Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RtM0jer75ggCq1

Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

Ważne daty

1813 – 1883 – lata życia Wagnera

1853 – 1874 - praca nad tetralogią Pierścień Nibelunga

1845Złoto Renu

1856Walkiria

1871Zygfryd

1874Zmierzch bogów

1859Tristan i Izolda

1861 – powrót do Niemiec

1876 – ukończenie budowy Teatru operowego w Bayreuth

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R4bqHSJDp4SRG

Pobierz załącznik

Scenariusz zajęć do pobrania.
Plik PDF o rozmiarze 61.81 KB w języku polskim

I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.

1. Romantyzm. Uczeń:

1) charakteryzuje muzykę romantyczną w kontekście estetyki epoki:

2)   omawia cechy wybranych form muzycznych:

a) wielkie (sonata, symfonia, opera, dramat muzyczny, poemat symfoniczny, koncert),

3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz, Felix Mendelssohn‑Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler;

Nauczysz się

przedstawiać postać Ryszarda Wagnera;

charakteryzować twórczość Ryszarda Wagnera;

określać jakie zmiany kompozytor wprowadził w dramacie muzycznym;

dostrzegać i opisywać różnice między wcześniejszymi operami, a dramatami muzycznymi Ryszarda Wagnera;

charakteryzować gatunki muzyki romantycznej.

Ryszard Wagner

R1E1iXy0SBq3c1
Ryszard Wagner, online-skills, CC BY 3.0

Niemiecki kompozytor, a także dyrygent, poeta (autor librett) i teoretyk sztuki. Przedstawiciel późnego romantyzmu w muzyce niemieckiej, a także jeden z najwybitniejszych kompozytorów muzyki dramatycznej i twórca dramatu muzycznegoDramat muzycznydramatu muzycznego.

Dzieła sceniczne

Pierwsze opery Ryszarda Wagnera napisane są jeszcze w sposób tradycyjny. Odnaleźć w nich można m. in. podział na numery, wprowadzają już jednak nowe rozwiązania kompozytorskie – tym razem ścisłe współdziałanie tekstu i muzyki, zwiększenie aktywności orkiestry. Ich libretta są dziełem kompozytora i oparte są na staroniemieckich, średniowiecznych legendach rycerskich rozwiniętych i wzbogaconych przez Wagnera.

Do oper tych należą: Holender tułacz, Tannhäuser oraz Lohengrin. W ostatniej operze opowiadającej o legendarnym rycerzu Świętego Graala nie ma już typowego podziału na numery – arie, duety itp., akty dzielą się bowiem na dłuższe sceny muzyczne. W tym dziele po raz pierwszy Wagner odstąpił też od formy uwertury na korzyść preludium (Vorspiel)Vorspiel(Vorspiel).

Dramat muzyczny

Po napisaniu Lohengrina, Wagner przestał komponować na okres 5 lat, które poświęcił na napisanie najważniejszej pracy teoretycznej pt. Opera i dramat. W pracy tej kompozytor przedstawił swoje poglądy dotyczące reformy opery. Były one reakcją przeciw operze włoskiej, w której treść dramatyczna zeszła na drugi plan, ustępując miejsca muzyce. Nowy, postulowany przez siebie rodzaj opery, Wagner nazywał dramatem muzycznym (podkreślając w ten sposób nawiązanie do dramatu starogreckiego z prymatem słowa). Lista najistotniejszych zmian Wagnera obejmowała ściślejsze zespolenie tekstu z muzyką oraz połączenie krótszych odcinków w sceny będące jednolitą, większą całością.

Dramat muzyczny Wagnera stanowi syntezę sztuk (Gesamtkunstwerk)Gesamtkunstwerk(Gesamtkunstwerk), oprócz tekstu i muzyki ogromne znaczenie miała dla kompozytora scenografia, taniec oraz gra aktorska. Kompozytor twierdził, że muzyka powinna ściśle podążać za tekstem. Jednym ze skutków tej tezy jest specyficzna fraza wagnerowska, na ogół zbudowana z krótkich motywów, tworzących w efekcie tzw. niekończącą się melodię (unendliche Melodie).

Usunięta została tradycyjna uwertura, będąca dotąd często rodzajem muzycznego streszczenia opery, zamiast niej pojawił się krótki wstęp (Vorspiel) wprowadzający w nastrój dramatu. W operach wzrosła funkcja i znaczenie motywów przewodnichMotyw przewodnimotywów przewodnich (Leitmotiven), symbolizujących osoby, przedmioty, myśli, idee. Motywy te pojawiają się w partii orkiestry i wyprzedzają akcję sceniczną – w ten sposób zapowiadają lub wywołują u słuchacza pożądane skojarzenie. Rolę motywów przewodnich może spełniać akord, ugrupowanie rytmiczne, motyw czy fraza muzyczna.

W dramacie Wagnera przewagę zyskały recytatywy będące bardziej dramatycznym sposobem przekazu treści słownej. Wagner zmienił także funkcje orkiestry – dotąd stanowiła ona w miarę prosty akompaniament, u Wagnera zostaje rozbudowana, poszerzona o nowe instrumenty (m. in. tuby wagnerowskie), a jej funkcją jest też wyrażanie tego wszystkiego, czego nie można wypowiedzieć samymi słowami.

Dramaty Wagnera charakteryzują się także dużymi wymaganiami względem solistów. Wokaliści u Wagnera winni posiadać głosy o olbrzymiej skali i sile brzmienia.

Zobacz także

Wysłuchaj wstępu do Tristana i Izoldy

RtILP9SagAHS0
Utwór muzyczny: Tristan i Izolda (wstęp) autorstwa Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Philharmonia Orchestra, dyrygent: Wilhelm Furtwängler. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.

Pierścień Nibelunga

Według tych zasad Wagner napisał cykl 4 dramatów muzycznych, czyli tetralogięTetralogiatetralogię o wspólnym tytule Pierścień Nibelunga.

Treść tego cyklu oparta jest przede wszystkim na mitologii germańskiej, a główną jego ideą jest mit o niszczącej sile złota. Świat realny łączy się tu z fantastycznym, a obok ludzi występują bogowie, półbogowie, olbrzymy itp. Nibelungi to legendarny ród karłów, strzegący brył złota, ukrytego przez nich w podziemnej jaskini. Pierścień wykuty z tego złota dawał posiadaczowi nieograniczoną władzę nad ludźmi, toteż stał się przedmiotem ogólnego pożądania i przyczyną nieszczęść. Poszczególne dramaty wchodzące w skład tetralogii przedstawiają szereg wątków powiązanych tym wspólnym motywem literackim.

Na Pierścień Nibelunga, uroczysty dramat sceniczny na trzy dni i jeden wieczór (jak pisał sam kompozytor) składają się 4 dramaty muzyczne:

  • Złoto Renu - prolog,

  • Walkiria - dzień pierwszy,

  • Zygfryd - dzień drugi,

  • Zmierzch bogów - dzień trzeci.

Jest to najbardziej gigantyczne dzieło w historii literatury muzycznej, łączny czas trwania osiąga co najmniej dwanaście godzin. Jego pierwsze wykonanie miało miejsce w Teatrze Operowym Bayreuth w 1876 r., zgodnie z intencją kompozytora w czterech po sobie następujących dniach.

Dzieło to nie tylko jest niesamowicie rozbudowane pod względem rozmiarów każdej z części. Także obsada wykonawcza jest kilkukrotnie większa, niż np. w operach epoki klasycyzmu.

m918550498c52dccf_0000000000090

Podsumowanie twórczości

RXuUYBMNM9v2r1
Porównanie orkiestr w operze Mozarta i dramacie Wagnera, online-skills, CC BY 3.0

Ryszard Wagner miał skłonność do gigantomanii. Kompozytor był przekonany o mistycznym charakterze swej muzyki. Całość tego dzieła została ukończona i wystawiona dzięki pomocy materialnej wspomnianego już miłośnika muzyki Wagnera – króla bawarskiego Ludwika II. Był on pierwszym prawdziwym wagnerystą, który także w życiu prywatnym zauroczony był geniuszem muzycznym Wagnera i chętnie identyfikował się z niektórymi postaciami z jego oper.

Ludwik II przyczynił się on m. in. do wybudowania specjalnego, olbrzymiego teatru w Bayreuth, w którym możliwe okazało się wystawienie całego cyklu. Teatr ten jest obiektem godnym uwagi z kilku względów. Przybywało się tu (i przybywa w dalszym ciągu) jak na odświętne nabożeństwo. Widownia pomyślana jest na wzór grecki – jako wielka, amfiteatralnie wznosząca się przestrzeń z doskonałą widocznością ze wszystkich miejsc. Widownia musiała być zaciemniana, co stanowiło nowość w czasach Wagnera. Scena w teatrze była szczytem doskonałości technicznej – jak na ówczesne czasy; mimo to było wiele scen niewykonalnych, np. wejście bogów po łuku tęczy, cwałowanie Walkirii na koniach itp. Poprzez złudzenie perspektywy scenie nadawano głębi.

Orkiestra umieszczona została w oddzielnym przykrytym pomieszczeniu. W ten sposób dźwięk orkiestry wdzierał się szczeliną bezpośrednio na scenę, a dopiero potem na widownię. Każdy fragment orkiestry był lepiej słyszalny dla śpiewaków, a dźwięk głosów wokalnych nie ginął w nurcie brzmienia orkiestry. Ten kanał dla orkiestry powinien być wykorzystany jako mistyczna przepaść między sceną a publicznością, muzycy orkiestrowi zaś nie powinni odwracać uwagi słuchacza.

R1Ijwf6XNzrzQ1
Wnętrze Teatru Operowego w Bayreuth, theopera101.com, CC BY 3.0

Teatr powstał jako teatr festiwalowy, stał się miejscem spotkań nowej publiczności, miejscem pielgrzymki, teatrem przyszłości. Obiektem nie reprezentacyjnym, ale funkcjonalnym. Wszystko miało tu służyć dziełu muzyczno‑dramatycznemu. Przedstawienia są objawieniem geniusza. Takie kilkudniowe święto muzyki było spełnieniem marzenia Wagnera.

m918550498c52dccf_0000000000093

Dramat muzyczny Ryszarda Wagnera

RhRRlaCOZP8re
Ilustracja interaktywna przedstawia Ryszarda Wagnera. Starszy mężczyzna został ujęty z lewego profilu. Ma dłuższe włosy, na głowie kaszkiet. Twarz ma spokojną, lekko uchylone usta. Ubrany jest w białą koszulę i czarną marynarkę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Niemiecki kompozytor, a także dyrygent, poeta (autor librett) i teoretyk sztuki. Przedstawiciel późnego romantyzmu w muzyce niemieckiej. Także jeden z najwybitniejszych kompozytorów muzyki dramatycznej i twórca dramatu muzycznego.
Ryszard Wagner, online-skills, CC BY 3.0
Rh7FujlGOgi0c
Ilustracja interaktywna przedstawia: Tetralogia Pierścień Nibelunga. Czarno-biała ilustracja przedstawia skałę i ludzi stojących na skale. Postacie są w długich szatach, w dłoni trzymają włócznie. Niebo jest ciemne, mroczne, zasłonięte ogromnymi chmurami. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. W pracy „Opera i dramat” kompozytor przedstawił swoje poglądy dotyczące reformy opery, które były reakcją przeciw operze włoskiej. Lista najistotniejszych zmian Wagnera obejmowała ściślejsze zespolenie tekstu z muzyką oraz połączenie krótszych odcinków w sceny będące jednolitą, większą całością. Usunięta została tradycyjna uwertura, będąca dotąd często rodzajem muzycznego streszczenia opery, zamiast niej pojawił się krótki wstęp (Vorspiel) wprowadzający w nastrój dramatu.
Tetralogia Pierścień Nibelunga, online‑skills, CC BY 3.0
R1VNuRpOede1J
Ilustracja interaktywna przedstawia Reforma operowa – orkiestra i soliści. Na fotografi widać plecy mężczyzny, który gra na skrzypcach. W tle widac również inne osoby. Mężczyzna ubrany jest w ciemny garnitur, ma okulary. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Wagner zmienił także funkcję orkiestry – dotąd stanowiła ona w miarę prosty akompaniament, u Wagnera zostaje rozbudowana, poszerzona o nowe instrumenty (m.in. tuby wagnerowskie), a jej funkcją jest też wyrażanie tego wszystkiego, czego nie można wypowiedzieć samymi słowami. 2. Dramaty Wagnera charakteryzują się także dużymi wymaganiami względem solistów. Wokaliści u Wagnera winni posiadać głosy o olbrzymiej skali i sile brzmienia.
Reforma operowa – orkiestra i soliści, online-skills, CC BY 3.0
R1Q1O9EQCKovp
Ilustracja interaktywna przedstawia: Tetralogia Pierścień Nibelunga. Ilustracja jest czarno-biała. Przedstawia człowieka stojącego na skale. Wygląda jak wojownik, ma tarczę i włócznię. Poniżej na skale leżą dwie postacie. Wyglądają na kobietę i mężczyznę. Rozglądają się. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1.To cykl 4 dramatów muzycznych, czyli tetralogia o wspólnym tytule „Pierścień Nibelunga”, napisany według zasad przedstawionych w pracy. Na „Pierścień Nibelunga”, uroczysty dramat sceniczny na trzy dni i jeden wieczór (jak pisał sam kompozytor) składają się 4 dramaty muzyczne: „Złoto Renu” – prolog, „Walkiria” – dzień pierwszy, „Zygfryd” – dzień drugi, „Zmierzch bogów” – dzień trzeci.
Tetralogia „Pierścień Nibelunga”, online-skills, CC BY 3.0
R1LvjEqrzRmRQ
Ilustracja interaktywna przedstawia: „Tristan i Izolda”. Ilustracja przedstawia unoszące się w powietrzu dwie przytulone postacie. Mężczyzna ma długi, fioletowy płaszcz, ciemne włosy. Kobieta ma zwiewną, długą, białą suknię i jasne rozpuszczone włosy. Oprócz tego po prawej stronie na dole widać jeszcze trzy postacie. Kobietę w granatowej sukni, która opiera się na klęczniku. Obok jest rycerz w zbroi, w nakryciu głowy. Jego mina jest zaskoczona, spogląda na przytuloną parę. Obok niego stoi starzec, w granatowym płaszczu, opiera się zamyślony. Ma nakrycie głowy ze skrzydłami i długą białą brodę. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Treść „Tristana i Izoldy” osnuta jest na średniowiecznej, staroceltyckiej legendzie opowiadającej o nieszczęśliwej miłości tytułowych bohaterów. Wagner jako pierwszy nie przedstawiał zdrady małżeńskiej, lecz tragedię miłości. Dzieło to tak bardzo różniło się od wszystkiego, co do tego czasu powstało, że wywołało wiele protestów. Jest to najbardziej autobiograficzny dramat muzyczny Wagnera.
„Tristan i Izolda”, online-skills, CC BY 3.0

Zadania

RUz3KEy6FRrDL
Ćwiczenie 1
R1OQ6j1jBfHdL
Ćwiczenie 2
Ułóż tytuły dramatów muzycznych z tetralogii Pierścień Nibelunga Ryszarda Wagnera w poprawnej kolejności. Elementy do uszeregowania: 1. Zmierzch bogów, 2. Walkiria, 3. Złoto Renu, 4. Zygfryd
RNvo5ffn3Z8ia
Ćwiczenie 3
R1RVWjnpaKTFO
Ćwiczenie 4
R1ChzLZTB9dhH
Ćwiczenie 5
Podczas zajęć pojawiło się kilka niemieckich zwrotów dotyczących muzyki. Sprawdź, ile z nich udało Ci się zapamiętać. Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją." Gesamtkunstverk. Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw przewodni, struktura muzyczna, która symbolizuje osobę, przedmiot lub jakąś ideę. 2. Instrumentalny wstęp do dzieła operowego. 3. Połączenie różnych form artystycznych, takich jak dramat, muzyka, literatura, sztuka reżyserska. Leitmotiv. Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw przewodni, struktura muzyczna, która symbolizuje osobę, przedmiot lub jakąś ideę. 2. Instrumentalny wstęp do dzieła operowego. 3. Połączenie różnych form artystycznych, takich jak dramat, muzyka, literatura, sztuka reżyserska. Vorspiel. Możliwe odpowiedzi: 1. Motyw przewodni, struktura muzyczna, która symbolizuje osobę, przedmiot lub jakąś ideę. 2. Instrumentalny wstęp do dzieła operowego. 3. Połączenie różnych form artystycznych, takich jak dramat, muzyka, literatura, sztuka reżyserska.
RtILP9SagAHS0
Utwór muzyczny: Tristan i Izolda (wstęp) autorstwa Ryszarda Wagnera. Wykonawca: Philharmonia Orchestra, dyrygent: Wilhelm Furtwängler. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
REa6ZqVdq0Vek1
Utwór muzyczny: Fryderyk Chopin - „Preludium c-moll”. Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
ReCWNDGeQPwTS1
Utwór muzyczny: Wolfgang Amadeusz Mozart - „Sonata A-dur”.Kompozycja posiada umiarkowane tempo. Cechuje się spokojnym charakterem.
RfAzT36oiKmBc
Ćwiczenie 6
Inna wersja zadania

Wyjaśnij pojęcie tetralogia.

RaxEAPzvtArWr
Ćwiczenie 7
Polecenie 1

Na podstawie wiedzy zdobytej na lekcji opisz, jak zmieniła się rola publiczności w dziełach Wagnera.

R1edMAxExe31i
m918550498c52dccf_0000000000213

Słownik pojęć

Dramat muzyczny
Dramat muzyczny

rodzaj scenicznego dzieła muzycznego, w którym muzyka jest podporządkowana akcji dramatycznej, a nie odwrotnie, jak w tradycyjnej operze.

Gesamtkunstwerk
Gesamtkunstwerk

połączenie różnych form artystycznych, takich jak dramat, muzyka, literatura, sztuka reżyserska.

Motyw przewodni
Motyw przewodni

struktura muz., która w muzyce programowej lub związanej z tekstem, jest przyporządkowana określonej sytuacji dramatycznej, symbolizuje osobę, przedmiot lub jakąś ideę.

Tetralogia
Tetralogia

cykl czterech utworów artystycznych, połączonych zazwyczaj tytułem ogólnym, z których każdy stanowi osobną część.

Vorspiel
Vorspiel

wstęp instrumentalny do dzieła operowego.

Źródła:

  • encyklopedia.pwn.pl

  • sjp.pl

m918550498c52dccf_0000000000228

Galeria dzieł sztuki

m918550498c52dccf_0000000000238

Biblioteka muzyczna