Dzieła o przemyślanej kompozycji – konstruktywiści rosyjscy
Ważne daty
maj 1920 – założenie przez Kandinsky’ego i Rodczenkę w Moskwie Instytutu Kultury Artystycznej (Inchuk)
listopad 1920 – utworzenie Grupy Konstruktywistów przez Rodczenkę
28 marca 1921 – pierwsze zebranie Grupy Konstruktywistów w siedzibie Inchuku
wrzesień 1921 – wystawa „5x5=25” w Moskwie
styczeń 1922 – pierwsze oficjalne użycie terminu konstruktywizm podczas moskiewskiej wystawy prac Miedunieckiego i braci Stenbergów
marzec 1923 – ukazanie się pierwszego numeru pisma „LEF”
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
10. formułuje samodzielne, logiczne wypowiedzi argumentacyjne na temat epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce oraz środowisk artystycznych.
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
g) sztuki 1 połowy XX wieku (fowizm, ekspresjonizm, kubizm, futuryzm, formizm, koloryzm, abstrakcjonizm geometryczny i niegeometryczny, dadaizm, surrealizm, konstruktywizm, École de Paris, styl art déco,
2. wymienia cechy sztuki poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
6. definiuje pojęcie „abstrakcja” i przytacza przykłady dzieł abstrakcyjnych;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
2. zna najwybitniejsze dzieła z dorobku artystycznego wybitnych przedstawicieli poszczególnych epok, kierunków i tendencji w sztuce od starożytności po czasy współczesne, z uwzględnieniem artystów schyłku XX i początku XXI wieku;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;
3. definiuje terminy i pojęcia związane z dziełami współczesnymi, które wymykają się klasyfikacjom i przyporządkowaniu do tradycyjnych dyscyplin artystycznych, jak: collage, instalacja, asamblaż, ambalaż, ready made, dekalkomania, fotomontaż, frotaż, happenning i performance;
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła.
przedstawiać genezę konstruktywizmu;
wskazywać idee przyświecające konstruktywistom
określać szkoły artystyczne i zakres ich działania;
rozpoznawać i omawiać prac konstruktywistów.
Geneza konstruktywizmu
Konstruktywizm jest kierunkiem, w którym ważna rolę odegrały idee oraz formy w sztuce początku XX wiek. Nazwa po raz pierwszy została użyta w styczniu 1922 roku podczas moskiewskiej wystawy prac Konstantina Miedunieckiego i braci Władimira i Gieorgija Stenbergów, chociaż dojrzewanie założeń teoretycznych i ich rozwój przypada już od roku 1917, czyli po rewolucji październikowej i dotyczy przewagi teorii nad praktyką. Artyści prowadzą dyskusje na temat zagadnień teoretycznych, szukają odpowiedzi o role artysty i sztuki w kształtowaniu społeczeństwa. Poszukują rozwiązań niefiguratywnych podejmują poszukiwania związane z konstrukcją dzieła – linią i kolorem, masą, ruchem, rytmem oraz analizą jakości użytych materiałów – metali, szkła, drewna, geometryzacją kształtów, aktywizacją powierzchni brył i płaszczyzn. Zastanawiają się także nad powiązaniem różnych gałęzi sztuki, zmierzając do kształtowania nowego społeczeństwa komunistycznego. Dla twórców ważna stała się użyteczność skonstruowanego przedmiotu, dlatego odrzucili ekspresję i indywidualizm, uważając się bardziej za inżynierów i konstruktorów.
Rola uczelni artystycznych
Ważną rolę w rozwoju konstruktywizmu odegrały uczelnie artystyczne. W maju 1920 roku powstał w Moskwie Inchuk (Instytut Kultury Artystycznej), którego założenia programowe dotyczące koncepcji (badań struktur języka sztuki) sformułował Wasily Kandinsky. Instytut kształcił w zakresie teoretycznym, opierając założenia na prostocie i geometryzacji formy. 23 listopada 1920 roku przeciwnicy Kandinsky’ego, między innymi Aleksander Rodczenko, Lubow Popowa, Warwara Stiepanowa zorganizowali w ramach Inchuku Grupę Analizy Obiektywnej, której kierownictwo powierzono Rodczence. Program grupy zakłada koncentrowanie się na obiektywnym traktowaniu dzieła sztuki, opartego na konstrukcji i kompozycji. 28 marca 1921 roku dochodzi do pierwszego zebrania członków Grupy Konstruktywistów. We wrześniu w Moskwie odbyła się słynna wystawa „5x5=25”, podczas której każdy z pięciu malarzy (Aleksander Rodczenko, Lubow Popowa, Warwara Stiepanowa, Aleksandra Exter, Aleksander Wesnin) przedstawił po pięć dzieł. Rodczenko pokazał trzy obrazy równej wielkości, pomalowane jednolicie farbą niebieską, czerwoną i żółtą.
Na rozległym obszarze opanowanym przez rozmaite formacje spod znaku awangardy, malarstwo związane z konstruktywizmem zajmuje pozycję szczególną i prawdę mówiąc, trochę trudną do zdefiniowania. Z pozoru zdawałoby się bowiem, że chodzi tu po prostu o konstruowanie, o wyeliminowanie z procesu twórczego (…) czynnika emocji na rzecz czysto intelektualnej rozgrywki z płaszczyzną, opartej na niekwestionowanej wartości miar. Ujęcie takie byłoby dość bliskie prawdy, lecz dla wyjaśnienia terminu określającego to malarstwo w dalszym ciągu nieprzydatne. W rachubach twórców konstruktywizmu malarstwo nie odegrało bowiem roli ani wiodącej, ani nawet specjalnie ważkiej. Inaczej mówiąc: z ogólną ideą konstruktywizmu sprzęgnięcia sztuki z życiem w jego wszelakich przejawach nie pozostawało ono w związkach, które można by określić jako konieczne, nie dokumentowało samej zasady wyłożonej w programach i enuncjacjach, lecz raczej się do nich dostosowywało, tworząc swój własny, wewnętrzny program w powiązaniu z doświadczeniami prowadzonymi równolegle i wcześniej na linii rozwojowej wiodącej od kubizmu i futuryzmu po neoplastycyzm i suprematyzm.
Stanisław Stopczyk „Pod znakiem konstruktywizmu”
W 1920 roku powstały Wyższe Pracownie Artystyczno‑Techniczne, czyli Wchutemas, w których wprowadzane w życie są teorie opracowane w Inchuku. Szczególny nacisk kładła na kształcenie artystów‑plastyków w kierunku wzornictwa i projektowania przemysłowego w pracowniach rzeźby, malarstwa, architektury, typografiitypografiii rzemiosła artystycznego. Jednak władze w 1927 roku przekształcają Wchutemas w Wchutein (Wyższy Instytut Sztuki i Techniki).
Realizacje konstruktywistyczne
Punktem wyjścia konstruktywizmu była twórczość Władimira Tatlina i Aleksandra Rodczenki. Ten ostatni stworzył w latach 1915‑16 abstrakcyjne prace z użyciem przyrządów geometrycznych, demonstrując dyscyplinę ładu i porządku, wpływając znacząco na konstruktywizm, wkraczając w dziedzinę czystej abstrakcji. Często korzysta w nich z techniki asamblażuasamblażu.
Ważnym wydarzeniem dla ideologicznych założeń konstruktywizmu miał projekt Władimira Tatlina, mający być odpowiedzią na Wieżę Eiffla. Zaprojektowany przez artystę Pomnik III Międzynarodówki miał być symbolem potęgi radzieckiej rewolucji i państwa oraz systemu socjalistycznego.
Ogromny wkład w rozwój konstruktywizmu zawdzięcza się Aleksandrowi Rodczence, współzałożyciela Inchuku. Pełnił także funkcję kierowniczą Grupy Analizy Obiektywnej. Artysta głosił ideę produktywizmu, kładąc szczególny nacisk na rozwój plakatuplakatu, typografii, wzornictwa przemysłowego. Współtworzył także grupę LEF, skupioną wokół czasopisma o tym samym tytule. Rodczenko jest pierwszym artystą, który wykorzystuje plakat jako formę przesłania ideologicznego i artystycznego.
Rodczenko bierze udział w debacie dotyczącej kształtu nowej sztuki i fotografii. Na łamach magazynu wydawanego przez LEF pisze tekst pt. Przestroga: „Należy przypomnieć towarzyszom, że fetyszyzacja faktu nie tylko jest niepotrzebna, lecz szkodliwa w fotografii. Walczymy z malarstwem sztalugowym nie dlatego, że jest estetyzujące, lecz dlatego, że jest niewspółczesne, technicznie słabe w odtwarzaniu, ociężałe, unikalne oraz nie jest w stanie obsłużyć mas”, zauważa Rodczenko i dodaje: „Właściwie walczymy nawet nie z malarstwem (ono i tak obumiera), lecz z fotografią 'pod malarstwo', 'od malarstwa', 'pod akwafortę', 'pod sztych', 'pod rysunek', 'pod sepię', 'pod akwarelę'”.
Zerwaniu z tradycją malarską pomaga zmiana technologiczna jaka dokonuje się w fotografii za sprawą zmniejszenia wielkości aparatów fotograficznych i wprowadzenia do fotografii kliszy z filmem małoobrazkowym. Niemalże z dnia na dzień fotografia staje się szybka, łatwa, masowa. Lekki aparat w ręku fotografa pozwala chwytać kadry do tej pory niespotykane bądź uznawane za ekstrawaganckie i niepoprawne.
Konstruowanie fotograficznej kompozycji przez dowolne niemal obracanie aparatu fascynuje Rodczenkę, który przygląda się z równą uwagą pochodom robotniczym i paradom sportowym, sosnom w lesie i konstrukcjom przemysłowym, życiu miasta i ćwiczeniom wojskowym. W swoim pamiętniku w 1934 roku notuje: „Chciałbym robić wyjątkowe, niepowtarzalne zdjęcia, jakich wcześniej nikt nie robił, żeby to było samo życie, prawdziwe życie, żeby fotografie były proste i jednocześnie złożone, żeby zadziwiały i zaskakiwały”.
Źródła: https://digitalcamerapolska.pl/inspiracje/1537‑ikony‑europy‑aleksander‑rodczenko‑dziewczyna‑z-leica (dostęp z dnia 31.03.2018)
Lubow Popowa to artystka tworząca oszczędne w wyrazie, przypominające dzieła Kazimierza Malewicza obrazy architektoniczne. Jedna prace artystki różnią się od obrazów suprematysty. Jej dzieła oparte są na innej kompozycji, malarka nie dynamizuje swoich figur – tworzą one statyczny, zjednoczony obraz o wyważonej, oszczędnej kompozycji.
W późniejszych pracach artystka zmierza ku linearności. W obrazach Popowej pojawiają się głównie ostre krawędzie załamanych linii, fragmenty koła. Kompozycje składają się z przecinających się wykreślonych elementów konstrukcyjnych. Malarka ogranicza także kolorystykę, często zostawia białe tło lub stosuje inny, jednolity kolor. Jej prace pełne są wewnętrznego napięcia.
Konstruktywistą związanym z ruchem bolszewickim był El Lissitzky, tworzący pod wpływem malarstwa suprematystycznego. Rewolucja październikowa była dla niego wydarzeniem o znaczeniu przełomowym. W 1919 roku dla Armii Czerwonej, stworzył jedną z najbardziej znanych prac - Czerwonym klinem uderz w białych. Według artysty plakat jest doskonałym przykładem konstruktywistycznego podejścia wobec staromodnej sztuki i pokazuje drogę Rosji ku przyszłości.
El Lissitzky od 1919 roku tworzy także kompozycje oparte na wrażeniach przestrzennych. W pracach tych widoczna jest synteza malarstwa i architektury – artysta jednak stosuje perspektywę, w której linie równoległe w przestrzeni są równoległe także w rysunku, pozbywając się w ten sposób punktu zbiegu, a więc także przestrzeni, a uzyskując efekt płaskości. El Lissitzky nadaje im nazwę „Proun” (Projekty Utwierżdienija Nowogo).
Do wydarzeń dopisz daty (rok).
Powstanie Instytutu Kultury Artystycznej ............
Powstanie Wyższych Pracowni Artystyczno-Technicznych ............
Pierwsze zebranie członków Grupy Konstruktywistów ............
Rozpoznaj technikę zastosowaną w poniższym dziele.
Słownik pojęć
asamblage, zbiór gotowych lub stworzonych przez artystę form, materii lub fragmentów innych całości, stanowiący autonomiczną wartość (dzieło sztuki), możliwą do zobaczenia z zewnątrz.
gatunek grafiki użytkowej o funkcji informacyjnej, reklamowej, propagandowej itp.; wykonany gł. w technice litografii, offsetu, typografii i rotograwiury.
dziedzina grafiki użytkowej zajmująca się wizualną interpretacją drukowanej informacji, a więc ukształtowaniem i układem elementów całej publikacji.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, oprac. zbiorowe, Warszawa 1980
Wielcy Malarze, Konstruktywizm Rosyjski, Eaglemoss Polska, Wrocław 2001