Dynastia julijsko-klaudyjska: biografia Oktawiana Augusta
Ważne daty
23 IX 63 p.n.e. – urodziny Oktawiana
15 III 44 p.n.e. – Idy Marcowe, zamordowanie Juliusza Cezara
43 p.n.e. – zawiązanie II triumwiratu
42 p.n.e. – bitwa pod Filippi
16 I 27 p.n.e. – przyznanie Oktawianowi tytułu Augusta, początek epoki cesarstwa
12 p.n.e. – August otrzymuje tytuł Pontifex Maximus
19 VIII 14 n.e. – śmierć Oktawiana
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
2. posiada podstawową wiedzę o następujących kluczowych zjawiskach z zakresu historii starożytnej:
d) historia Rzymu: – droga do władzy i panowanie Oktawiana Augusta.
identyfikować główne źródła historyczne potrzebne do poznania życia Oktawiana Augusta;
opisywać jego najważniejsze dokonania;
przedstawiać historię jednej z najsłynniejszych kobiet starożytności;
tłumaczyć fragment dzieła Swetoniusza.
Wprowadzenie
Marmurowy posąg cesarza Augusta odnaleziony w 1863 w willi jego żony Liwii w Prima Porta na północ od Rzymu. Jego wysokość wynosi 2,04 m. Zachowały się ślady polichromii. Jest przechowywany w Muzeach Watykańskich.
Oktawian August i jego panowanie rozpoczyna w dziejach Rzymu nowy okres – czasy cesarstwa. Termin ten wziął się od nazwiska Juliusza Cezara, który w swoim testamencie adoptował wnuka swojej siostry Oktawiana, który odtąd nazywał się Gajusz Juliusz Cezar Oktawian. W tej lekcji zapoznasz się z najważniejszymi wydarzeniami z jego życia.
Gaius Suetonius Tranquillus (ur. ok. 69 n.e., zm. 130) – pisarz rzymski, pisał po łacinie i po grecku. Pochodził ze stanu ekwickiego. Jego ojciec, Swetoniusz Laetus, był trybunem wojskowym przy XIII Legionie, gdzie walczył pod Bedriakum w oddziałach Otona, o czym Swetoniusz informuje w żywocie Otona.
Z czasów starożytnych zachowała się do naszych czasów biografia cesarza Augusta pióra Gajusza Swetoniusza Trankwillusa (ok 63 – 130), historyka pracującego na dworze Hadriana. Autor ten napisał zachowane do naszych czasów Żywoty Cezarów (De vita Caesa‑rum) oraz zachowane fragmentarycznie O słynnych mówcach i nauczycielach. Zostawił nam Swetoniusz biografie Juliusza Cezara i jedenastu pierwszych cesarzy rzymskich.
Czyny boskiego Augusta (łac. Res Gestae Divi Augusti) – autobiografia pierwszego cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta wystawiona na widok publiczny. Napis został odkryty w 1555 r. Wykuty był na wewnętrznej ścianie świątyni Romy i Augusta w Ankyrze w Galacji. Dlatego nazywa się go zamiennie Monumentum Ancyranum. Znaczne fragmenty Czynów odkryto też w Apollonii i Antiochii Pizydyjskiej. W napisach z Ankyry i Apollonii obok tekstu łacińskiego biegnie w obu przypadkach identyczne tłumaczenie greckie.
Ważnym źródłem do poznania Oktawiana Augusta jest też jego autobiografia znana jako Czyny boskiego Augusta (Res Gestae Divi Augusti), w których cesarz wymienia swoje najważniejsze polityczne osiągnięcia. Dzieło to zostało odkryte w połowie XVI w. w Ankyrze. Treść została wykuta na ścianie tamtejszej świątyni, dlatego zabytek ten określa się również jako Monumentum Ancyranum.
Oktawian August
August przyszedł na świat 23 września 63 roku p.n.e. jako syn Gajusza Oktawiusza oraz Atii Starszej, córki Julii, siostry Juliusza Cezara (słowem: jego babcia była siostrą słynnego dowódcy). Gdy miał 4 lata zmarł jego ojciec. Jego matka ponownie wyszła za mąż za Lucjusza Marcjusza Filipa. Oktawian miał też dwie siostry – Oktawię Starszą (przybrana, gdyż była ona córką Marcjusza z poprzedniego małżeństwa) oraz Oktawię Młodszą. Rodzice zadbali o jego wychowanie, zapewniając mu najlepszych nauczycieli. Kiedy zmarła jego babcia Julia, dwunastoletni chłopiec zabłysnął w życiu publicznym talentem oratorskim – wygłosił mowę na cześć siostry Cezara. Kiedy w roku 49 wybuchła wojna domowa – Oktawian musiał wyjechać z Rzymu do Velitrae, gdzie znajdował się jego dom ojcowski. Obawiano się, że wrogowie Cezara mogą mścić się na członkach jego rodziny. Wrócił do Rzymu, kiedy ludzie Cezara opanowali już miasto. Oktawian wspomagał działania Cezara i podejmował się wielu zadań przez niego zleconych. Towarzyszył mu też wierny przyjaciel – Marek Wipsaniusz Agryppa, z którym znał się od dzieciństwa. Juliusz Cezar był pełen podziwu dla odwagi młodego Oktawiana. Na polecenie rzymskiego dowódcy, młodzieniec zamieszkał w greckim mieście Apollonia, gdzie kontynuował naukę.
Po śmierci Cezara (43 p.n.e.) Oktawian przybył do Rzymu, gdzie dowiedział się o tym, że został w testamencie został usynowiony przez brata swojej babci i zmienił swoje imię na Gaius Iulius Caesar Octavianus. Po Cezarze odziedziczył też spory majątek, dzięki któremu mógł zjednać sobie dawnych weteranów z jego legionów. Dzięki sile żołnierzy Oktawian liczył się w walce o władzę, jaka rozpoczęła się w Rzymie.
II Triumwirat
Burzliwe losy oraz cele polityczne połączyły trzech polityków: Marka Antoniusza, Marka Emiliusza Lepidusa oraz Oktawiana. W 43 r. p.n.e. zawali oni tzw. II triumwirat (od słów tres – trzy, vir – mąż), porozumienie polityczne, które miało doprowadzić do realizacji zamierzeń. Postanowili oni podzielić między siebie władzę nad obszarem Imperium. Ogłoszono również listę proskrypcyjną – pozbawienie życia każdej osoby z listy było przez triumwirów nagradzane. Aby potwierdzić sojusz Oktawian poślubił pasierbicę Antoniusza, Klodię Pulchrę.
Triumwirom udało się ostatecznie rozprawić z zabójcami Cezara. Po bitwach pod Filippi (42 r. p.n.e.) Brutus i Kasjusz, nie widząc szans na powodzenie, popełnili samobójstwo. Władza należała do triumwirów. Oktawian wrócił do Italii, a Antoniusz udał się do Egiptu, gdzie związał się z Kleopatrą VII z dynastii Ptolemeuszy. Władza triumwirów utrzymywała się ze względnym spokojem do roku 36 p.n.e., kiedy pozbawiono Lepidusa władzy, a jego wojska przystąpiły do sił Oktawiana. W tym czasie Marek Antoniusz prowadził (nieudaną) wojnę z Partami, Oktawian zaś zdobył Panonię i Dalmację. W 32 r. p.n.e. między tymi wodzami wybuchła wojna.
Ofiarą list proskrypcyjnych padł najwybitniejszy mówca rzymski Marek Tulliusz Cyceron (106-43 p.n.e.). Jedną z przyczyn wpisania go na listę proskrypcyjną były słynne Filipiki, ostatnie mowy wygłoszone przez Cycerona, skierowane przeciwko jednemu z członków triumwiratu. Któremu?
- Oktawianowi
- Antoniuszowi
- Lepidusowi
Kleopatra
Kleopatra VII należy do najsławniejszych kobiet starożytnych. Legendarna stała się jej uroda. Umiała wykorzystywać ją do osiągania celów politycznych. Jej urokowi uległ sam Juliusz Cezar, któremu dała syna Cezariona. W czasie późniejszym związała się z Markiem Antoniuszem i wspierała go w konflikcie z Oktawianem.
Do starcia między wojskami Oktawiana i Antoniusza doszło w bitwie morskiej pod Akcjum w 31 r. p.n.e. Wojskami Oktawiana dowodził jego przyjaciel – Marek Agryppa. Klęska Antoniusza i Kleopatry przypieczętowała władzę syna Cezara, który po upływie kilku miesięcy wkroczył do Egiptu. Antoniusz popełnił samobójstwo.
Kleopatra postanowiła pertraktować z Oktawianem, aby zapewnić władzę swoim dzieciom. Rzymianin nie poszedł na ustępstwa. Królowa Egiptu popełniła samobójstwo. Cezarion został uduszony z rozkazu zwycięscy, który bał się jego przyszłych pretensji jako rodzonego syna Cezara.
Zwycięstwo Oktawiana uświetnił jedną z najbardziej znanych swych pieśni poeta Horacy, zachęcając Rzymian do wzniesienia pucharów (Nunc est bibendum!) na cześć Oktawiana. W 29 r. p.n.e. powrócił on do Rzymu, odbywając wjazd triumfalny.
Dopasuj zdania, które odnoszą się do wskazanych postaci.
Marek Antoniusz, Marek Agryppa, Juliusz Cezar, Cezarion, Kleopatra
| Królowa egipska słynąca z urody | |
| Przegrał z Oktawianem w bitwie pod Akcjum | |
| Od jego nazwiska wziął się tytuł cesarz | |
| Przyjaciel Oktawiana z lat młodości. Dowodził jego oddziałami w bitwie pod Akcjum | |
| Syn Cezara i Kleopatry uśmiercony z polecenia Oktawiana |
Powrót Oktawiana do Rzymu
Pontifex maximus (łac. najwyższy kapłan; dosłownie: najwyższy budowniczy mostów) – najwyższy w hierarchii kapłan w starożytnym Rzymie, przełożony kolegium kapłańskiego, tzw. pontyfików.
Po powrocie Oktawiana państwo w dalszym ciągu funkcjonowało jak w systemie republikańskim. Obradował senat, wybierano urzędników, ale wszystkich elektów musiał zatwierdzić Oktawian. W roku 28 p.n.e. otrzymał on też tytuł pierwszego senatora – princeps senatus, a w senacie mogli zasiadać tylko jego poplecznicy. Senat powierzył mu również panowanie w prowincjach. 16 stycznia 27 r. p.n.e. senat przyznał Oktawianowi tytuł Augusta, tym samym czyniąc go pierwszym cesarzem rzymskim. Datę tę uznaje się za początek epoki cesarstwa. Mimo iż instytucje z ustroju republikańskiego funkcjonowały, miały one jedynie pozorną władzę, która spoczywała tak naprawdę w rękach jednego człowieka – princepsa, dlatego czasy te nazywa się pryncypatpryncypat. Oktawian August z biegiem kolejnych lat otrzymywał coraz więcej urzędów. W roku 12 p.n.e. otrzymał również tytuł najwyższego kapłana (pontifex maximus), a w roku 2 p.n.e. zaszczytny tytuł Ojca ojczyzny (pater patriae).
Po poszerzeniu granic, Oktawian skupił się na usprawnieniu administracji. Do jego osiągnięć należało zreorganizowanie finansów i usprawnił funkcjonowanie państwa przy pomocy wykwalifikowanych urzędników. Czasy panowania Augusta określa się jako PaxPax Augusta albo Pax Romana. Był to bowiem okres względnego spokoju po czasie nieustannych wojen i powiększania granic imperium. Na pamiątkę wprowadzenia czasu pokoju Oktawian wybudował przy Polu Marsowym Ołtarz Pokoju – Ara Pacis, który został poświęcony w 9 roku p.n.e.
Do osiągnięć Augusta należała też próba uzdrowienia rzymskich obyczajów. Starał się on przywrócić wysoką pozycję rzymskiej rodzinie (familia Romana). Wychodziły ustawy karzące zbytek i rozpustę. Promowano wartość małżeństwa i dzietność. Sam Oktawian cieszył się szczęśliwym małżeństwem z Liwią, drugą żoną (z pierwszą rozwiódł się po dwóch latach), z którą przeżył ponad 50 lat. Do promocji tego programu przyczynić się mieli poeci. Możliwe, że za wyłamanie się z tej roli poeta Owidiusz zapłacił wygnaniem do Tomis w 8 r. n.e.
O innych osiągnięciach Oktawiana pisze również w swoim dziele Swetoniusz. Dowiesz się jakich, kiedy przetłumaczysz poniższy tekst:
Urbem neque pro maiestate imperii ornatam et inundationibus incendiisque obnoxiam excoluit adeo, ut iure sit gloriatus marmoream se relinquere, quam latericiam accepisset. Publica opera plurima exstruxit, e quibus vel praecipua: forum cum aede Martis Ultoris, templum Apollinis in Palatio, aedem Tonantis Iovis in Capitolio. Ingenia saeculi sui omnibus modis fovit; recitantis et benigne et patienter audiit, nec tantum carmina et historias, sed et orationes et dialogos.
Suetonius, Divus Augustus, 28‑29, 89, Oxford 1927.
August sam mówił o sobie, że zastał Rzym ceglany, a zostawił marmurowy. W Polsce podobne słowa zwykło się stosować w odniesieniu do króla Kazimierza Wielkiego (1310-1370). Jak dokładnie brzmi to powiedzenie:
- Zastał Polskę drewnianą a zostawił kamienną
- Zastał Polskę kamienną a zostawił ceglaną
- Zastał Polskę drewnianą a zostawił murowaną
Poeci epoki augustowskiej
W przetłumaczonym fragmencie z dzieła Swetoniusza mowa jest o tym, że August wspierał swoimi działaniami „talenty”. Po kliknięciu w poniższą interaktywną grafikę dowiesz się, jacy poeci tworzyli w epoce augustowskiej.
Wskaż, którzy autorzy NIE publikowali swoich dzieł w czasach Augusta:
- Owidiusz
- Enniusz
- Tibullus
- Wergiliusz
- Horacy
- Juwenalis
- Propercjusz
- Marcjalis
- Liwiusz
Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej wyjaśnij poniższe pojęcia.
Finansowy patronat nad działalnością artystyczną., Polityczne porozumienie <i>trzech mężów</i>, które ma na celu realizację określonych celów. W historii rzymskiej sławne są dwa tego rodzaju porozumienia., Sposób walki przeciwko politycznym wrogom; polegało na pozbawieniu praw obywatelskich i majątku, a zabójstwo osoby z listy nagradzano finansowo., Forma rządów, gdzie władza skupia się w ręku jednego człowieka przy pozorach zachowania porządku republikańskiego.
| proskrypcje | |
| triumwirat | |
| pryncypat | |
| mecenat |
Ostatnie lata Oktawiana
Swetoniusz przekazuje nam wiele informacji i anegdot z życia Oktawiana. Na pierwsze miejsce wysuwa się przede wszystkim łaskawość cesarza. Pojawiają się też ulubione powiedzenia Oktawiana, wśród nich powtarzane do dziś festina lente (spiesz się powoli).
Nie mając męskiego potomka, August musiał zastanowić się nad przekazaniem swej władzy. Przekazał ją Tyberiuszowi, synowi Liwii z poprzedniego małżeństwa. Usynowił go w 4 r. n.e. Swoje życie Oktawian zakończył 19 sierpnia 14 r. n.e. w wieku 77 lat. Po śmierci został zaliczony w poczet bogów jako Divus Augustus.
Opis jego ostatnich chwil przekazał Swetoniusz. Pisze o tym tak:
W ostatnim dniu życia co chwilę pytał, czy już na zewnątrz zgromadził się lud dopytujący o jego zdrowie. Następnie zażądał lusterka, kazał sobie uczesać włosy i unieść obwisłe nieco policzki. Przyjaciół przyjął zapytaniem: czy im się wydaje, że dobrze zagrał mim życia?, także dorzucił po grecku zwykłe zakończenie: A jeśli dobra sztuka, oklaski dajcie i razem wszyscy radość nam swą okażcie. (Swetoniusz, Żywoty Cezarów, przeł. J. Ejsmond)
Poniższe fakty z życia Oktawiana Augusta ułóż w kolejności chronologicznej.
- Skazanie Owidiusza na wygnanie
- Zdobycie przez Oktawiana Panonii i Dalmacji
- Zawiązanie II triumwiratu
- Nadanie Oktawianowi tytułu Augusta
- Bitwa pod Akcjum
Zapoznałeś się z sylwetką cesarza Oktawiana. Przy pomocy słownika polsko‑łacińskiego, przetłumaczonego fragmentu dzieła Swetoniusza i zdobytej wiedzy przygotuj krótką notkę (3‑4 zdania) w języku łacińskim na temat Oktawiana. Postaraj się, aby pojawiły się w niej następujące słowa łacińskie: clemens (łaskawy), exstruxit (zbudował), fovit (wspierał), vicit (pokonał)
Słowniki
Słownik pojęć
w znaczeniu węższym opieka nad artystami i twórczością artystyczną, sprawowana przez fundatorów, kolekcjonerów, znawców i miłośników sztuki; w znaczeniu szerszym (czasem kwestionowanym) wszelka, zarówno indywidualna i prywatna, jak i zbiorowa oraz instytucjonalna, działalność fundacyjna, także różne formy finansowania sztuki.
Termin wywodzi się od Mecenasa, opiekuna pisarzy rzymskich w I w. p.n.e., chociaż sama instytucja mecenatu była już znana w starożytnej Grecji (mecenat Peryklesa w Atenach).
Pax pojawiła się na monetach pod koniec dyktatury Cezara (44 r. p.n.e.); 12 r. p.n.e. z okazji zwycięskiego powrotu Augusta z Galii i Hiszpanii wzniesiono na Polu Marsowym Ara Pacis Augustae; ołtarz, poświęcony 9 r. p.n.e., stał się miejscem dorocznego święta ku czci Pax (30 VI); świątynię Pax wraz z Forum Pacis zbudował 71–75 r. n.e. ces. Wespazjan dla upamiętnienia zwycięstwa nad Judeą.
termin nowożytny określający ustrój polityczny w państwie rzymskim I–początku III w.; twórca pryncypatu, August opierając się na ideologii republikańskiej i zachowując większość dawnych instytucji państwowych, skupił w swoich rękach całą władzę wojskową i cywilną.
Słownik łacinsko‑polski
Źródło
https://encyklopedia.pwn.pl
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. - Warszawa : MUZA, 1999
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem - Warszawa : MUZA, 1999
Suetonius, Divus Augustus, 28‑29, 89, Oxford 1927.
Swetoniusz, Żywoty Cezarów, przeł. J. Ejsmond, Wrocław 1984.
https://encyklopedia.pwn.pl