I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka. 8. Muzyka XX i XXI wieku. Uczeń: 1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki – wymienia i opisuje wybrane style i techniki muzyki XX i XXI w.: impresjonizm, ekspresjonizm, dodekafonia, serializm, punktualizm, neoklasycyzm, nawiązania do jazzu, folkloryzm, witalizm, aleatoryzm, sonoryzm, muzyka elektroakustyczna, improwizowana, multimedialna, performance; 3) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów: Claude Debussy, Maurice Ravel, Aleksander Skriabin, Arnold Schönberg, Siergiej Prokofiew, Igor Strawiński, Béla Bartók, Siergiej Rachmaninow, Dymitr Szostakowicz, Manuel de Falla, George Gershwin, John Cage, Olivier Messiaen, Pierre Boulez, Karheinz Stockhausen, Steve Reich, Gerard Grisey, Kaija Saariaho, Thomas Adès i in.; 4) omawia polską muzykę XX wieku i jej twórców, dokonując klasyfikacji zgodnie ze stylami i kierunkami: Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Grażyna Bacewicz, Witold Lutosławski, Andrzej Panufnik, Tadeusz Baird, Kazimierz Serocki, Wojciech Kilar, Henryk Mikołaj Górecki, Krzysztof Penderecki, Eugeniusz Knapik, Aleksander Lasoń, Andrzej Krzanowski, Paweł Szymański, Hanna Kulenty, Paweł Mykietyn, Agata Zubel i in.; 5) zna pojęcia: skala całotonowa, atonalność, technika dwunastotonowa (dodekafonia), seria, polirytmia, polimetria, politonalność, klaster; II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń: 5. rozpoznaje cechy stylistyczne utworu reprezentującego określoną epokę muzyczną; III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń: 3. interpretuje i odczytuje w kontekście dokonań epoki wybrane dzieła muzyczne
Nauczysz się
charakteryzować zjawisko archaizacji;
wymieniać przykłady archaizacji brzmienia;
wymieniać przykłady archaizacji poprzez stosowanie określonych technik, form;
przedstawiać przykłady archaizacji poprzez cytowanie utworów z dawnych epok;
przedstawiać przykłady archaizacji osiąganej innymi środkami – wybór języka.
Wprowadzenie
Wzorując się na definicji zawartej w Słowniku terminów literackich można stwierdzić, że archaizacja w muzyce polega na wprowadzeniu do utworu muzycznego archaizmów, czyli środków muzycznych właściwych dla minionych epok, jako czynnika stylizacji historycznej. Archaizmy mogą pojawiać się w różnych warstwach dzieła muzycznego – mogą nimi być rozwiązania stosowane w sferze tonalności, harmoniki, faktury, artykulacji czy instrumentacjiInstrumentacjainstrumentacji, a także użyte w utworze techniki kompozytorskie. Efekt archaizacji może być także uzyskany poprzez wprowadzone w kompozycji cytaty oraz odwołania do form i gatunków typowych dla minionych epok. Archaizacja pojawia się zwykle w twórczości kompozytorów nurtu neoklasycznego oraz skłaniającym się ku ideom postmodernistycznymPostmodernizmpostmodernistycznym.
Archaizacja brzmienia
Typowym sposobem archaizacji jest określone kształtowanie brzmienia, przywołujące na myśl muzykę dawnych epok. Dokonuje się ono często poprzez sięganie po dawne skale, zwłaszcza modalne, nadające oryginalny koloryt kompozycjom. Wybór skal znacząco wpływa na warstwę harmoniczną. Brak napięć wynikających z relacji funkcyjnych znacząco oddziałuje na charakter kompozycji. Przykładem tego typu archaizacji może być początek I Kwartetu smyczkowego op. 37 Karola Szymanowskiego, w którym pojawiają się następstwa akordów przypominające styl wielkiego mistrza polifonii renesansowej – Giovanniego P. da Palestrina. Znaczący wpływ skal modalnychSkale modalneskal modalnych odnaleźć można w wielu kompozycjach powstałych w XX w., m. in. w Trzech utworach w dawnym stylu H. M. Góreckiego.
RAnBhjfhixZxE1
Utwór muzyczny I Kwartet smyczkowy opus 37 Karola Szymanowskiego. Fragment ma wolne tempo. Cechuje go nastrojowy, a zarazem dramatyczny charakter.
Utwór muzyczny I Kwartet smyczkowy opus 37 Karola Szymanowskiego. Fragment ma wolne tempo. Cechuje go nastrojowy, a zarazem dramatyczny charakter.
Karol Szymanowski, „I Kwartet smyczkowy”, AMFN, CC BY 3.0
Karol Szymanowski, „I Kwartet smyczkowy”, AMFN, CC BY 3.0
Utwór muzyczny I Kwartet smyczkowy opus 37 Karola Szymanowskiego. Fragment ma wolne tempo. Cechuje go nastrojowy, a zarazem dramatyczny charakter.
Liczne elementy archaizacji odnaleźć można w jednym z najważniejszych dzieł Karola Szymanowskiego – Stabat Mater na sopran, alt, baryton, chór mieszany i orkiestrę. Utwór został oparty na tekście średniowiecznej sekwencjiSekwencjasekwencji opisującej ból Matki Bożej stojącej pod krzyżem Chrystusa. Szymanowski sięgnął po polskie tłumaczenie autorstwa Józefa Jankowskiego. Wyrażaniu silnych emocji służą pojawiające się w utworze zabiegi archaizujące – zwłaszcza odniesienia do muzyki renesansowej, w tym do twórczości Wacława z Szamotuł w części Spraw, niech płaczę z Tobą razem, przeznaczonej na chór a cappella z udziałem solowych partii sopranu i altu. W opracowaniu początkowych słów w tej część doszukać się można także związków z muzyką średniowiecza.
RJgYSvIwpyb5Y
Utwór muzyczny Stabat Mater opus 53 Spraw, niech płaczę z Tobą razem autorstwa Karola Szymanowskiego. Utwór jest wykonywany przez chór mieszany a cappella z udziałem solowych partii sopranu i altu. Tempo utworu jest wolne. Cechuje go tkliwy, poruszający, mistyczny charakter.
Utwór muzyczny Stabat Mater opus 53 Spraw, niech płaczę z Tobą razem autorstwa Karola Szymanowskiego. Utwór jest wykonywany przez chór mieszany a cappella z udziałem solowych partii sopranu i altu. Tempo utworu jest wolne. Cechuje go tkliwy, poruszający, mistyczny charakter.
Karol Szymanowski, „Stabat Mater” op. 53, „Spraw, niech płaczę z Tobą razem”, CC BY 3.0
Karol Szymanowski, „Stabat Mater” op. 53, „Spraw, niech płaczę z Tobą razem”, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Stabat Mater opus 53 Spraw, niech płaczę z Tobą razem autorstwa Karola Szymanowskiego. Utwór jest wykonywany przez chór mieszany a cappella z udziałem solowych partii sopranu i altu. Tempo utworu jest wolne. Cechuje go tkliwy, poruszający, mistyczny charakter.
RB67RDzmPMQKT1
Ilustracja przedstawia nuty utworu „Stabat Mater” autorstwa Giovanniego P. da Palestriny.
Giovanni P. da Palestrina, „Stabat Mater”, imslp.info, CC BY 3.0
RaJIqIeKWZ4q21
Ilustracja przedstawia Karola Szymanowskiego. Mężczyzna w średnim wieku. Wyraz twarzy ma spokojny, przyjazny, ma delikatny wąsik. Ubrany jest w kapelusz, koszulę, muszkę i płaszcz.
George Grantham Bain Collection, „Karol Szymanowski”, Wikipedia, domena publiczna
Archaizacja poprzez wybór technik, formy gatunku
Sięganie przez kompozytorów XX‑wiecznych po formy i gatunki muzyczne wykształcone we wcześniejszych epokach było popularne zwłaszcza wśród przedstawicieli nurtu neoklasycznego. Nie zawsze takie działanie można ściśle nazwać archaizacją, jednakże zawsze stanowi ono odwołanie do przeszłości. Formą przywołującą na myśl epokę baroku, a zwłaszcza twórczość Jana Sebastiana Bacha, jest fuga. Odejście w XX w. od systemu dur‑moll, w ramach którego forma ta była osadzona, dało impuls do poszukiwania nowych środków, które wypełnić mogły kluczową rolę, jaką pełniła harmonika funkcyjna w fudze we wcześniejszych epokach.
Wśród licznych fug skomponowanych w XX w., na uwagę zasługuje cykl 24 preludia i fugi Dymitra Szostakowicza, nawiązujący do wiekopomnego dzieła Jana Sebastiana Bacha – Das Wohltemperierte Klavier. Cykl Szostakowicza wyróżnia bogactwo treści, nastrojów, barw. W Fudze G‑dur odwołuje się kompozytor do pełnego energii tańca barokowego – gigue. Rozwiązanie to przywołuje na myśl, także opartą na modelu metryczno‑rytmicznym tego tańca, Fugę G‑gur BWV 577 Jana Sebastiana Bacha.
R1WfBcvdEooJQ
Utwór muzyczny Preludium i Fuga G - dur z 24 preludiów i fug Dymitra Szostakowicza. Preludium ma umiarkowane tempo. Kompozycję cechuje patetyczny, momentami chorałowy charakter. Fuga ma tempo szybkie. Cechuje ją figlarny, wesoły charakter.
Utwór muzyczny Preludium i Fuga G - dur z 24 preludiów i fug Dymitra Szostakowicza. Preludium ma umiarkowane tempo. Kompozycję cechuje patetyczny, momentami chorałowy charakter. Fuga ma tempo szybkie. Cechuje ją figlarny, wesoły charakter.
Dymitr Szostakowicz, Preludium i Fuga G - dur z „24 preludiów i fug” op. 87, CC BY 3.0
Dymitr Szostakowicz, Preludium i Fuga G - dur z „24 preludiów i fug” op. 87, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Preludium i Fuga G - dur z 24 preludiów i fug Dymitra Szostakowicza. Preludium ma umiarkowane tempo. Kompozycję cechuje patetyczny, momentami chorałowy charakter. Fuga ma tempo szybkie. Cechuje ją figlarny, wesoły charakter.
R1ESTICPrLbe41
Ilustracja przedstawia widok nutowy utworu: „Fuga G-gur” BWV 577 autorstwa Jana S. Bacha.
Jan Sebastian Bach, „Fuga G-gur” BWV 577, imslp.info, CC BY 3.0
Inną, zajmującą bardzo ważne miejsce w muzyce XX w. kompozycją, w której odnaleźć można elementy archaizacji, to ukończona w 1966 r. przez Krzysztofa Pendereckiego Pasja według św. Łukasza. Gatunek ten osiągnął apogeum w epoce baroku, zwłaszcza w twórczości Jana Sebastiana Bacha. Penderecki przywołuje postać wielkiego kantora z Lipska, m. in. poprzez układ kompozycji, wprowadzenie motywu B‑A-C‑H, a także sięga do tradycji wcześniejszych epok, czego przejawem jest obecna w dziele polifonia nawiązująca do twórczości motetowej mistrzów franko‑flamandzkich oraz polichóralnośćPolichóralnośćpolichóralność przywołująca styl szkoły weneckiej.
Znamiona archaizacji posiada także operowanie określonymi technikami kompozytorskimi. Jedną z nich jest ostinatoOstinatoostinato, które zyskało szczególną popularność w epoce baroku. Wielu kompozytorów, zwłaszcza nurtu neoklasycznego sięgało po tę technikę, czynił to m. in. Béla Bartók, czego przykładem jest jedna z kompozycji wchodząca w skład zbioru ponad 150 utworów, zatytułowanego Mikrokosmos.
R1cnaslOSnQVY
Utwór muzyczny Mikrokosmos VI tom, Ostinato nr 146 autorstwa Beli Bartoka. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny charakter.
Utwór muzyczny Mikrokosmos VI tom, Ostinato nr 146 autorstwa Beli Bartoka. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny charakter.
Béla Bartók, „Mikrokosmos”, Ostinato t. VI, nr 146, CC BY 3.0
Béla Bartók, „Mikrokosmos”, Ostinato t. VI, nr 146, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Mikrokosmos VI tom, Ostinato nr 146 autorstwa Beli Bartoka. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny charakter.
Archaizacja poprzez cytowanie
Odwołanie do muzyki wcześniejszych epok jest szczególnie czytelne w sytuacji sięgnięcia po kompozycje z nich pochodzące. Kompozytorzy XX‑wieczni nierzadko stosowali cytaty, aluzje czy reminiscenscje. Znaleźć je można m. in. u Henryka Mikołaja Góreckiego, który po okresie fascynacji sonoryzmem zwrócił się w kierunku uproszczenia środków muzycznych. W tym czasie poszukiwał inspiracji w muzyce ludowej oraz w dziełach powstałych przed wiekami. Przykładem kompozycji z tego okresu jest Muzyka staropolska, o której sam kompozytor wypowiedział się następująco na kartach książki programowej festiwalu Warszawska Jesień z 1969 r.:
NadMuzyką staropolskąm2409585f9fa5f578_0000000000008Muzyką staropolskąna orkiestrę op. 24 pracowałem w sierpniu 1967 roku, a potem w kwietniu i maju roku 1969. Dwa zabytki muzyki staropolskiej były inspiracją do skomponowania tego utworu (stąd jego tytuł): organumBenedicamus Domino, zapisane w Antyfonarzu Klarysek ze Starego Sącza (ok. 1300) oraz cantus firmus z pieśni Już się zmierzka (ok. 1556) Wacława z Szamotuł. I tak w partiach instrumentów dętych blaszanych panuje klimat harmoniczno‑melodyczny organum Benedicamus Domino, natomiast przez partie instrumentów smyczkowych przewija się cantus firmus pieśni Wacława z Szamotuł.
R1EJFFC4AFxWi1
Ilustracja przedstawia wizerunek Henryka Mikołaja Góreckiego. Zdjęcie zostało wykonane w 1993 roku. Mężczyzna siedzi ze skrzyżowanymi rękoma na nogach. Wyraz twarzy ma lekko uśmiechnięty, spokojny. Włosy ma rzadkie i siwe. Ubrany jest w czerwony golf i szarą marynarkę.
Henryk Mikołaj Górecki, skan z miesięcznika „Studio” wykonany przez L. Kowalskiego i W. Pniewskiego, 1993, wikipedia, domena publiczna
Staropolską pieśń Wacława z Szamotuł Już się zmierzcha użył Górecki także w innych utworach. W 1961 r. sięgnął po nią komponując na zamówienie Tadeusza Ochlewskiego, kierującego wówczas Polskim Wydawnictwem Muzycznym, Chorał w formie kanonu na kwartet smyczkowy oraz wiele lat później, w 1988 r., komponując na zamówienie Kronos Quartet Już się zmierzcha muzyka na kwartet smyczkowy op. 62. Druga z wymienionych kompozycji jest jednoczęściowa, aczkolwiek można w niej wyróżnić centralny, kontrastujący odcinek, w którym słychać nawiązania do muzyki podhalańskiej. Linia melodyczna renesansowej pieśni obecna jest zwłaszcza w partii altówki, aczkolwiek oddziałuje ona także na pozostałe głosy.
R1M6L0jlghhk51
Utwór muzyczny Henryka Mikołaja Góreckiego Już się zmierzcha muzyka na kwartet smyczkowy. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją dramatyczny, emocjonalny charakter.
Utwór muzyczny Henryka Mikołaja Góreckiego Już się zmierzcha muzyka na kwartet smyczkowy. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją dramatyczny, emocjonalny charakter.
Henryk Mikołaj Górecki, „Już się zmierzcha”, muzyka na kwartet smyczkowy op. 62, AMFN, CC BY 3.0
Henryk Mikołaj Górecki, „Już się zmierzcha”, muzyka na kwartet smyczkowy op. 62, AMFN, CC BY 3.0
Utwór muzyczny Henryka Mikołaja Góreckiego Już się zmierzcha muzyka na kwartet smyczkowy. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją dramatyczny, emocjonalny charakter.
Rjv2au07f8MGW1
Ilustracja przedstawia widok nutowy utworu: „Już się zmierzcha”, autorstwa Wacława z Szamotuł.
Wacław z Szamotuł, „Już się zmierzcha”, biblioteka.teatrmn.pl. CC BY 3.0
Przykładem sięgania po zabytki muzyki polskiej jest także Koncert gotycki Andrzeja Panufnika, w którym odnaleźć można fragmenty hymnu Cracovia civitas oraz Pieśni o Narodzeniu Pańskim Wacława z Szamotuł, a także przywołaną w całości Tamburettę Adama Jarzębskiego. Podczas rewizji utworu w 1955 r., Panufnik uzupełnił kompozycję o partię klawesynu ad libitum, zastrzegając, że nie może być ona realizowana na fortepianie. Rozwiązanie to miało na celu uzyskanie określonego efektu kolorystycznego, poprzez wprowadzenie instrumentu o archaizującym brzmieniu. Także w Koncercie na klawesyn i orkiestrę smyczkową op. 40 H. M. Góreckiego samo zastosowanie klawesynu jako instrumentu solowego nadało kompozycji archaizujący charakter.
R712N2WPmwOIg1
Ilustracja przedstawia widok nutowy utworu: „Cracovia civitas”.
„Cracovia civitas”, arsnovapolonia.eu, CC BY 3.0
Panufnik uzyskuje efekt archaizacji także w swych symfoniach, zwłaszcza poprzez odniesienia do chorału gregoriańskiego, m. in. w Sinfonii votiva.
Zabiegów archaizacyjnych doszukać się można roenież w Polskim Requiem Krzysztofa Pendereckiego, zwłaszcza poprzez wprowadzenie do kompozycji błagalnej suplikacji Święty Boże, Święty Mocny.
m2409585f9fa5f578_0000000000008
http://ninateka.pl/audio/muzyka‑staropolska‑op‑24
Archaizacja na usługach fabuły
Interesującym przykładem łączenia elementów archaizujących ze współczesnymi środkami muzycznymi jest pierwsza powojenna opera polska – Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego. Akcja opery osadzona została w XVI‑wiecznej Polsce, a dokładniej w roku 1549, kiedy to w rządzonym przez Zygmunta Augusta stołecznym mieście wybuchła studencka rewolta. Szeligowski chcąc oddać atmosferę tamtych wydarzeń wprowadza zabiegi archaizujące, m. in. sięga po formy renesansowych tańców oraz cytaty z ówczesnych pieśni studenckich. Konserwatywną postawę profesorów Akademii Krakowskiej ukazuje poprzez wykonywaną przez nich kompozycję, opartą na zasadach średniowiecznej polifonii.
Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego – pierwsza powojenna opera polska
RPauVSxR4hxMn
Animacja pt. Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego – pierwsza powojenna opera polska. W celu obejrzenia animacji należy w dolnym lewym rogu nacisnąć szary trójkąt. W tle słychać arię króla Zygmunta Augusta z II aktu opery. Utwór jest wolny, wykonywany przez bas z akompaniamentem orkiestry. Kompozycję cechuje patetyczny, uroczysty charakter. Na pierwszej ilustracji interaktywnej znajduje się czarno-białe zdjęcie Tadeusza Szeligowskiego siedzącego przy fortepianie, Mężczyzna ma poważny wyraz twarzy. Ubrany jest w białą koszulę, krawat i garnitur. Zamieszczone są następujące informacje: Tadeusz Szeligowski 1896-1963. Kompozytor i pedagog urodzony w 1896 r. we Lwowie. Doktor praw. Studiował muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia uzupełniał w Paryżu. W latach 30. XX w. pracował w Poznaniu. Po okresie okupacji spędzonym w Wilnie podjął się działalności organizacyjnej, przyczyniając się do powstania szkolnictwa muzycznego różnych stopni w Lublinie oraz Poznaniu, a także Filharmonii Poznańskiej. Prowadził klasy kompozycji w Poznaniu i Warszawie. Na drugim i trzecim slajdzie znajduje się plakat zapowiadający operę Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w 1976 roku w Warszawie. Oprócz tego znajdują się następujące informacje: Szeligowski stosowała archaizację w swoich kompozycjach już od wczesnego etapu twórczości. W 1930 r. został wyróżniony na Konkursie Kompozytorskim im. H. Melzera w Warszawie za Suitę archaiczną na orkiestrę. W 1938 r. zyskał pierwszą nagrodę w konkursie miesięcznika "Śpiewak" z Psalm radosny in memoriam Guillaume Dufay na chór mieszany. Ważne miejsce w jego dorobku zajmuje pierwsza powojenna polska opera Bunt żaków, wystawiona po raz pierwszy w 1951 r. we Wrocławiu. Treść opery współgra z oficjalną ideologią rządzących wówczas Polską Ludową władz, stąd autorzy dzieła doczekali się wielu nagród. Podkreślano w niej wątek ucisku biednych żaków przez bogatych Panów usuwając w cień prawdziwe przyczyny studenckiego buntu w XVI-wiecznym Krakowie. Na czwartym slajdzie przedstawiono program Buntu Żaków Tadeusza Szeligowskiego z 14 maja 1967 roku. U góry znajduje się rycina starego Krakowa a na dole tytuł opery. Ponadto zamieszczone są następujące informacje: Trzyaktowa opera odwołuje się do prawdziwych wydarzeń - buntu żaków jaki miał miejsce w Krakowie w 1549 r., za czasów panowania Zygmunta Augusta. Poruszony w niej został problem ubóstwa studentów oraz ich zależności od panów. Na piątym zdjęciu znajduje się scena z realizacji opery Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w Teatrze Wielkim oraz informacje: Zarzewiem konfliktu jest zabójstwo żaka przez służbę jednego w krakowskich panów. Jego oburzeni współtowarzysze grożą opuszczeniem miasta, jeżeli król nie wymierzy sprawiedliwości. Tak się jednak nie dzieje i żacy opuszczają miasto. Na ostatnim slajdzie znajduje się inna scena z realizacji opery Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w Teatrze Wielkim oraz informacje: Źródła historyczne wykazują, że wydarzenie to było dotkliwe dla królewskiego grodu, którego 1/6 ludności stanowili studenci. Wiele lat uczelnia krakowska odbudowywała swój potencjał.
Animacja pt. Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego – pierwsza powojenna opera polska. W celu obejrzenia animacji należy w dolnym lewym rogu nacisnąć szary trójkąt. W tle słychać arię króla Zygmunta Augusta z II aktu opery. Utwór jest wolny, wykonywany przez bas z akompaniamentem orkiestry. Kompozycję cechuje patetyczny, uroczysty charakter. Na pierwszej ilustracji interaktywnej znajduje się czarno-białe zdjęcie Tadeusza Szeligowskiego siedzącego przy fortepianie, Mężczyzna ma poważny wyraz twarzy. Ubrany jest w białą koszulę, krawat i garnitur. Zamieszczone są następujące informacje: Tadeusz Szeligowski 1896-1963. Kompozytor i pedagog urodzony w 1896 r. we Lwowie. Doktor praw. Studiował muzykologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia uzupełniał w Paryżu. W latach 30. XX w. pracował w Poznaniu. Po okresie okupacji spędzonym w Wilnie podjął się działalności organizacyjnej, przyczyniając się do powstania szkolnictwa muzycznego różnych stopni w Lublinie oraz Poznaniu, a także Filharmonii Poznańskiej. Prowadził klasy kompozycji w Poznaniu i Warszawie. Na drugim i trzecim slajdzie znajduje się plakat zapowiadający operę Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w 1976 roku w Warszawie. Oprócz tego znajdują się następujące informacje: Szeligowski stosowała archaizację w swoich kompozycjach już od wczesnego etapu twórczości. W 1930 r. został wyróżniony na Konkursie Kompozytorskim im. H. Melzera w Warszawie za Suitę archaiczną na orkiestrę. W 1938 r. zyskał pierwszą nagrodę w konkursie miesięcznika "Śpiewak" z Psalm radosny in memoriam Guillaume Dufay na chór mieszany. Ważne miejsce w jego dorobku zajmuje pierwsza powojenna polska opera Bunt żaków, wystawiona po raz pierwszy w 1951 r. we Wrocławiu. Treść opery współgra z oficjalną ideologią rządzących wówczas Polską Ludową władz, stąd autorzy dzieła doczekali się wielu nagród. Podkreślano w niej wątek ucisku biednych żaków przez bogatych Panów usuwając w cień prawdziwe przyczyny studenckiego buntu w XVI-wiecznym Krakowie. Na czwartym slajdzie przedstawiono program Buntu Żaków Tadeusza Szeligowskiego z 14 maja 1967 roku. U góry znajduje się rycina starego Krakowa a na dole tytuł opery. Ponadto zamieszczone są następujące informacje: Trzyaktowa opera odwołuje się do prawdziwych wydarzeń - buntu żaków jaki miał miejsce w Krakowie w 1549 r., za czasów panowania Zygmunta Augusta. Poruszony w niej został problem ubóstwa studentów oraz ich zależności od panów. Na piątym zdjęciu znajduje się scena z realizacji opery Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w Teatrze Wielkim oraz informacje: Zarzewiem konfliktu jest zabójstwo żaka przez służbę jednego w krakowskich panów. Jego oburzeni współtowarzysze grożą opuszczeniem miasta, jeżeli król nie wymierzy sprawiedliwości. Tak się jednak nie dzieje i żacy opuszczają miasto. Na ostatnim slajdzie znajduje się inna scena z realizacji opery Bunt żaków Tadeusza Szeligowskiego w Teatrze Wielkim oraz informacje: Źródła historyczne wykazują, że wydarzenie to było dotkliwe dla królewskiego grodu, którego 1/6 ludności stanowili studenci. Wiele lat uczelnia krakowska odbudowywała swój potencjał.
Źródło: online skills.
Archaizacja poprzez wprowadzenie dawnego języka
Elementem archaizacji obecnym w literaturze muzycznej XX w. jest także użycie języka łacińskiego. Ten starożytny język wyszedł z powszechnego użycia przed wieloma wiekami. Obowiązywał jednakże w liturgii Kościoła katolickiego do soboru watykańskiego II. Jego obecność w kompozycjach XX‑wiecznych nadaje muzyce rytualny charakter. Przykład tego typu archaizacji można odnaleźć w operze‑oratorium Igora Strawińskiego Król Edyp, ukończonej w 1927 r. Zdaniem Strawińskiegom2409585f9fa5f578_0000000000009Zdaniem Strawińskiego łacina jest mową nie tyle martwą, ile skamieniałą, monumentalną i przez to bezpieczną przed wszelką trywializacją. Kompozytor dodatkowo w warstwie muzycznej wprowadza elementy dawnych stylów – barokowego i klasycznego, zwłaszcza wzoruje się na oratoriach G. F. Haendla.
R1OiOuXdGaIBV1
Ilustracja przedstawia wizerunek Igora Strawińskiego. Mężczyzna z podłużną, szczupłą twarzą i dużym nosem. Włosy ma rzadkie, zaczesane do tyłu. Twarz lekko pomarszczona z delikatnym wąsem. Ubrany jest białą koszulę, krawat i ciemny garnitur. Mężczyzna opiera się łokciami o wysoki blat, na którym leżą białe kartki z nutami.
Igor Strawiński, „Fotoportret kompozytora”, kolekcja Georgea Granthama Baina, Biblioteka Kongresu, Waszyngton, Wikipedia, domena publiczna
m2409585f9fa5f578_0000000000009
Artykuł prasowy Józefa Kańskiego Król Edyp i Persefona w Warszawie
http://www.e‑teatr.pl/pl/artykuly/99133,druk.html
Zadania
RQaaZcIDOD3lA
Ćwiczenie 1
Kompozytorem renesansowej pieśni Już się zmierzcha, po którą sięgali w swych utworach kompozytorzy XX-wieczni, był: Możliwe odpowiedzi: 1. Marcin Leopolita, 2. Wacław z Szamotuł, 3. Mikołaj Gomółka
Kompozytorem renesansowej pieśni Już się zmierzcha, po którą sięgali w swych utworach kompozytorzy XX-wieczni, był: Możliwe odpowiedzi: 1. Marcin Leopolita, 2. Wacław z Szamotuł, 3. Mikołaj Gomółka
Kompozytorem renesansowej pieśni Już się zmierzcha, po którą sięgali w swych utworach kompozytorzy XX-wieczni, był:
Marcin Leopolita
Wacław z Szamotuł
Mikołaj Gomółka
R18IXvvrAoHK4
Ćwiczenie 2
Do tytułu utworu z wcześniejszych epok przyporządkuj kompozytora, tworzącego w XX wieku, który nawiązał do niego w swojej twórczości: Możliwe odpowiedzi: 1. Stabat Mater 2. Fuga G-dur 3. Już się zmierzcha 4. Cracovia civitas Możliwe odpowiedzi: 1. Karol Szymanowski 2. Dymitr Szostakowicz 3. Henryk Mikołaj Górecki 4. Andrzej Panufnik
Do tytułu utworu z wcześniejszych epok przyporządkuj kompozytora, tworzącego w XX wieku, który nawiązał do niego w swojej twórczości: Możliwe odpowiedzi: 1. Stabat Mater 2. Fuga G-dur 3. Już się zmierzcha 4. Cracovia civitas Możliwe odpowiedzi: 1. Karol Szymanowski 2. Dymitr Szostakowicz 3. Henryk Mikołaj Górecki 4. Andrzej Panufnik
Do każdego fragmentu utworu z wcześniejszych epok przyporządkuj kompozytora, tworzącego w XX wieku, który nawiązał do niego w swojej twórczości:
Andrzej Panufnik, Karol Szymanowski, Henryk Mikołaj Górecki, Dymitr Szostakowicz
.................
.................
.................
.................
R2qjMWosxgVxi
Ćwiczenie 3
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów: Henryk Mikołaj Górecki Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Tadeusz Szeligowski Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Igor Strawiński Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Karol Szymanowski Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów: Henryk Mikołaj Górecki Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Tadeusz Szeligowski Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Igor Strawiński Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków Karol Szymanowski Możliwe odpowiedzi: 1. Trzy utwory w dawnym stylu, 2. Król Edyp, 3. Stabat Mater, 4. Bunt żaków
Przyporządkuj nazwiska kompozytorów do tytułów:
<i>Stabat Mater</i>, <i>Trzy utwory w dawnym stylu</i>, <i>Bunt żaków</i>, <i>Król Edyp</i>
Henryk Mikołaj Górecki
Tadeusz Szeligowski
Igor Strawiński
Karol Szymanowski
RHgsj6oQ6QsTR
Ćwiczenie 4
Nurty w muzyce XX w., w których chętnie stosowano środki archaizujące, to: Możliwe odpowiedzi: 1. postmodernizm, 2. dodekafonia, 3. neoklasycyzm
Nurty w muzyce XX w., w których chętnie stosowano środki archaizujące, to: Możliwe odpowiedzi: 1. postmodernizm, 2. dodekafonia, 3. neoklasycyzm
Nurty w muzyce XX w., w których chętnie stosowano środki archaizujące, to:
postmodernizm
dodekafonia
neoklasycyzm
RGSfDuY8vuvsa
Ćwiczenie 5
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Ostinato Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim Polichóralność Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim postmodernizm Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim sekwencja Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją. Ostinato Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim Polichóralność Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim postmodernizm Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim sekwencja Możliwe odpowiedzi: 1. technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie, 2. technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, 3. kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, 4. forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim
Połącz w pary słowo z odpowiadającą mu definicją.
kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację, technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów, forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim, technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie
Ostinato
Polichóralność
postmodernizm
sekwencja
R1uN9x0IkZp7o
Ćwiczenie 6
Gatunek pasji wskrzesił w muzyce polskiej XX w.: Możliwe odpowiedzi: 1. Henryk Mikołaj Górecki, 2. Krzysztof Penderecki, 3. Wojciech Kilar
Gatunek pasji wskrzesił w muzyce polskiej XX w.: Możliwe odpowiedzi: 1. Henryk Mikołaj Górecki, 2. Krzysztof Penderecki, 3. Wojciech Kilar
Gatunek pasji wskrzesił w muzyce polskiej XX w.:
Henryk Mikołaj Górecki
Krzysztof Penderecki
Wojciech Kilar
ReAnkcIGRZ8D3
Ćwiczenie 7
Połącz w pary kompozycje z tytułami cytowanych w nich utworów: Muzyka staropolska Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino Koncert gotycki Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino Polskie Requiem Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino
Połącz w pary kompozycje z tytułami cytowanych w nich utworów: Muzyka staropolska Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino Koncert gotycki Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino Polskie Requiem Możliwe odpowiedzi: 1. Święty Boże, 2. Cracovia civitas, 3. Benedicamus Domino
Połącz w pary kompozycje z tytułami cytowanych w nich utworów:
Posłuchajcie kompozycji Wojciecha Kilara Lament na chór mieszany a cappella skomponowanej na początku XXI w.
We wspólnej dyskusji, koordynowanej przez nauczyciela, wskażcie zabiegi archaizujące zastosowane w tej kompozycji. Do których epok odwołuje się kompozytor?
RBIhrSORnGKIP
Po ustawieniu się kursorem myszy w szarym polu, należy w nie wpisać odpowiedź do polecenia. Nad polem umieszczone są przyciski: Zapisz (pozwala na zapisanie wpisanej odpowiedzi), Drukuj (umożliwia wydrukowanie wpisanej odpowiedzi), Wyczyść (usuwa wpisaną treść).
Po ustawieniu się kursorem myszy w szarym polu, należy w nie wpisać odpowiedź do polecenia. Nad polem umieszczone są przyciski: Zapisz (pozwala na zapisanie wpisanej odpowiedzi), Drukuj (umożliwia wydrukowanie wpisanej odpowiedzi), Wyczyść (usuwa wpisaną treść).
Słownik pojęć
Instrumentacja
Instrumentacja
dobór i sposób użycia instrumentów w utworze muzycznym.
Neoklasycyzm
Neoklasycyzm
kierunek w muzyce XX w., którego przedstawiciele sięgali po gatunki i formy z wcześniejszych epok (zwłaszcza baroku i klasycyzmu) i dokonywali ich reinterpretacji, stosując nowoczesny język muzyczny.
Ostinato
Ostinato
technika popularna w okresie baroku, polegająca na wielokrotnym powtarzaniu formuły melodycznej (także rytmicznej lub harmonicznej), zwykle w najniższym głosie.
Polichóralność
Polichóralność
technika kompozytorska wykształcona w XVI w. w szkole weneckiej, polegająca na dialogowaniu między sobą dwóch lub więcej chórów.
Postmodernizm
Postmodernizm
kierunek w muzyce II połowy XX w., którego przedstawiciele ponownie zwrócili się ku muzyce wcześniejszych epok, czerpiąc z niej inspirację.
Sekwencja
Sekwencja
forma chorału gregoriańskiego, popularna w epoce średniowiecza, zwykle o paralelnej budowie strof, której udział w liturgii został ograniczony po soborze trydenckim.
Skale modalne
Skale modalne
siedmiostopniowe skale powstałe w średniowieczu, wyróżniano 4 skale autentyczne i 4 skale plagalne, na skalach tych oparte są melodie chorału gregoriańskiego.
Źródło:
Słownik języka polskiego PWN
Słownik terminologiczny sztuk pięknych pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005
Biblioteka muzyczna
RAnBhjfhixZxE1
Utwór muzyczny I Kwartet smyczkowy opus 37 Karola Szymanowskiego. Fragment ma wolne tempo. Cechuje go nastrojowy, a zarazem dramatyczny charakter.
R1M6L0jlghhk51
Utwór muzyczny Henryka Mikołaja Góreckiego Już się zmierzcha muzyka na kwartet smyczkowy. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją dramatyczny, emocjonalny charakter.
RJgYSvIwpyb5Y
Utwór muzyczny Stabat Mater opus 53 Spraw, niech płaczę z Tobą razem autorstwa Karola Szymanowskiego. Utwór jest wykonywany przez chór mieszany a cappella z udziałem solowych partii sopranu i altu. Tempo utworu jest wolne. Cechuje go tkliwy, poruszający, mistyczny charakter.
R1WfBcvdEooJQ
Utwór muzyczny Preludium i Fuga G - dur z 24 preludiów i fug Dymitra Szostakowicza. Preludium ma umiarkowane tempo. Kompozycję cechuje patetyczny, momentami chorałowy charakter. Fuga ma tempo szybkie. Cechuje ją figlarny, wesoły charakter.
R1cnaslOSnQVY
Utwór muzyczny Mikrokosmos VI tom, Ostinato nr 146 autorstwa Beli Bartoka. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny charakter.
Przewiń
Głośność
Bibliografia
Słownik terminów literackich, wyd. trzecie, red. Janusz Sławiński, Wrocław – Warszawa – Kraków 1998
