Faktura homofoniczna i polifoniczna

Temat ten nie należy do najprostszych. Zanim zaczniesz zagłębiać się w muzykę wokalną, warto zrozumieć, czym w ogóle różni się faktura homofonicznaHomofoniahomofoniczna od polifonicznejPolifoniapolifonicznej.

Homofonia to rodzaj faktury, w której jedna z melodiiMelodiamelodii odgrywa pierwszoplanową rolę w stosunku do pozostałych głosów z akompaniamentuAkompaniamentakompaniamentu harmonicznegoHarmoniaharmonicznego, który występuje w postaci pionów akordowychAkordakordowych lub figuracjiFiguracjafiguracji. Melodia ta zazwyczaj umieszczona jest w najwyższym głosie. W utworach chóralnychChórchóralnych a cappellaA cappellaa cappella o fakturze homofonicznej rytmikaRytmikarytmika w poszczególnych głosach jest zsynchronizowana. Poprzez taki rodzaj budowy utworu, melodię taką łatwo jest wyodrębnić i zapamiętać.

Polifonia to technika, która polega na równoczesnym prowadzeniu wielu linii melodycznych. Na przestrzeni wieków wykształciło się wiele rodzajów polifonii zależnie od linii melodycznych i ich zależności względem siebie. W takiej fakturze już trudniej wyodrębnić i zanucić tzw. szeroko rozumianą „melodię”, ponieważ żaden z głosów nie ma funkcji dominującej, tak jak w homofonii. Wyobraź sobie, że w drugiej połowie XVI wieku mistrzowie polifonii pisali nawet 32 - głosowe utwory. Nietrudno więc zrozumieć, że wyodrębnienie melodii jednego z głosów w gąszczu pozostałych jest arcytrudnym zadaniem. Nie martw się jednak, po takie utwory na tej lekcji sięgać nie będziemy.

Generalnie podczas odtwarzania utworów, staraj się wsłuchać w poszczególne głosy i rozpoznać, w jakiej fakturze zostały napisane. Pomoże Ci w tym zapis muzyczny słuchanych utworów. Staraj się również rozpoznać aparat wykonawczy oraz rodzaje głosów wokalistów.

Pieśń solowa i wielogłosowa muzyka wokalna

Najkrótsza definicja pieśniPieśńpieśni zawiera się w jednym zdaniu: „Jest to utwór wokalny do tekstu lirycznego”. Pieśń jest powszechnie występującą formą we wszystkich epokach od starożytności po czasy współczesne. Ze względu na środki wykonawcze wyróżnia się pieśń solową, która najczęściej wykonywana jest z towarzyszeniem instrumentu i pieśń chóralną. W poszczególnych epokach popularność zdobywały różne instrumenty, np. w starożytnościStarożytnośćstarożytności akompaniowano na lirachLiralirach i kitarachKitarakitarach, w średniowieczuŚredniowiecześredniowieczu śpiewakom towarzyszyła fidelFidelfidel, w renesansieRenesansrenesansie lutniaLutnialutnia, w barokuBarokbaroku klawesynKlawesynklawesyn, w następnych epokach fortepianFortepianfortepian.

Za mistrza pieśni powszechnie uważa się Franza Schuberta, kompozytora epoki romantyzmuRomantyzmromantyzmu. Już w wieku trzynastu lat skomponował swoją pierwszą pieśń, by z czasem być autorem ponad sześciuset! I mimo tego, że komponował również inne gatunki muzyczne, jego twórczość kojarzy się przede wszystkim z pieśniami. Już za życia zdobył tak dużą popularność, że na jego cześć organizowano spotkania artystyczne nazywane od jego nazwiska schubertiadami. Podczas takich spotkań - początkowo w domach wiedeńczyków czy też w kawiarniach – oprócz muzyki obecne były poezja i taniec. Co ciekawe, schubertiady mają się nadal bardzo dobrze. Mimo upływu czasu, zmieniających się mód i trendów, nadal są organizowane i to na dodatek w o wiele szerszej skali - w salach koncertowych, z udziałem znakomitych artystów.

RZFfd0uWxuLgK

Ilustracja przedstawia dzieło pt. „Schubertiada” autorstwa Juliusa Schmida. Obraz ukazuje Franza Schuberta przy fortepianie, wokół mężczyzny znajdują się słuchacze w strojach zgodnych z epoką.

Posłuchaj pieśni Franza Schuberta Małgorzata przy kołowrotku (Gretchen am Spinnrade). Zwróć uwagę na fakturę, wyraźnie słychać tu melodię na tle akompaniamentu, czyli pieśń jest oparta o fakturę homofoniczną. Pieśń ta została skomponowana w formie rondaRondoronda.

Kolejnym przykładem pieśni o fakturze homofonicznej będzie Wiosna Fryderyka Chopina, kompozytora epoki romantyzmu. W prawdzie Chopin kojarzy się przede wszystkim jako kompozytor muzyki fortepianowej, to, jak się okazuje, pieśń również nie była mu obca.

Posłuchaj jeszcze jednego przykładu pieśni o fakturze homofonicznej. Warto wspomnieć o naszym kompozytorze romantycznym, którego twórczość uważana jest za narodową. To Stanisław Moniuszko, nazywany ojcem polskiej operyOperaopery narodowej. Moniuszko napisał również ponad 300 pieśni, których większość zawarł w Śpiewnikach domowych.

Przed Tobą motetMotetmotet - utwór polifoniczny charakterystyczny dla średniowiecza i renesansu. W tych epokach był czynnikiem decydującym o rozwoju techniki wielogłosowej. Jest to jedna z najstarszych wielogłosowych form wokalnych. Z francuskiego le mot znaczy słowo. Wytęż słuch i wzrok, postaraj się śledzić melodie w poszczególnych głosach renesansowego motetu, znakomitego włoskiego kompozytora z tamtego okresu, jakim był Giovanni Pierluigi da Palestrina. Podczas soboru trydenckiego styl, w jakim pisał Palestrina, tzw. styl osservato (surowy), uznano za oficjalny styl wielogłosowej muzyki kościelnej.

Sprawdź swoją wiedzę

Słownik pojęć

Definicje słownikowe opracowano na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995

Galeria dzieł sztuki

RZFfd0uWxuLgK

Ilustracja przedstawia dzieło pt. „Schubertiada” autorstwa Juliusa Schmida. Obraz ukazuje Franza Schuberta przy fortepianie, wokół mężczyzny znajdują się słuchacze w strojach zgodnych z epoką.

RHSMCfCyDTGgn

Ilustracja przedstawia portret Franza Schuberta. Kompozytor ma kręcone włosy i bokobrody, nosi malutkie okulary w metalowej oprawie. Ma charakterystyczny dołeczek w brodzie. Ubrany jest w białą koszulę i surdut, pod szyją ma zawiązaną chustę.

R5on8x9GXjptI

Ilustracja przedstawia fotografię Fryderyka Chopina. Kompozytor siedzi, ręce ma skrzyżowane na udach. Patrzy na wprost. Ma dłuższe ciemne włosy zakrywające ucho. Niewielkie ciemne oczy, dość wyraźne brwi. Duży nos i średnie usta. Jest smutny bądź zamyślony. Ubrany jest w białą koszulę i jasny płaszcz. Pod szyją ma zawiązaną ciemną apaszkę. Fotografia jest czarno-biała.

R1c3btzCvckqb

Na ilustracji portret Stanisława Moniuszki. Kompozytor przedstawiony jest jako potężny mężczyzna, z siwiejącymi włosami i bokobrodami. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę i marynarkę. Na szyi ma muchę, na nosie okulary w metalowych oprawkach.

Rt4LyyuAFQX9G

Ilustracja interaktywna przedstawia Giovanniego Pierluigiego da Palestrina, włoskiego kompozytora epoki renesansu. Widoczny jest starszy mężczyzna trzymający w ręce pióro. Przed nim biała kartka. Mężczyzna siedzi na ozdobnym krześle.

R1Fh29tl8JFEE

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Felixa Mendelssohna-Bartholdy'ego. Kompozytor jest przedstawiony jako młody mężczyzna z lekko kręconymi włosami sięgającymi ucha. Ubrany jest w koszulę i surdut pod szyją ma zawiązaną czarną chustę.

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

red. Andrzej Chodkowski, Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Bogusław Schaeffer, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983.