Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RGjK2VDVAJhgS1

Dziedzictwo starożytnych Pompejów

Ważne daty

80 p.n.e. – wybudowanie pompejańskiego amfiteatru

1748 – rozpoczęcie wykopalisk archeologicznych w Pompejach

1971 – koncert zespołu Pink Floyd w pompejańskim amfiteatrze

1

Scenariusz dla nauczyciela

R1G9a4eFUfJBT
Scenariusz zajęć do pobrania.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:
12. potrafi wskazać najważniejsze cechy charakterystyczne i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu kultury materialnej w starożytności:
4) architektura rzymska: wybrane typy budowli i ich przeznaczenie (amfiteatr, cyrk, stadion, termy, łuk triumfalny, akwedukt, willa rzymska, bazylika), najważniejsze budowle starożytnego Rzymu: Koloseum, kolumna Trajana, Forum Romanum, Panteon; Pompeje jako przykład miasta rzymskiego;

Nauczysz się

opisywać historię starożytnych Pompejów oraz ich mieszkańców;

wskazywać i opisywać na mapie najważniejsze miejsca w Pompejach;

wyjaśniać proweniencję miasta.

Pozostałości Pompejów na zdjęciach

Starożytne Pompeje – miasto‑muzeum

Przykryte kilkumetrową warstwą popiołów miasto przez wieki pozostawało nieodkryte – aż do końca XVI w., kiedy to świat dowiedział się o starożytnym mieście, zachowanym w doskonałym stanie pod wulkanicznym pyłem. Prace archeologiczne rozpoczęły się w 1748 roku i trwają nieprzerwanie do dziś, jako że istnieją wciąż obiekty nieodkryte. Problemem ostatnich lat jest konserwacja obiektów, które niszczeją i wymagają ochrony, jak również kradzieże dokonywane w ruinach Pompejów. Turyści mogą oglądać bardzo dobrze zachowane po katastrofie obiekty – domy i wille, ruiny świątyni, amfiteatr oraz niezwykłe malowidła ścienne i mozaiki.

ReIQn3UXWgcjE1
Wykopaliska w Pompejach. Widok na Forum Spichlerzy, w którym przechowywane są artefakty znalezione w ruinach miasta. ok. I w., Włochy, online-skills, CC BY 3.0

W dniu katastrofy – niespodziewanego wybuchu Wezuwiusza – mieszkańcy Pompejów zostali zaskoczeni przez lawę, spadające głazy oraz ogień, które spowodowały śmierć dużej części populacji miasta. Większość z mieszkańców zginęła z powodu chmury trującego gazu o temperaturze 600 stopni Celsjusza. Ciała ofiar zachowały się pod konserwującym popiołem wulkanicznym w różnych pozach, obrazujących, jak nagła i niespodziewana śmierć spotkała mieszkańców Pompejów.

RiskJ1UUISlTr1
Czarnobiała ilustracja przedstawia odlew gipsowy ciała ofiary wybuchu Wezuwiusza. Ukazany jest człowiek, który odpycha się rękami od podłoża, próbując wstać. Głowę podnosi do góry. Widoczne są rysy jego twarzy. Tło stanowi ciemna ściana przypominająca skałę wulkaniczną. Dodatkowe informacje: 1. Dzięki opracowanej metodzie wykonywania odlewów gipsowych ciał ofiar wybuchu Wezuwiusza do dziś turyści mogą oglądać niezwykłe figury mieszkańców Pompejów.
Uwiecznione ciało zasypanego mieszkańca Pompejów, ok. I w., Włochy, online-skills, CC BY 3.0

Jednymi z cenniejszych odkryć w Pompejach były mozaiki, ozdobne posadzki w bogatych willach, prezentujące różne sceny i postacie. Jedną z najokazalszych była mozaika przedstawiająca bitwę pod Issos, którą stoczył Aleksander Macedoński z Dariuszem III. Mozaika składa się z około 1,5 mln kamyków.

RamMuTBHIPuBZ
„Bitwa pod Issos” ok. I w., Narodowe Muzeum Archeologiczne, Neapol, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0
R4sll3ATUkz8S1
Kolorowa ilustracja przedstawia wnętrze domu pompejańskiego. Na fotografii ukazano ściany i korytarze wyłożone mozaikami. Na marmurowej posadzce przedstawione zostały postaci dwóch mężczyzn z powrozami na stopach, walczących na pięści. Ich czarne ciała doskonale kontrastują z białym tłem posadzki. Mozaiki na ścianach są nieczytelne. Przeważa czerwono-niebieska kolorystyka. Dodatkowa informacja: 1.Mozaika pierwotnie znajdowała się w ruinach miasta Pompeje. Dzieło sztuki zostało przeniesione do muzeum tak samo, jak wiele innych dzieł, które ocalały po wybuchu Wezuwiusza.
Mozaiki w starożytnych Pompejach, ok. I w., Włochy, online-skills, CC BY 3.0

Willa, odkryta spod popiołów w latach 1926 – 1932, zawdzięcza swoją nazwę doskonale zachowanemu freskowi, przedstawiającymi greckiego dramaturga, Menandra. Dom mógł należeć do lokalnego urzędnika, niewykluczone jednak, że stanowił letnią rezydencję bogatego Rzymianina.

RC9T7cvK4JUjN1
Kolorowa ilustracja przedstawia zewnętrzny widok odrestaurowanego budynku pompejańskiego tzw. domu Menandra. Fotografia ukazuje dwa połączone ze sobą przestronne skrzydła domu. Dom wyposażony jest w krużganek wsparty białymi żłobkowanymi kolumnami i kryty czerwoną dachówką. Przed domem znajduje się perystyl z zadbaną zielenią. Do ilustracji dołączono dodatkową fotografię fresku, na którym ukazany jest wizerunek greckiego poety i dramaturga Menandra. Przedstawiony jest na tle żółtej ściany. Siedzi na krześle. Prawą ręką podpiera ozdobioną wieńcem głowę, w lewej trzyma papirus. Długa jasna szata spowija go od pasa w dół. Informacje dodane do ilustracji: Ilustracja pochodzi z: Filippo Coarelli (ed.), Pompeji. Hirmer, Monachium 2002. Wolfgang Rieger (fot.), Fresk przedstawiający greckiego dramaturga Menandra, I w., Pompeje, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
Perystyl domu Menandra, ok. I w., Pompeje, Włochy, wikimedia.org, CC BY 2.0

Dom Julii Feliks jest willą bogatej Rzymianki. Wielki dom był bogato umeblowany, ozdobiony dziełami sztuki oraz pięknymi malowidłami. W czasie prac archeologicznych odkryto, że willa ucierpiała w trzęsieniu ziemi w 62 roku, a właścicielka wynajęła wtedy część domu ofiarom kataklizmu, organizując w nim publiczne łaźnie, sklepy, gospody oraz mieszkania. Dzięki prowadzonej w ten sposób działalności właścicielka domu stała się bogatą „kobietą interesu” i ważną postacią w mieście.

RUcTZp2WzNClE1
Dom Julii Feliks, ok. I w., Pompeje, Włochy, online-skills, CC BY 3.0

Willa zawdzięcza swoją nazwę figurze tańczącego fauna umieszczonej w fontannie przed domem. Budynek pochodzi jeszcze z czasów samnickich w Pompejach, po trzęsieniu ziemi w 62 roku był naprawiany i odnawiany. Dom posiadał własny system łaźni, piękne ogrody i szereg pomieszczeń o zróżnicowanym przeznaczeniu – sypialnie, biuro, jadalnie. Przy domu funkcjonały sklepy i gospoda. Willa znana jest również z napisu Have (Ave) umieszczonego przed wejściem.

RRhKh0g9wtEWn1
Porsche997SBS (użytkownik wikipedii) (fot.), Dom Fauna, ok. I w., Pompeje, Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

Herkulanum

Herkulanum było miastem położonym w pobliżu Wezuwiusza i zniszczonym wraz z Pompejami oraz StabiamiStabieStabiami w czasie słynnego wybuchu w 79 roku. Miasto było bogatsze i okazalsze niż Pompeje, co można było stwierdzić na podstawie wyglądu, wyposażenia oraz zdobień budynków. Mniej ruchliwe i handlowe niż Pompeje, Herkulanum prawdopodobnie było lokalizacją wypoczynkową dla bogatych Rzymian. Nazwa miasta wywodzić miała się od słynnego herosa, który cieszył się wśród mieszkańców olbrzymią czcią. Jest to element historii miasta, które, założone przez Samnitów, przeszło pod panowanie Greków, którzy nazwali je Heraklion, zostało odzyskane przez Samnitów, w końcu stając się miastem rzymskim.

R1LalxdxDuTUM1
Kolorowa ilustracja przedstawia ruiny Herkulanum. Fotografia wykonana jest z lotu ptaka. Ukazana jest zabudowa miasta i ulice. Przestrzenie miedzy budynkami porośnięte są trawą. Na horyzoncie majaczy sylwetka Wezuwiusza. Do ilustracji dołączono dwie fotografie. Na pierwszej ukazano fragment ściany z otworami okiennymi należącej do tzw. Willi Papirusów. Informacje dodane do ilustracji: Najpiękniejszą i najokazalszą z odkrytych willi jest w Herkulanum Willa Papirusów. Nazwano ją tak z powodu odkrycia 1785 zwojów papirusowych zawierających łacińskie dzieła. Eric Anderson, odsłonięta część Willi Papirusów, ok. I w., archeowieści.pl, CC BY 3.0. Druga fotografia przedstawia jedno z pomieszczeń we wnętrzu willi. Jest zwieńczone półokrągłym sklepieniem pokrytym mozaikami. Ściany mają kolor ciepłej czerwieni. Podpis pod fotografią: Rosario D'Andrea, Wnętrze Willi Papirusów, ok. I w., Herkulanum, Włochy, iiccracovia.esteri.it, CC BY 3.0
Xtreambar (użytkownik wikipedii; fot.), Ruiny Herkulanum, ok. I w., Włochy, wikimedia.org, CC BY 3.0

Mapa interaktywna poświęcona starożytnym Pompejom

R130Do5YsVGRE11
Kolorowa ilustracja przedstawia interaktywną mapę Pompejów. Na mapie zaznaczono ulice, cyrk, palestrę oraz wiele ważnych dla miasta budowli. Dołączone zostały następujące opisy: 1. Wielka Palestra. W Pompejach, na wzór helleński, palestra stanowiła odrębny budynek. Wielka Palestra służyła sportowcom i zapaśnikom. To tutaj mogli ćwiczyć, trenować, skorzystać z basenu, wziąć kąpiel, poddać się masażom czy odpocząć, poczytać lub wysłuchać wykładów. Obiekt posiadał wszystkie pomieszczenia i udogodnienia dla sportowców, łącznie z pomieszczeniami, w których można było najpierw nasmarować się oliwą, a po zakończeniu ćwiczeń – zdrapywać ją z siebie za pomocą specjalnych skrobaczek. Ćwiczeniom patronowali Herakles i Hermes, których posągi znajdowały się na terenie obiektu. 2. Dom Neptuna. Dom Neptuna wziął swoją nazwę od dużych rozmiarów kolorowej szklanej mozaiki ściennej przedstawiającej Neptuna i Amfitrydę. Pompeje są nie tylko atrakcją turystyczną, ale również – niestety – obiektem kradzieży. Jedną z szeroko dyskutowanych była kradzież fragmentu fresku przedstawiającego boginię Artemidę, siedzącą przed swoim bratem, Apollonem. Wyrwany kawałek fresku został po miesiącu odesłany w przesyłce. 3. Świątynia Wenery. Świątynia Wenus ulokowana jest tuż za najpiękniejszą oraz najbardziej imponująca z siedmiu bram miasta, a więc Bramą Morską. Zbudowana została po zdobyciu miasta przez Sullę oraz zniszczona w 64 n.e. po trzęsieniu ziemi. 4. Termy Rynkowe. Termy zostały odkryte w Pompejach w czasie wykopalisk. Termy zwane Rynkowymi, umieszczone w pobliżu świątyni Jowisza, dzieliły się na część męską i żeńską, posiadały szatnie, pomieszczenia na kąpiel zimną oraz gorącą. Stosowano ogrzewanie podłogowo-ścienne (hypocaustum). Ściany były zdobione, a cały kompleks wyposażony był również w niewielką palestrę. 5. Termy Centralne. Poza termami Rynkowymi odkryto w Pompejach również Termy Centralne oraz Termy Stabińskie. Mimo, że obecność ogólnodostępnych term oraz akweduktu może kojarzyć się z wysokim poziomem higieny, badacze podkreślają nienajlepsze działanie kanalizacji oraz fakt, że baseny z wodą nie miały odpływów, co sprzyjało rozwojowi chorób. Lekarze z tego okresu odradzali kąpiel osobom z ranami, zapowiadając pewną gangrenę. 6. Dom Fauna. Dom należący prawdopodobnie do wnuka Publiusza Sulli posiadał nad wejściem napis „Bądź zdrów”, a w atrium znajdowała się fontanna z figurą tańczącego Fauna – to tej figurze dom zawdzięcza swą dzisiejszą nazwę. 7. Bazylika. Obiekt budowany w latach od 120 do 78 roku przed naszą erą pełnił funkcję hali targowej, a następnie – gmachu sądowego. Zniszczona w czasie trzęsienia ziemi, bazylika nie doczekała się pełnej rekonstrukcji przed wielką katastrofą. 8. Świątynia Apollina. Powstała w czasach samnickich. Jej elementem charakterystycznym były posągi bogini Diany i Apollina wykonane z brązu. Przed umieszczoną na podwyższeniu świątynią stał marmurowy ołtarz z zegarem słonecznym.
Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Zadania

Rk559OZPVwqsX
Ćwiczenie 1
Wskaż właściwą odpowiedź na pytanie. Które z podanych miast ucierpiało wraz z Pompejami z powodu wybuchu Wezuwiusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Heliopolis 2. Herculanum 3. Hadrianopolis
RUnhMF7kzplNQ
Ćwiczenie 2
Przetłumacz zdanie na język polski. In Italia antiqua Faunus deus pastorum fuit.
R1JI77t4colMn
Ćwiczenie 3
Wskaż właściwe uzupełnienie zdania. Miasto Herkulanum wzięło swą nazwę od … Możliwe odpowiedzi: 1. Hery 2. Herkulesa 3. Hermesa
R1YAtNPyCUXjt
Ćwiczenie 4
Wskaż właściwe uzupełnienie zdania: Menander, qui in Italia tertio saeculo ante aeram nostam vivit fuit … Możliwe odpowiedzi: 1. orator optimus 2. vatex caecus 3. poeta et scriptor scaenicus
R1GwRVXsom9Vc
Ćwiczenie 5
Wskaż właściwą odpowiedź na pytanie. Czemu lub komu zawdzięcza swą nazwę Willa Fauna? Możliwe odpowiedzi: 1. Wielu gatunkom zamieszkujących w jej okolicy zwierząt. 2. Posągowi Fauna umieszczonemu w fontannie. 3. Nazwie bóstwa, które było w niej czczone w czasie misteriów.
R1KgbYj1gXySK
Ćwiczenie 6
Wskaż właściwą odpowiedź na pytanie. Przez kogo zostało założone miasto Herkulanum? Możliwe odpowiedzi: 1. przez Samnitów 2. przez Greków 3. przez Persów
Ćwiczenie 7

Rozpoznaj budynek i wpisz jego nazwę, oraz miasto, w którym się znajduje

R1Jew6keuXrUr
RuBBTWyNj3qOX
Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.
RsVQfq61OLYDP1
Ćwiczenie 8
Podaj polskie znaczenie następujących łacińskich wyrażeń: 1. corpus incolae oppidi 2. ruinae templi antiqui 3. crater vulcani

Słowniki

Słownik pojęć

Sodoma i Gomora
Sodoma i Gomora

legendarne miasta nad M. Martwym w Palestynie. Wg Księgi Rodzaju zostały zniszczone przez Jahwe ogniem i siarką z powodu niemoralnego trybu życia ich mieszkańców. Przen. – siedlisko występku, gniazdo rozpusty, grzechu, niemoralności.

Neroni Feliciter
Neroni Feliciter

Niech żyje Neron – takie napisy na murach Pompejów świadczą, że w pewnym okresie Neron cieszył się wielką popularnością wśród mieszkańców miasta.

Porta Marina
Porta Marina

Brama Morska, najpiękniejsza i najokazalsza z siedmiu bram miasta Pompeje

Stabie
Stabie

miasto znajdujące się na półwyspie Apenińskim na południe od Pompejów. Zostało całkowicie zniszczone w 79 n.e. po wybuchu Wezuwiusza.

Thermopolium
Thermopolium

antyczny uliczny bar.

Słownik łacińsko‑polski

RtNEqYBwhEX101
Słownik łacińsko-polski
Źródło: online skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki

Bibliografia

B. Mary, Pompeje. Życie rzymskiego miasta, Poznań 2010.

B. W. Henry, Wieczność piramid i tragedia Pompei, Warszawa 1974.

M. Członkowska‑Naumiuk. Pompeje: burzliwe dzieje miasta. „Mówią Wieki”. 4 (603), Warszawa 2010.