolūtiōnibus orbium coelestium. Możliwe odpowiedzi: 1. Nicolaus Copernicus 2. Mathias Caimirus Sarbievius 3. Andreas Cricius
R1T1UhO3OdY5L
Ćwiczenie 6
Połącz łacińskie maksymy prawnicze z ich polskim tłumaczeniami. in locō parentis Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego caveat ēmptor Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego in dubiō prō reō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego prō pūblicō bonō Możliwe odpowiedzi: 1. dla dobra publicznego, 2. dosł. na miejscu rodzica; pełniąc obowiązki rodzica (opiekuna), 3. dosł. niech kupujący się strzeże (ograniczenie dobrej wiary w obrocie handlowym), 4. w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
RPfU8i1V9Xpxz
Ćwiczenie 7
Wpisz nazwisko autora Dē Rēpūblicā emendanda. Odpowiedź: Tu uzupełnij

Słowniki

Słownik pojęć

języki romańskie
języki romańskie

grupa języków, które wykształciły się w okresie wczesnego średniowiecza z łaciny ludowej. Należą do nich m.in. język włoski, hiszpański, francuski, portugalski, rumuński.

Słownik łacińsko‑polski

RRFVBNj7Za5U6m9e033eb53100232d_00000000000081
Słownik łacińsko-polski.
Źródło: online skills, licencja: CC0.
m9e033eb53100232d_0000000000008

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

J. Korpanty, Mały słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2001.

K. Kumaniecki, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 1997.

M. Plezia, Słownik łacińsko‑polski, Warszawa 2007.

Z. Samolewicz, T. Sołtysik, Składnia łacińska, Kraków 2006.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.