Ważne daty

Protorenesans – nazwa i geneza

Okres zwany protorenesansem nazywany jest również trecentem, z włoskiego trzysta, odnosząc się do trzysetnych lat. W sztuce termin odnosi się do okresu przedrenesansowego (ok. 1290‑1400) we Włoszech oraz działalności Simone’a Martiniego, Ambrogia Lorenzettiego, Duccia di Buoninsegni oraz Giotta di Bondone. Po raz pierwszy określenia tego użył Giorgio Vasari, dzieląc sztukę od Cimabuego do Michała Anioła i kolejno po trecencie kolejne wieki nazywając quattrocentem (wiek XV) i cinquecentem (wiek XVI). Rywalizacja znaczących rodów często przyczyniała się do podziałów wewnątrz państwa, ale jednocześnie pobudzała do rozwoju kultury i sztuki. Na przełomie XIII i XIIV wieku rywalizowały z sobą Siena i Florencja. Nowe tendencje, pojawiające się w sztuce u schyłku gotyku, nie rezygnowały całkowicie z osiągnięć średniowiecza. Styl mający swoje korzenie w tradycji odziedziczonej po chrześcijańskiej sztuce bizantyjskiej, która wpłynęła na średniowieczne malowidła ścienne, zyskał poparcie między innymi w Sienie, gdzie nadal był dominującym w malarstwie i rzeźbie.

Duccio i przedstawiciele szkoły sieneńskiej

Pierwszym malarzem ze Sieny i jednocześnie założycielem szkoły sieneńskiej był Duccio di Buoninsegna (ok. 1255‑1260 – 1318‑1319). Zachowane dokumenty zawierają informacje o licznych jego długach i karach, m.in. był aresztowany i skazany na grzywnę za nieznane przestępstwa, odmowę przysięgi wierności Capitano del Popolowi, odmowę służby wojskowej, uprawianie magii. O jego karierze malarskiej wiadomo niewiele. Malował obrazy o tematyce religijnej, utrzymane w konwencji bizantyjskiej. Mimo artystycznej aktywności od 1268, Duccio zyskał sławę po 1300 roku i był jednym z najbardziej wziętych malarzy w Sienie. Do dziś przetrwało tylko 13 jego dzieł, z czego tylko dwa są datowane: Madonna Rucellai i Maestà dla Duomo w Sienie. Uważany jest za ojca sieneńskiej szkoły malarstwa, a wraz z kilkoma innymi artystami za prekursora europejskiej sztuki zachodniej.

Rj1R0HME8repf

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta, zamkniętego od góry trójkątnie, przedstawia obraz Duccia di Buoninsegni „Madonna Rucellai”. Ukazuje Madonnę na tronie z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów na złotym tle. Maria skierowana jest w stronę widza, trzyma siedzącego na kolanach Jezusa, który prawą ręką błogosławi. Tron jest dekorowany kotarą w kwiaty i zamknięty od góry pinaklami. Szaty aniołów są namalowane w odcieniach zieleni, różu, fioletu i niebieskiego. Rama obrazu jest ozdobiona trzydziestoma medalionami zawierającymi portrety apostołów, proroków, świętych i patriarchów. Do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. Praca o wymiarach 4,5 na 2,9 metra jest prawdopodobnie największym zachowanym obrazem XIII-wiecznej sztuki włoskiej. Na ramę i obraz składa się pięć sklejonych ze sobą paneli topoli. 2. Vasari uznał, że autorem dzieła jest Cimabue. W 1889 roku Franz Wickhoff dokonał stylistycznego zestawienia z Maestą i obalił tę tezę. 3. Maria przedstawiona hipertroficznie, zajmuje większość powierzchni obrazu. 4. Madonna i Dzieciątko są wyidealizowani. 5. Rozmieszczonych symetrycznie sześć aniołów podtrzymuje wielki, ozdobny, bogaty tron, na którym zasiada Madonna. 6. Duccio udoskonalił popularny styl sztuki bizantyjskiej – jego dwuwymiarowy charakter i twardość konturów wzbogacił o elementy człowieczeństwa, widoczne w intymności Dziewicy i Dzieciątka oraz włączeniu widza w przeżywanie dzieła. Taka innowacyjność jest cechą stylu renesansowego. 7. Rama dekorowana jest medalionami, ukazującymi apostołów, proroków, świętych i patriarchów.

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta, zamkniętego od góry trójkątnie, przedstawia obraz Duccia di Buoninsegni „Madonna Rucellai”. Ukazuje Madonnę na tronie z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów na złotym tle. Maria skierowana jest w stronę widza, trzyma siedzącego na kolanach Jezusa, który prawą ręką błogosławi. Tron jest dekorowany kotarą w kwiaty i zamknięty od góry pinaklami. Szaty aniołów są namalowane w odcieniach zieleni, różu, fioletu i niebieskiego. Rama obrazu jest ozdobiona trzydziestoma medalionami zawierającymi portrety apostołów, proroków, świętych i patriarchów. Do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. Praca o wymiarach 4,5 na 2,9 metra jest prawdopodobnie największym zachowanym obrazem XIII-wiecznej sztuki włoskiej. Na ramę i obraz składa się pięć sklejonych ze sobą paneli topoli. 2. Vasari uznał, że autorem dzieła jest Cimabue. W 1889 roku Franz Wickhoff dokonał stylistycznego zestawienia z Maestą i obalił tę tezę. 3. Maria przedstawiona hipertroficznie, zajmuje większość powierzchni obrazu. 4. Madonna i Dzieciątko są wyidealizowani. 5. Rozmieszczonych symetrycznie sześć aniołów podtrzymuje wielki, ozdobny, bogaty tron, na którym zasiada Madonna. 6. Duccio udoskonalił popularny styl sztuki bizantyjskiej – jego dwuwymiarowy charakter i twardość konturów wzbogacił o elementy człowieczeństwa, widoczne w intymności Dziewicy i Dzieciątka oraz włączeniu widza w przeżywanie dzieła. Taka innowacyjność jest cechą stylu renesansowego. 7. Rama dekorowana jest medalionami, ukazującymi apostołów, proroków, świętych i patriarchów.

1

2

3

4

5

6

7

1. Praca o wymiarach 4,5 na 2,9 m jest prawdopodobnie największym zachowanym obrazem XIII-wiecznej sztuki włoskiej. Na ramę i obraz składa się pięć sklejonych ze sobą paneli topoli.

2. Vasari uznał, że autorem dzieła jest Cimabue. W 1889 roku Franz Wickhoff dokonał stylistycznego zestawienia z Maestą i obalił tę tezę.

3. Maria przedstawiona hipertroficznie, zajmuje większość powierzchni obrazu.

4. Madonna i Dzieciątko są wyidealizowani

5. Rozmieszczonych symetrycznie sześć aniołów podtrzymuje wielki, ozdobny, bogaty tron, na którym zasiada Madonna.

6. Duccio udoskonalił popularny styl sztuki bizantyjskiej – jego dwuwymiarowy charakter i twardość konturów wzbogacił o elementy człowieczeństwa, widoczne w intymności Dziewicy i Dzieciątka oraz włączeniu widza w przezywanie dzieła. Taka innowacyjność jest cechą stylu renesansowego.

7. Rama dekorowana jest medalionami, ukazującymi apostołów, proroków, świętych i patriarchów.

W 1308 Duccio otrzymał od Jacoma di Gilbertiego zlecenie na wykonanie dla ołtarza głównego katedry w Sienie poliptykuPoliptykpoliptyku Maestà, przedstawiającego Matkę Boską na tronie. Trzy lata później, w roku 1311, dzieło zostało ukończone i przeniesione do kościoła i zamontowane w ołtarzu św. Sebastiana (obecnie ołtarz Ukrzyżowania), gdzie znajdowało się do roku 1771, kiedy rozebrano nastawę i rozdzielono na części, uszkadzając fragmenty. W 1795 roku ołtarz powrócił, ale niekompletny – niektóre elementy zaginęły lub zostały sprzedane. W 1956 roku częściowo odbudowano go i zachowane fragmenty zostały umieszczone w muzeach.

Do czasu Maesty malarstwo średniowiecznych Włoch znajdowało się pod bardzo silnym wpływem tradycji bizantyjskiej. Praca Duccio była kolejnym krokiem na drodze sztuki włoskiej od reprezentacji hieratycznych do bardziej realistycznych. Mimo, że w kompozycji i technice malarskiej widać wpływ malarstwa bizantyjskiego, było to pierwsze i najważniejsze dzieło otwierające włoski gotyk, co z kolei utorowało drogę do wielu odkryć artystycznych renesansu. „Maesta” Duccia wywarła ogromny wpływ na rozwój sieneńskiej szkoły malarstwa późniejszej epoki.

Styl Duccia różni się od wcześniejszego malarstwa. Mimo że stosował bizantyjski schemat kompozycyjny, złote tło, izokefalizmIzokefalizmizokefalizm, jego figury nabrały plastyczności, delikatniej modelował ich bryłę, nadał jej trójwymiarowości, używał cieplejszych barw, a draperie zyskały na miękkości. Poza tym Duccio był jednym z pierwszych malarzy, który umieszczał postacie na tle architektury, osiągając głębię. Posiadał też umiejętność ukazania wyrafinowanych emocji. Pod wpływem jego malarstwa tworzyli: Simone Martiniego i braci Ambrogio i Pietro Lorenzetti.

Pierwsze dokumenty potwierdzają artystyczną działalność Simone Martiniego w latach 1305‑1310. Z tego okresu pochodzi Madonna z Dzieciątkiem, obraz na desce. Szkoła Duccia przejawia się w sposobie malowania twarzy, płaszcza i sylwetki Marii. Jednak bogactwo dekoracyjnych detali i skrupulatne odwzorowanie szczegółów anatomicznych wskazują na talent Simone Martiniego już we wczesnych latach. W 1315 namalował dla sali miejskiej rady w Palazzo Publico w Sienie fresk przedstawiający Madonnę pośród aniołów i świętych (Maestà), dzieło zlecone przez Rząd Dziewięciu w Sienie. W obrazie widoczny jest rozwój stylu artysty. Madonna ma surowy wyraz twarzy i nie patrzy w stronę widza. Wszystkie postacie są realistyczne, tron ma cechy promienistego gotyku, ustawienie świętych, mimo symetrii, jest ukośne, tworzy głębię, powodując wrażenie przestrzeni.

R1Hu7pe4KrBd0

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Simone Martiniego „Madonna z Dzieciątkiem”. Ukazuje Marię trzymającą Jezusa na lewym ręku. Maria, w ciemnej szacie, trzyma prawą dłonią rękę Dzieciątka. Obie postacie mają głowy zwrócone w prawą stronę, ale wzrok Marii skierowany jest w stronę widza. Ich głowy otaczają nimby wysadzane kamieniami, u Chrystusa jest to nimb krzyżowy. Tło jest złocone, zakończone półkoliście.

R1Siow23Ox5nY

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Simone Martiniego „Maestà”. Ukazuje Madonnę siedzącą na tronie ze stojącym na jej kolanie Dzieciątkiem. Jezus trzyma w lewej ręce zwój z napisem, a prawą błogosławi. Po obu stronach klęczą aniołowie i stoją święci z aureolami wokół głów. Ustawieni są symetrycznie. Nad sceną znajduje się czerwony baldachim. Tło obrazu jest niebieskie.

W 1333 roku Simone Martini wykonał we współpracy z teściem Lippo Memmim obraz Zwiastowanie ze Świętymi Ansano i Małgorzatą (centralna część jest przypisana Martiniemu a dwie boczne postaci świętych i proroków Lippiemu).  Składa się z dużej części centralnej – Zwiastowania i dwóch scen bocznych: lewej - ze św. Ansano, i prawej – z postacią zazwyczaj utożsamianą ze św. Małgorzatą, oraz cztery tonda z prorokami w szczytach: Jeremiaszem, Ezechielem, Izajaszem i Danielem. TryptykTryptykTryptykuważany jest za arcydzieło szkoły sieneńskiej. Został ustawiony na ołtarzu jednego z patronów Sieny, św. Ansano, w katedrze sieneńskiej. Scena Zwiastowania wyróżnia się liryzmem. Archanioł Gabriel w lekko rozwianej szacie, z gałązką oliwną w ręku i wieńcu na głowie kieruje wzrok ku Marii, która zawstydzona i zaskoczona odwraca się, zasłaniając się płaszczem i osuwając z ławki. Postacie w kwaterach bocznych nie są związane z centralną sceną. Dzieło Martiniego łączy sztukę bizantyjską z gotycką. Do tradycji średniowiecznej nawiązuje złote tło, dekoracyjność, łuki ostre, elementy architektoniczne. Jednak podłoga, ławka i książki, wazon z liliami oddane są realistycznie, przestrzennie.

R1aWrb7dUzPSz

Ilustracja interaktywna przedstawia nastawę ołtarzową Simone Martiniego „Zwiastowanie ze Świętymi Ansano i Małgorzatą”. Ukazuje moment przybycia Archanioła Gabriela do domu Marii i oznajmienie jej przyszłego macierzyństwa. Po lewej stronie centralnej części klęczy Anioł. W lewej ręce ma gałązkę oliwną, prawą pozdrawia. Maria jest zaskoczona i odwraca się, chwytając prawą dłonią szatę. Pomiędzy nimi stoi wazon z liliami. Po bokach znajdują się postacie świętych. Dodatkowo do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. W lewym skrzydle przedstawiony został zwrócony frontalnie Święty Ansano. 2. W prawym skrzydle znajduje się święta Małgorzata, która powtarza pozę Ansano. 3. Archanioł Gabriel z dekoracyjnym skrzydłem i rozwianym płaszczem sprawia wrażenie ruchu, jakby dopiero zstąpił z nieba. 4. Gest Marii przepełniony liryzmem wprowadza do sceny, niespotykaną dotąd konwencję ukazania jej bardziej jako zwykłego człowieka niż istotę boską. 5. Wkomponowane w łuki tonda z Ewangelistami zawierają cytaty z ich ksiąg na temat Zwiastowania.

Ilustracja interaktywna przedstawia nastawę ołtarzową Simone Martiniego „Zwiastowanie ze Świętymi Ansano i Małgorzatą”. Ukazuje moment przybycia Archanioła Gabriela do domu Marii i oznajmienie jej przyszłego macierzyństwa. Po lewej stronie centralnej części klęczy Anioł. W lewej ręce ma gałązkę oliwną, prawą pozdrawia. Maria jest zaskoczona i odwraca się, chwytając prawą dłonią szatę. Pomiędzy nimi stoi wazon z liliami. Po bokach znajdują się postacie świętych. Dodatkowo do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. W lewym skrzydle przedstawiony został zwrócony frontalnie Święty Ansano. 2. W prawym skrzydle znajduje się święta Małgorzata, która powtarza pozę Ansano. 3. Archanioł Gabriel z dekoracyjnym skrzydłem i rozwianym płaszczem sprawia wrażenie ruchu, jakby dopiero zstąpił z nieba. 4. Gest Marii przepełniony liryzmem wprowadza do sceny, niespotykaną dotąd konwencję ukazania jej bardziej jako zwykłego człowieka niż istotę boską. 5. Wkomponowane w łuki tonda z Ewangelistami zawierają cytaty z ich ksiąg na temat Zwiastowania.

1

2

3

4

5

1. W lewym skrzydle przedstawiony został zwrócony frontalnie Święty Ansano.

2. W prawym skrzydle znajduje się święta Małgorzata, która powtarza pozę Ansano.

3. Archanioł Gabriel z dekoracyjnym skrzydłem i rozwianym płaszczem sprawia wrażenie ruchu, jakby dopiero zstąpił z nieba.

4. Gest Marii przepełniony liryzmem wprowadza do sceny, niespotykaną dotąd konwencję ukazania jej jako człowieczej.

5. Wkomponowane w łuki tonda z Ewangelistami zawierają cytaty z ich ksiąg na temat Zwiastowania.

Sieneńską szkołę reprezentuje także Pietro Lorenzetti, tworzący wraz  z bratem Ambrogiem pod wpływem Duccia. Twórcy szybko ulegli jednak innym wpływom toskańskim, m.in. florenckiej manierze Giotta. Pierwszym dziełem sygnowanym przez Pietra jest poliptyk w kościele parafialnym Santa Maria della Pieve w Arezzo, wykonany w 1320 roku na zlecenie biskupa Guida Tarlatiego.  Lorenzetti połączył elegancję Duccia z trójwymiarowością Giotta, rezygnując z frontalnego przedstawienia postaci. Scena Zwiastowania przedstawiona jest w perspektywicznie ujętym wnętrzu.

RCUsSVJ51CwpM

Ilustracja przedstawia nastawę ołtarzową Pietra Lorenzettiego „Poliptyk Tarlatiego”. Składa się z pięciu paneli, każdy zwieńczony jest iglicą. Centralny panel jest największy. Ukazuje Madonnę z Dzieciątkiem w połowie postaci oraz tak samo przedstawionych świętych. Maryja ma na sobie dekorowany biały strój. Patrzy na Jezusa zwróconego w jej stronę. Nad łukami w panelach świętych znajdują się pary aniołów. Święci w panelach górnych, umieszczonych nad bocznymi panelami, są przedstawieni parami, w łukach oddzielonych małymi kolumnami. Pomiędzy łukami panelu w tondo usytuowano proroków, skierowanych w znajdującą się w środku scenę Zwiastowania. Całość wieńczą wieżyczki z przedstawieniami świętych i sceną Wniebowzięcia. Do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. W centrum znajduje się Madonna i dziecko, po bokach Jan Ewangelista, Jan Chrzciciel, Święty Mateusz i patron Arezza, Donat (męczennik w 361 roku n.e.). 2. Nad Madonną z Dzieciątkiem znajduje się scena Zwiastowania. 3. Po bokach Zwiastowania przedstawieni są od lewej: Jan, Paweł, Wincenty, Łukasz, Jakub Większy, Jakub Mniejszy, Marcelin i Augustyn. Nad nimi w tondach prorocy. Pośrodku, nad Zwiastowaniem znajduje się tondo ze św. Łukaszem. 4. Nad Zwiastowaniem, po lewej stronie, w stronę okna nad kolumnową loggią leci gołębica (Duch Święty). 5. Na górze w szczytach znajdują się wizerunki: św. Reparaty, Katarzyny z Aleksandrii, św. Urszuli i Agaty. 6. Pośrodku, na szczycie zamieszczona jest scena Wniebowzięcia NMP.

Ilustracja przedstawia nastawę ołtarzową Pietra Lorenzettiego „Poliptyk Tarlatiego”. Składa się z pięciu paneli, każdy zwieńczony jest iglicą. Centralny panel jest największy. Ukazuje Madonnę z Dzieciątkiem w połowie postaci oraz tak samo przedstawionych świętych. Maryja ma na sobie dekorowany biały strój. Patrzy na Jezusa zwróconego w jej stronę. Nad łukami w panelach świętych znajdują się pary aniołów. Święci w panelach górnych, umieszczonych nad bocznymi panelami, są przedstawieni parami, w łukach oddzielonych małymi kolumnami. Pomiędzy łukami panelu w tondo usytuowano proroków, skierowanych w znajdującą się w środku scenę Zwiastowania. Całość wieńczą wieżyczki z przedstawieniami świętych i sceną Wniebowzięcia. Do ilustracji zostały dołączone informacje: 1. W centrum znajduje się Madonna i dziecko, po bokach Jan Ewangelista, Jan Chrzciciel, Święty Mateusz i patron Arezza, Donat (męczennik w 361 roku n.e.). 2. Nad Madonną z Dzieciątkiem znajduje się scena Zwiastowania. 3. Po bokach Zwiastowania przedstawieni są od lewej: Jan, Paweł, Wincenty, Łukasz, Jakub Większy, Jakub Mniejszy, Marcelin i Augustyn. Nad nimi w tondach prorocy. Pośrodku, nad Zwiastowaniem znajduje się tondo ze św. Łukaszem. 4. Nad Zwiastowaniem, po lewej stronie, w stronę okna nad kolumnową loggią leci gołębica (Duch Święty). 5. Na górze w szczytach znajdują się wizerunki: św. Reparaty, Katarzyny z Aleksandrii, św. Urszuli i Agaty. 6. Pośrodku, na szczycie zamieszczona jest scena Wniebowzięcia NMP.

1

2

3

4

5

6

1. W centrum znajduje się Madonna i dziecko, po bokach Jan Ewangelista, Jan Chrzciciel, Święty Mateusz i patron Arezza, Donat (męczennik w 361 roku n.e.).

2. Nad Madonną z Dzieciątkiem znajduje się scena Zwiastowania.

3. Po bokach Zwiastowania przedstawieni są od lewej: Jan, Paweł, Wincenty, Łukasz, Jakub Większy, Jakub Mniejszy, Marcelin i Augustyn. Mad nimi w tondach prorocy. Pośrodku, nad Zwiastowaniem znajduje się tondo ze św. Łukaszem.

4. Nad Zwiastowaniem, po lewej stronie, w stronę okna nad kolumnową loggią leci gołębica (Duch Święty).

5. Na górze w szczytach znajdują się wizerunki: św. Reparaty, Katarzyny z Aleksandrii, św. Urszuli i Agaty.

6. Pośrodku, na szczycie zamieszczona jest scena Wniebowzięcia NMP.

Cimabue i szkoła florencka

Pierwszy przedstawiciel szkoły florenckiej, Cenni di Pepo zwany Cimabue (1240‑1302) tworzył jeszcze w duchu bizantyjskim, zwłaszcza w mozaikachMozaikamozaikach, które miał także w swoim dorobku.  Obraz Maestà z 1280 roku wykazuje cechy i techniki charakterystyczne dla średniowiecza. Uważany jest za jedno z wcześniejszych dzieł malarza. Przestrzeń ulega tu silnemu spłaszczeniu, a kolorystyka i modelunek światłocieniowy szat Madonny i Dzieciątka zostały powielone. Inaczej są potraktowane skrzydła – od jasnych w partiach górnych do ciemniejących ku dołowi.  Twarze wszystkich postaci odznaczają się kontrastem pomiędzy silnymi konturami oczu, brwi nosów i ust, a delikatnym, subtelnym modelunkiem cielistych tonacji skóry.

RGYmFcKTVT8Kn

Ilustracja o kształcie wydłużonego pięcioboku, którego dolna część jest prostokątna, przedstawia obraz Cimabue „Maestà”. Ukazuje siedzącą na tronie Matkę Boską w niebieskim płaszczu, spod którego wystaje czerwona suknia. Trzyma na kolanach Dzieciątko. Jezus prawą ręką błogosławi. Górną, trójkątną partię pola zajmuje wyłącznie jednolite, złote tło. Po bokach symetrycznie ustawieni są aniołowie, którzy trzymają tron. Ich głowy skierowane są w stronę widza. Dzieło znajduje się w ramie z dwudziestoma sześcioma okrągłymi medalionami przedstawiającymi popiersia Chrystusa, czterech aniołów oraz świętych i proroków.

Jednak największy wkład w rozwój malarstwa florenckiego miał uczeń Cimabue, Giotto di Bondone, właściwie Angiolo di Bondone, ( ok. 1266/1267– 1337). Zgodnie z przekazem Lorenza Ghibertiego i Giorgia Vasariego, podczas spaceru Cimabue spotkał Giotta, pilnującego i rysującego owce, zachwycił się jego precyzyjną kreską i zabrał chłopca do swojej pracowni. Jako uczeń wykonywał u mistrza tła i drugoplanowe postacie we freskach, m.in. w bazylice św. Franciszka w Asyżu.

Do wczesnych prac Giotta należy Stygmatyzacja świętego Franciszka, obraz pierwotnie przeznaczony do ołtarza kościoła św. Franciszka w Pizie. Dzieło zawiera cztery sceny. Główna ukazuje zakonnika przyjmującego stygmaty, a na predelliPredellapredelli znajdują się: Sen Innocentego III, Zatwierdzenie reguły franciszkańskiej oraz Kazanie do ptaków. Giotto porzucił tradycję bizantyjską, w której zazwyczaj postacie przedstawiano frontalnie, kaplicę w tle ujął geometrycznie. Również twarz Franciszka ujawnia zainteresowanie światłocieniem i modelowana jest w naturalistyczny sposób. Jedynie partie krajobrazu zaburzają proporcje. Stary styl przejawia się w ogólnych zarysach góry i w braku proporcji w elementach krajobrazu. W przedstawieniu kaplicy na górze widać próbę wydobycia perspektywy geometrycznej.

RciurJbuMzb6H

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta z trójkątnym zamknięciem od góry, przedstawia obraz Giotta di Bondone „Stygmatyzacja świętego Franciszka”. Ukazuje klęczącego Franciszka na tle skały, przyjmującego stygmaty od Chrystusa ujętego w postaci anioła (Serafina). Z ran Chrystusa wychodzą promienie światła uderzając w ciało Franciszka. Skała porośnięta jest czteroma drzewami, po jej lewej stronie znajduje się budynek. Drugi stoi u podnóża skały. Na dole umieszczono trzy sceny. Tło obrazu jest płaskie i złote.

Spośród ołtarzowych dzieł na uwagę zasługuje Madonna Ognissanti z ok. 1310 roku wykonany dla kościoła Ognissanti (Wszystkich Świętych) we Florencji. Mimo złotego tła i hieratyczności, temat majestatu został zinterpretowany z wielką oryginalnością, koncentrując się na uzyskaniu trójwymiarowej przestrzenności.  O ziemskim charakterze postaci świadczy sposób, w jaki malarz oddał ich gesty i mimikę. Zadbał także o architektonicznie wyrysowany tron. Na twarzy Marii pojawił się delikatny uśmiech. Zapewne dzieło jest inspirowane obrazem Cimabue, ale układ dwóch świętych w ostatnim rzędzie jest już oryginalny.  Anioły zostały ukazane z profilu. Mają w rękach prezenty dla Madonny: koronę, cenną trumnę i wazony z liliami (symbole czystości) i różami (symbol maryjny).  W przeciwieństwie do wcześniejszych dzieł, Giotto tworzy przestrzeń, w której co prawda sztywności nadaje symetria, ale postacie usytuowane są jedna za drugą, są uduchowione. 

RSD6ovsId8oKx

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta z trójkątnym zamknięciem od góry, przedstawia obraz Giotta di Bondone „Madonna z Dzieciątkiem”. Ukazuje Madonnę siedzącą na tronie z baldachimem. Madonna na kolanach trzyma Dzieciątko. Matka Boska głowę kieruje w stronę widza. Ubrana jest w białą suknię i granatowy płaszcz. Jezus ma na sobie czerwoną szatę, prawą ręką błogosławi. Po obu stronach, pomiędzy lukami w tronie, znajdują się postacie proroków Starego Testamentu, Dziewicy i Chrystusa. U dołu znajdują się dwaj klęczący aniołowie z barwnymi skrzydłami, trzymający w dłoniach wazy z różami i liliami. Nad nimi po obu stronach stoją dwaj inni aniołowie. Jeden z nich po lewej stronie trzyma koronę. Tło obrazu jest złocone.

W latach 1303‑1306 Giotto wykonał swoje najsłynniejsze dzieło – freski w kaplicy Scrovegnich (dell'Arena) w Padwie. Stworzone pędzlem listwy, gzymsy, ramy naśladują do złudzenia rzeczywiste, wykreślając przy tym misterny, lecz bardzo przejrzysty system podziałów geometrycznych, w którym – jak wykazała precyzyjna analiza pomiarowa – dokonano szeregu niezauważalnych okiem korektur optycznych (M. Skubiszewska, Malarstwo Italii w latach 1250‑1400, Warszawa 1980, s. 57). Na ścianach bocznych nawy Giotto zamieścił 36 scen z dziejami Joachima i Anny, życiem Marii oraz historią Jezusa aż do zmartwychwstania. Na ścianie prawej od wejścia, u góry znalazł się cykl sześciu obrazów z Joachimem i Anną - rodzicami Marii, a poniżej w dwóch pasach, po pięć w jednym, sceny z życia Chrystusa. Na lewej ścianie u góry sześć obrazów – sceny z życia Marii do momentu Zwiastowania, poniżej, także w dwóch pasach (po sześć w jednym pasie), sceny z Jezusem.

Najbardziej wzruszającą sceną z kaplicy Scrovegnich jest Opłakiwanie Chrystusa. Wyjątkowość fresku polega na ukazaniu ogromnego bólu i żalu na twarzach wszystkich postaci.  Grymas bólu stojącego po prawej stronie Nikodema, gest odrzuconych z rozpaczy rąk Jana, pochylona postawa Marii Magdaleny obejmującej nogi Jezusa, wyrażają ból, i udział we współcierpieniu Marii, będącej najbliżej Syna. Na uwagę zasługują dwie anonimowe postacie odwrócone tyłem. Angażują odbiorcę, zapraszając do współudziału w cierpieniu, utożsamieniu się z naocznymi świadkami śmierci Chrystusa. Anioły na tle niebieskiego nieba lamentują. Zostały przedstawione w perspektywicznym skrócie, a ich gesty mają cechy ludzkie. Żal i smutek potęguje ascetyczny krajobraz – goła skała i suche drzewo.

R3HDST607w4hk

Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia obraz Giotta di Bondone „Opłakiwanie Chrystusa”. Ukazuje scenę zbiorową, w której wokół Chrystusa zgromadzona jest grupa osób. Wszystkie postacie zwrócone są w jego stronę. Centrum stanowi Maria trzymająca na kolanach zmarłego Syna. Wszystkie postacie wokół głów mają złote aureole. Za nimi znajduje się skośna skała, na której po prawej stronie rośnie drzewo pozbawione liści. Na tle niebieskiego nieba fruwają anioły, które także są skierowane w stronę Chrystusa.

Źródło: Arkadiusz Gryglas, http://www.isztuka.edu.pl/i‑sztuka/node/280 (dostęp z dnia 31.03.2018)

R1ImVXwVIiXCJ

Ćwiczenie 1

Wymień przedstawicieli szkoły sieneńskiej i szkoły florenckiej.

Wymień przedstawicieli szkoły sieneńskiej i szkoły florenckiej.

Rozpoznaj autorów dzieł. Wybierz spośród podanych: Giotto, Lorenzetti, Martini, Cimabue, Duccio

.................

.................

.................

R1cgfpI4CjkRt

Ćwiczenie 2

Podaj tytuły trzech dzieł reprezentujących szkołę sieneńską.

Podaj tytuły trzech dzieł reprezentujących szkołę sieneńską.

Do dzieł wpisz jedną ze szkół: florencka, sieneńska.

.................

.................

RW9BIIq8VS9nI

Ćwiczenie 3

Podaj tytuły trzech dzieł tablicowych reprezentujących szkołę florencką.

Podaj tytuły trzech dzieł tablicowych reprezentujących szkołę florencką.

Rozpoznaj tytuły wskazanych scen.

.................

.................

R1B6GFVNItuUJ

Ćwiczenie 4

Wyjaśnij znaczenie pojęcia predella.

Wyjaśnij znaczenie pojęcia predella.

Rozpoznaj wskazany element ołtarza.

.................

Ćwiczenie 7

Uzupełnij informacje na temat dzieła.

R1AGfaUJPrG2w

Ilustracja do zadania. Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

R7RQMRjlzXW9L

Ilustracja do zadania. Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

Ilustracja do zadania. Poniżej znajduje się inna wersja zadania.

Kaplica ...................... w .............
Autor fresków (pełne imię i nazwisko): ..................................

Słownik pojęć

Galeria dzieł sztuki

RrBKSum8bVabH

Ilustracja interaktywna o kształcie pionowego prostokąta, zamkniętego od góry trójkątnie, przedstawia obraz Duccia di Buoninsegni „Madonna Rucellai”. Ukazuje Madonnę na tronie z Dzieciątkiem w otoczeniu aniołów na złotym tle. Maria skierowana jest w stronę widza, trzyma siedzącego na kolanach Jezusa, który prawą ręką błogosławi. Tron jest dekorowany kotarą w kwiaty i zamknięty od góry pinaklami. Szaty aniołów są namalowane w odcieniach zieleni, różu, fioletu i niebieskiego. Rama obrazu jest ozdobiona trzydziestoma medalionami zawierającymi portrety apostołów, proroków, świętych i patriarchów.

RLKIpTPCBZLlX

Ilustracja interaktywna przedstawia nastawę ołtarzową Duccia di Buoninsegni „Maestà”. W centrum ukazana jest siedząca na tronie Madonna z Dzieciątkiem na kolanach. Po bokach adorują ją święci. W szczytowej części poliptyku umieszczone zostały sceny z życia Marii po śmierci Chrystusa. Predella przedstawia historie z dzieciństwa Chrystusa z Marią i Prorokami.

R1HDqehKWa2e8

Ilustracja przedstawia tylną część poliptyku Duccia di Buoninsegni. Rewers ukazuje sceny z życia, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Kompozycja ukazana jest symetrycznie. Na panelach zostały namalowane epizody z życia Jezusa, poprzedzające wjazd do Jerozolimy. Szczyt rewersu zawiera panele przedstawiające epizody pośmiertne.

R1Hu7pe4KrBd0

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia obraz Simone Martiniego „Madonna z Dzieciątkiem”. Ukazuje Marię trzymającą Jezusa na lewym ręku. Maria, w ciemnej szacie, trzyma prawą dłonią rękę Dzieciątka. Obie postacie mają głowy zwrócone w prawą stronę, ale wzrok Marii skierowany jest w stronę widza. Ich głowy otaczają nimby wysadzane kamieniami, u Chrystusa jest to nimb krzyżowy. Tło jest złocone, zakończone półkoliście.

R1Siow23Ox5nY

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia obraz Simone Martiniego „Maestà”. Ukazuje Madonnę siedzącą na tronie ze stojącym na jej kolanie Dzieciątkiem. Jezus trzyma w lewej ręce zwój z napisem, a prawą błogosławi. Po obu stronach klęczą aniołowie i stoją święci z aureolami wokół głów. Ustawieni są symetrycznie. Nad sceną znajduje się czerwony baldachim. Tło obrazu jest niebieskie.

RH4GsZZkGxQdS

Ilustracja przedstawia nastawę ołtarzową Pietra Lorenzettiego „Poliptyk Tarlatiego”. Składa się z pięciu paneli, każdy zwieńczony jest iglicą. Centralny panel jest największy. Ukazuje Madonnę z Dzieciątkiem w połowie postaci oraz tak samo przedstawionych świętych. Maryja ma na sobie dekorowany biały strój. Patrzy na Jezusa zwróconego w jej stronę. Nad łukami w panelach świętych znajdują się pary aniołów. Święci w panelach górnych, umieszczonych nad bocznymi panelami, są przedstawieni parami, w łukach oddzielonych małymi kolumnami. Pomiędzy łukami panelu w tondo usytuowano proroków, skierowanych w znajdującą się w środku scenę Zwiastowania. Całość wieńczą wieżyczki z przedstawieniami świętych i sceną Wniebowzięcia.

RGYmFcKTVT8Kn

Ilustracja o kształcie wydłużonego pięcioboku, którego dolna część jest prostokątna, przedstawia obraz Cimabue „Maestà”. Ukazuje siedzącą na tronie Matkę Boską w niebieskim płaszczu, spod którego wystaje czerwona suknia. Trzyma na kolanach Dzieciątko. Jezus prawą ręką błogosławi. Górną, trójkątną partię pola zajmuje wyłącznie jednolite, złote tło. Po bokach symetrycznie ustawieni są aniołowie, którzy trzymają tron. Ich głowy skierowane są w stronę widza. Dzieło znajduje się w ramie z dwudziestoma sześcioma okrągłymi medalionami przedstawiającymi popiersia Chrystusa, czterech aniołów oraz świętych i proroków.

RciurJbuMzb6H

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta z trójkątnym zamknięciem od góry, przedstawia obraz Giotta di Bondone „Stygmatyzacja świętego Franciszka”. Ukazuje klęczącego Franciszka na tle skały, przyjmującego stygmaty od Chrystusa ujętego w postaci anioła (Serafina). Z ran Chrystusa wychodzą promienie światła uderzając w ciało Franciszka. Skała porośnięta jest czteroma drzewami, po jej lewej stronie znajduje się budynek. Drugi stoi u podnóża skały. Na dole umieszczono trzy sceny. Tło obrazu jest płaskie i złote.

RSD6ovsId8oKx

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta z trójkątnym zamknięciem od góry, przedstawia obraz Giotta di Bondone „Madonna z Dzieciątkiem”. Ukazuje Madonnę siedzącą na tronie z baldachimem. Madonna na kolanach trzyma Dzieciątko. Matka Boska głowę kieruje w stronę widza. Ubrana jest w białą suknię i granatowy płaszcz. Jezus ma na sobie czerwoną szatę, prawą ręką błogosławi. Po obu stronach, pomiędzy lukami w tronie, znajdują się postacie proroków Starego Testamentu, Dziewicy i Chrystusa. U dołu znajdują się dwaj klęczący aniołowie z barwnymi skrzydłami, trzymający w dłoniach wazy z różami i liliami. Nad nimi po obu stronach stoją dwaj inni aniołowie. Jeden z nich po lewej stronie trzyma koronę. Tło obrazu jest złocone.

RghDpIJdBbJxq1

Ilustracja przedstawia fotografię wnętrza Kaplicy Scrovegnich we Florencji. Na jej ścianach ukazane są freski Giotta di Bondone. Po bokach, malowidła znajdują się w prostokątnych polach. Pomiędzy nimi po lewej stronie zamieszczone zostały wysokie, półokrągłe okna, a po prawej dekoracyjne, podłużne malowidła z wzorami geometrycznymi. Na ścianie wejściowej, w której znajduje się potrójne okno, jest namalowany Sąd Ostateczny. Dolny pas pozbawiony jest malowideł – zawiera dekoracje na białym tle.

R3HDST607w4hk

Ilustracja o kształcie zbliżonym do kwadratu przedstawia obraz Giotta di Bondone „Opłakiwanie Chrystusa”. Ukazuje scenę zbiorową, w której wokół Chrystusa zgromadzona jest grupa osób. Wszystkie postacie zwrócone są w jego stronę. Centrum stanowi Maria trzymająca na kolanach zmarłego Syna. Wszystkie postacie wokół głów mają złote aureole. Za nimi znajduje się skośna skała, na której po prawej stronie rośnie drzewo pozbawione liści. Na tle niebieskiego nieba fruwają anioły, które także są skierowane w stronę Chrystusa.

Bibliografia

Maria Skubiszewska, Malarstwo Italii w latach 1250–1400, Warszawa 1980

Wielka Historia Świata - Późne średniowiecze, red.: Maciej Salamon, tom 5, Kraków 2005

http://www.isztuka.edu.pl/i‑sztuka/node/280 (dostęp z dnia 31.03.2018)