Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
Rrhhj4aMxKqW11
Kamyki2 Źródło: Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o., fotografia barwna, licencja: CC BY 3.0.
ILUSTRACJA: Kamyki2
Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o., fotografia barwna, licencja: CC BY 3.0

Człowieka otaczają rozmaite przedmioty. Większość z nich traktuje użytkowo i nie poświęca im zbyt wiele uwagi. Tymczasem rzeczy wokół nas nie są jedynie wytworem kultury materialnej. Poza swym znaczeniem dosłownym mogą stać się także nośnikami pewnych głębszych treści i posiadać wartość symboliczną. Dzieje się tak dlatego, że przedstawiają obraz historii, przypominają o przeszłości, odzwierciedlają ludzkie emocje. W wymiarze artystycznym świat przedmiotów jest równie bogaty jak świat człowieka. A poetyckie dialogi prowadzone między jednostką a przedstawicielami materii nieożywionej (np. kamieniami) pozwalają odkryć nieznany wymiar otaczającej ludzi rzeczywistości, są sposobem dotarcia do prawdy o samym człowieku – prawdy, której sobie być może nigdy nie uświadomił…

Już wiesz

1) Przygotuj wyjaśnienia związków frazeologicznych: „zrzucić kamień z serca”, „twardy jak kamień”, „być z kamienia”, „serce z kamienia”, „kamienna twarz”, „kamieniem siedzieć”, „zasnąć kamieniem”, „kamień do czyjegoś ogródka”, „kamień węgielny”, „przepaść jak kamień w wodę”, „nie pozostawić kamienia na kamieniu”.

2) Zbierz i przynieś na lekcję kilka kamieni. Jeśli masz taką możliwość, postaraj się, aby były to różne odmiany: skały, minerały, półszlachetne kamienie wykorzystywane do wyrobu biżuterii, np. agaty, krzemienie czy kryształ górski. UWAGA! Najpierw w dowolnym źródle sprawdź, które kamienie jubilerskie to kamienie szlachetne.

j0000007ZLB1v50_0000000F
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Rozmowa z kamieniem Wisławy Szymborskiej

Ćwiczenie 1

Porozmawiajcie na temat opracowanych przez was związków frazeologicznych. Zastanówcie się, czy pojawiła się w nich jakaś wspólna cecha kamienia. Jak można ją określić, nazwać?

Ćwiczenie 2

Obejrzyj dokładnie przyniesione na lekcję kamienie, a także przyjrzyj się uważnie kamieniom zaprezentowanym na poniższych zdjęciach.

Ćwiczenie 3

Napisz krótką notatkę, w której przedstawisz, jakie skojarzenia wywołuje w tobie kamień. Zwróć uwagę na to, czy są to odczucia neutralne, pozytywne czy negatywne. Uzasadnij swoje stanowisko.

R6eCX4hf1UGUh1
ILUSTRACJA: Szymborska
Mariusz Kubik, fotografia barwna, licencja: CC BY 3.0
Wisława Szymborska

Wisława Szymborska

polska poetka, eseistka, tłumaczka. Debiutowała na łamach „Dziennika Polskiego” w 1945 roku. Pierwszym tomem poetyckim Szymborskiej był tom Dlatego żyjemy (1952). W 1996 roku poetka została laureatką literackiej Nagrody Nobla.

Wisława Szymborska należy do najczęściej tłumaczonych polskich autorów. Do najważniejszych tomów poetyckich tej poetki należą: Wołanie do Yeti (1957), Sól (1962), Sto pociech (1967), Wielka liczba (1976), Ludzie na moście (1986), Koniec i początek (1993), Widok z ziarnkiem piasku (1996).

Rozmowa z kamieniemWisława Szymborska
Wisława Szymborska Rozmowa z kamieniem

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Chcę wejść do twego wnętrza,
rozejrzeć się dokoła,
nabrać ciebie jak tchu.

– Odejdź – mówi kamień. –
Jestem szczelnie zamknięty.
Nawet rozbite na części
będziemy szczelnie zamknięte.
Nawet starte na piasek
nie wpuścimy nikogo.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Przychodzę z ciekawości czystej.
Życie jest dla niej jedyną okazją.
Zamierzam przejść się po twoim pałacu,
a potem jeszcze zwiedzić liść i krople wody.
Niewiele czasu na to wszystko mam.
Moja śmiertelność powinna Cię wzruszyć.

– Jestem z kamienia – mówi kamień –
i z konieczności muszę zachować powagę.
Odejdź stąd.
Nie mam mięśni śmiechu.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Słyszałam, że są w tobie wielkie puste sale,
nieoglądane, piękne nadaremnie,
głuche, bez echa czyichkolwiek kroków.
Przyznaj, że sam niedużo o tym wiesz.

– Wielkie i puste sale – mówi kamień –
ale w nich miejsca nie ma.
Piękne, być może, ale poza gustem
twoich ubogich zmysłów.
Możesz mnie poznać, nie zaznasz mnie nigdy.
Całą powierzchnią zwracam się ku tobie,
a całym wnętrzem leżę odwrócony.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie szukam w tobie przytułku na wieczność.
Nie jestem nieszczęśliwa.
Nie jestem bezdomna.
Mój świat jest wart powrotu.
Wejdę i wyjdę z pustymi rękami.
A na dowód, że byłam prawdziwie obecna,
nie przedstawię niczego prócz słów,
którym nikt nie da wiary.

– Nie wejdziesz – mówi kamień. –
Brak ci zmysłu udziału.
Nawet wzrok wyostrzony aż do wszechwidzenia
nie przyda ci się na nic bez zmysłu udziału.
Nie wejdziesz, masz zaledwie zamysł tego zmysłu,
ledwie jego zawiązek, wyobraźnię.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.
Nie mogę czekać dwóch tysięcy wieków
na wejście pod twój dach.

– Jeżeli mi nie wierzysz – mówi kamień –
zwróć się do liścia, powie to, co ja.
Do kropli wody, powie to, co liść.
Na koniec spytaj włosa z własnej głowy.
Śmiech mnie rozpiera, śmiech, olbrzymi śmiech,
którym śmiać się nie umiem.

Pukam do drzwi kamienia.
– To ja, wpuść mnie.

– Nie mam drzwi – mówi kamień

Z tomu Sól (1962)

j0000007ZLB1v50_00000_BIB_001Wisława Szymborska, Rozmowa z kamieniem, [w:] tejże, Wiersze wybrane, Kraków 2012, s. 109.

Przeczytaj uważnie wiersz Rozmowa z kamieniem, a następnie wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 4.1

Kim jest osoba mówiąca w liryku? Kogo lub co reprezentuje? A może w tym tekście pojawia kilka osób mówiących? Uzasadnij, odwołując się do właściwych cytatów z wiersza.

Ćwiczenie 4.2

Scharakteryzuj bohaterów lirycznych utworu, podając po pięć cech, które ich charakteryzują, np. otwarty – zamknięty.

Ćwiczenie 4.3

Określ, jaki jest cel rozmowy kobiety z kamieniem. Czego postać mówiąca w wierszu chce się dowiedzieć?

Ćwiczenie 4.4

Jak sądzisz, czym jest „zmysł udziału” – atrybut kamienia? Wyjaśnij.

Ćwiczenie 4.5

Dlaczego przedstawicielka rodzaju ludzkiego nie może zgłębić istoty kamienia? Uzasadnij swoje stanowisko.

Ćwiczenie 4.6

Osoba mówiąca w wierszu wciąż puka do „drzwi kamienia”. Kamień jednak stwierdza, że takich drzwi w ogóle nie ma. Jak należy interpretować ten fakt? Wyjaśnij, jaki związek zachodzi między brakiem drzwi a przedstawioną sytuacją liryczną/wymową całego tekstu Szymborskiej.

Ćwiczenie 5

Zbierz argumenty do dyskusji, w której – razem z koleżankami i kolegami z klasy – zastanowisz się nad tajemnicą, jaką skrywa kamień. Czy w jego wnętrzu znajduje się coś naprawdę cennego? A może to tylko pozory? Czyje istnienie: ludzkie czy kamienia – twoim zdaniem – jest bardziej wartościowe?

Ćwiczenie 6

Rozważ, odwołując się do treści wiersza i własnych przemyśleń, co jest niewątpliwą wartością bycia człowiekiem. W swojej wypowiedzi uwzględnij także, co stanowi potwierdzenie człowieczeństwa.

j0000007ZLB1v50_0000002O
JPOL_E3_E4_Konteksty

Kamyk Zbigniewa Herberta

R2WC2kNyxj6wm1
Popiersie Zbigniewa Herberta w Alei Sław na skwerze Harcerskim w Kielcach
Arkadiusz Latos, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 4.0
Zbigniew Herbert

Zbigniew Herbert

polski poeta, dramaturg, eseista, laureat wielu nagród literackich. Zadebiutował w 1950 roku na łamach prasy. Debiut książkowy Herberta stanowił tom Struna światła (1956). Najsłynniejszym dziełem autora jest zbiór poetycki Pan Cogito (1974), w którym po raz pierwszy pojawia się postać Pana Cogito – współczesnego inteligenta, niemogącego pogodzić się z otaczającą rzeczywistością. Do innych ważnych tomów poetyckich artysty należą: Hermes, pies i gwiazda (1957), Studium przedmiotu (1961), Napis (1969), Raport z oblężonego miasta i inne wiersze (1983). Zbigniew Herbert jest także autorem zbiorów tekstów dramatycznych, np.: Jaskinia filozofów (1956) i Rekonstrukcja poety (1960). Artysta zasłynął również swoją twórczością eseistyczną, np.: Barbarzyńca w ogrodzie (1962) i Martwa natura z wędzidłem (1993).

RIxcRz46CA75k
Zbigniew Herbert, Kamyk Zbigniew Herbert, Kamyk Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
KamykZbigniew Herbert
Zbigniew Herbert Kamyk

kamyk jest stworzeniem
doskonałym

równy samemu sobie
pilnujący swych granic

wypełniony dokładnie
kamiennym sensem

o zapachu który niczego nie przypomina
niczego nie płoszy nie budzi pożądania

jego zapał i chłód
są słuszne i pełne godności

czuję ciężki wyrzut
kiedy go trzymam w dłoni
i ciało jego szlachetne
przenika fałszywe ciepło

– Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnym

Z tomu Studium przedmiotu (1961)

j0000007ZLB1v50_00000_BIB_002Zbigniew Herbert, Kamyk, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2008, s. 286.

Na tom poetycki Studium przedmiotu składają się wiersze i proza poetycka. Głównym tematem tego zbioru Herberta są rozważania o roli i zadaniach sztuki oraz poetyckie opisy – z pozoru – zwykłych przedmiotów znanych z codzienności. Poeta odkrywa nieznane oblicze otaczających go rzeczy: pisze o drewnianej kostce, zegarze, krzesłach, stole, tworzy odę skierowaną do szuflady, która chroniła jego utwory przed cenzurą... Herbert pokazuje świat materialny, poszukując w nim treści metafizycznych. Autor Studium przedmiotu zachęca do zgłębiania „istoty rzeczy” i odkrywania „serca rzeczy”, gdzie ukryta jest głębsza prawda o otaczającej ludzi rzeczywistości.

Przeczytaj wiersz Kamyk Zbigniewa Herberta, a następnie wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 7.1

Określ, kim jest osoba mówiąca w tym liryku.

Ćwiczenie 7.2

Opisz sytuację liryczną przedstawioną w tym tekście.

Ćwiczenie 7.3

Wymień, jakich problemów dotyczy wypowiedź osoby mówiącej w wierszu Herberta.

Ćwiczenie 7.4

Opisz tytułowego bohatera tekstu. W odpowiedzi uwzględnij właściwe fragmenty wiersza.

Ćwiczenie 7.5

Ćwiczenie 7.6
R10U8dkRuHwPi1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.7

Scharakteryzuj obraz człowieka ukazanego w wierszu Herberta. Oceń, czym różni się natura człowieka od natury kamienia.

Ćwiczenie 7.8

Zinterpretuj zakończenie tekstu: „Kamyki nie dają się oswoić/do końca będą na nas patrzeć/okiem spokojnym bardzo jasnym”. Jaką prawdę o człowieku i świecie natury kryje ostatnia strofa wiersza Zbigniewa Herberta? Uzasadnij.

j0000007ZLB1v50_0000004G
JPOL_E3_E4_Preteksty

Kamienie nie tylko poetyckie

Przyjrzyj się obrazowi René Magritte’aj0000007ZLB1v50_000tp001René Magritte’a Czyste idee (1958), a następnie wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 8

Opisz, co przedstawia dzieło.

Ćwiczenie 9

Jakie emocje wywołuje w tobie obraz belgijskiego artysty? Uzasadnij swoje zdanie.

Ćwiczenie 10

Zastanów się i powiedz, jaki wpływ na odczytanie tego tekstu kultury ma symbolika barw zastosowanych przez Magritte’a.

Ćwiczenie 11

Magritte posługuje się w swoich pracach symbolami. Zinterpretuj dzieło, pamiętając o tym, że symbol jest wieloznaczny. Jak sądzisz, co może symbolizować kamień ukazany na obrazie?

j0000007ZLB1v50_000tp001
j0000007ZLB1v50_00000050
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Przyjrzyj się obrazowi Portret Stephy Languij0000007ZLB1v50_000tp002Portret Stephy Langui (1961) Rene Magritte’a, a następnie wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 12.1

Wymyśl dialog, który mogliby prowadzić ze sobą bohaterowie ukazani w tym dziele: kobieta i kamień.

Ćwiczenie 12.2

Zredaguj wypowiedź pisemną będącą zapisem tej rozmowy.

Ćwiczenie 13

Wyjaśnij – odwołując się do treści mitu o Syzyfie – jaką rolę kamień pełnił w tym tekście kultury, zarówno w sensie dosłownym, jak i symbolicznym. Zredaguj wypowiedź pisemną w formie notatki.

Rmz3v4eJyG4mt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000007ZLB1v50_000tp002