ścianka, balustrada lub rząd sterczyn bądź szczycików, wieńczących elewację budowli i znajdujących się zwykle ponad gzymsem koronującym; pewne typy attyki mają znaczenie konstrukcyjne jako ścianki niskiego poddasza; attyka pełni głównie funkcję dekoracyjną, służąc zwykle do częściowego lub całkowitego osłonięcia dachu; wieńczy całe budynki lub ich poszczególne części. Zależnie od ukształtowania rozróżnia się: 1) attyki pełne, zwykle ślepe ścianki; 2) attyki ażurowe, których najważniejszą odmianą jest attyka balustradowa i arkadowa; 3) attyki grzebieniowe, złożone najczęściej z cokołu (fryzu) oraz z grzebienia (koronki) z szeregiem zębów; 4) attyki szczytowe, złożone z rzędu szczycików.

ażurowa ścianka parapetowa stosowana w ogrodzeniach, do zabezpieczenia mostów, schodów, tarasów, balkonów, galerii itp., do podziałów wnętrza, np. w kościołach dla oddzielenia prezbiterium od nawy, do obramienia płaskiego dachu (attyka) lub w celach czysto dekoracyjnych do zwieńczenia ścian.

w porządkach klasycznych i ich interpretacji w architekturze nowożytnej najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach (półkolumnach, pilastrach itp.) trójdzielny człon składający się z architrawu, fryzu i gzymsu.

część budowli na rzucie koła, elipsy lub wieloboku, stanowiąca podstawę kopuły.

najniższy nadziemny człon budowli lub poszczególnych elementów arch. (np. kolumny, filaru, portalu), stanowiący ich podstawę konstrukcyjną albo wyłącznie wizualną, na ogół wysunięty uskokowo w stosunku do górnych partii muru, często wyodrębniony odmiennym materiałem, fakturą (np. boniowaniem) i osobnym gzymsem zw. cokołowym. W większych budynkach występuje na całej dolnej kondygnacji zw. wówczas przyziemiem cokołowym.

porządek architektoniczny, który cechują ciężkie proporcje, surowość i monumentalność; kolumny bez bazy, wsparte bezpośrednio na stylobacie, o żłobkowanym (kanelowanym) trzonie zwężającym się ku górze, z lekkim wybrzuszeniem (entazis) oraz głowicy złożonej z echinusa i abakusa (średnica trzonu u jego podstawy stanowi moduł proporcji innych elementów, m.in. interkolumnium i belkowania); belkowanie składa się z gładkiego architrawu i fryzu podzielonego na tryglify i metopy oraz gzymsu zakończonego często rynną (sima) z rzygaczami i antefiksami; pod każdym tryglifem poniżej listwy (tenia) oddzielającej architraw od fryzu znajduje się listewka (regula) z 6 łezkami (guttae), nad fryzem płytka (medalion) z łezkami w 3 rzędach, podtrzymująca gzyms; surowe reguły kanonu doryckiego (m.in. tzw. zasada tryglifu, określająca sposób ich rozmieszczenia — na osiach kolumn i interkolumniów), trudne do zastosowania w dużych budowlach, spowodowały zaniechanie go w okresie hellenistycznym.

frontowa ściana lub elewacja budynku.

w architekturze pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, o funkcji podobnej jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym (najczęściej czworobocznym, czasem ośmiobocznym), z kamienia, cegły, betonu itp.

przyczółek, szczyt w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi; jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsem, nosi nazwę tympanonu.

podłużne pomieszczenie w formie empory, ganku, loggii lub przejścia, biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku, wewnątrz lub zewnątrz, bądź łączące ze sobą dwie części jednej budowli albo dwie osobne budowle na parterze lub w wyższej kondygnacji.

feston (wł. festone „wieniec”), element dekoracyjny w formie podwieszonego po bokach i przewiązanego wstęgami półwieńca z liści, kwiatów i owoców.

architektoniczny element w formie poziomego (zwykle profilowanego) występującego przed lico muru pasa pojedynczego lub złożonego, o krawędziach przebiegających w płaszczyźnie równoległej do ściany.

głowica; najwyższa, wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra

(gr. kymátio, kýma „fala”), ornament ciągły ze stylizowanych liści, rzeźbiony lub malowany.

pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym lub wielokątnym, pełniąca również funkcje dekoracyjną; składa się z trzech części: głowicy, trzonu i bazy, lub przynajmniej z dwóch pierwszych.

jeden lub kilka rzędów kolumn połączonych ze sobą belkowaniem lub lukami arkadowymi; może pełnić funkcję konstrukcyjną lub dekoracyjną: stanowi najczęściej wyodrębniony, silnie akcentowany element w obrębie budowli bądź budowlę wolno stojącą.

sklepienie zamknięte o osi pionowej, wznoszone nad pomieszczeniami na planie centralnym (okrągłym, kwadratowym, wielobocznym), także i wyodrębniona zewnętrzna część budowli, zawierająca takie sklepienie (kopuła zewnętrzna). Zasadniczą częścią kopuła jako sklepienia jest czasza (kalota), która w przekroju może dawać łuk półkolisty, koszowy, ostrołukowy, cebulasty, eliptyczny itp.

porządek architektoniczny, w którym głowica miała kształt kosza okolonego rzędami liści akantu, z 4 wolutami z każdej strony; płyta gzymsu, wsparta konsolkami, była zdobiona od spodu kasetonami. W architekturze rzymskiej, oprócz wymienionych, stosowano także porządek toskański — odmianę porządku doryckiego (kolumna z bazą i gładkim trzonem), oraz porządek kompozytowy, w którym głowica łączyła cechy jońskie (2 ślimacznice) z korynckimi (liście akantu).

starożytny pojazd konny, 2‑kołowy, zaprzęgany w 4 konie obok siebie (konie dyszlowe w jarzmie, 2 boczne konie „przyprzęgano”).

okrągła lub wieloboczna wieżyczka nad dachem lub kopułą, z gęsto rozmieszczonymi oknami, zwieńczona hełmem.

ornament ciągły w formie linii załamującej się wielokrotnie pod kątem prostym.

prostokątna płyta między tryglifami we fryzie porządku doryckiego.

część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).

w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych, oddzielone murem lub arkadami;

okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, jego zadaniem było przepuszczanie światła i powietrza do środka budowli, np. oculus w Panteonie.

motyw dekoracyjny w formie symetrycznego, rozłożonego wachlarzowato, stylizowanego liścia palmy.

rodzaj wysklepka w kształcie trójkąta sferycznego umożliwiający przejście od kwadratu podbudowy kopuły do jej kolistej podstawy.

perełki, perełkowanie, ornament o tradycji antycznej, ciągły, złożony z szeregu kulek.

w architekturze starożytnej Grecji typ dużej świątyni (niekiedy zwany perystylem) z naosem otoczonym kolumnadą ze wszystkich stron (np. Partenon w Atenach).

piaski filar przyścienny, pełniący funkcje podpory i dekorujący rozczłonkowania ścian; występuje także jako część obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp.

(łac. porticus) – zewnętrzna część budynku, otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą lub rzędem filarów, sięgających jednej lub dwu kondygnacji, osłaniająca najczęściej gł. wejście, często (w architekturze nawiązującej do antyku) zwieńczona trójkątnym frontonem; wysunięta ku przodowi lub wgłębiona (portyk wgłębny).

piedestał, podstawa w formie kolumny, konsoli, graniastosłupa, służąca do umieszczania na niej rzeźby, wazonu itp., zwykle przenośna.

w starożytnej Grecji monumentalna brama na planie prostokąta, z kolumnadą i nieparzystą liczbą przejść, prowadząca zwykle do okręgu sakralnego.

szczyt w architekturze klasycznej (Grecja, Rzym, renesans, klasycyzm) lub posługującej się formami klasycznymi; jego pole wewnętrzne, gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramione gzymsem, nosi nazwę tympanonu.

(wł., chłopczyk), motyw dekoracyjny, przedstawiający małego, nagiego chłopca.

ułatwiająca pokonanie różnicy poziomów pochylnia stosowana w budynkach dla osób niepełnosprawnych lub odpowiednia konstrukcja budowlana.

kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, drewnianej lub metalowej z pozostawieniem w niej tła.

budowla centralna na rzucie koła, zawierająca wewnątrz zazwyczaj jedno pomieszczenie, na ogół kryte kopułą; może być otoczona na zewnątrz kolumnadą.

różyca, w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny, na ogół w fasadzie lub innej ścianie szczytowej (np. transeptu).

w belkowaniu doryckim prostokątna płyta między metopami i na narożach fryzu, podzielona pionowymi żłobkami na 3 części.

grobowe naczynie ceramiczne.