Film 1
Zapoznaj się z filmem i zastanów się, jak rzecznicy liberalizmu odpowiadali na stawiane przez Marksa zarzuty wobec systemu kapitalistycznego.
Poszukaj informacji na temat sprzeczności kapitalizmu, o których pisał Karol Marks.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DPuQrusQw
Film nawiązujący do treści materiału Równość czy wolność?
Polemika z marksizmem
Jednak już za życia Marksa oprócz tak krytykowanego przez niego Ferdinanda Lassalleʼa, działacza wzywającego nie do rewolucji, lecz do walki o prawa pracownicze, pojawiła się niebezpieczna dla marksizmu konkurencja lewicowa – reformizm. Główny przedstawiciel tego ruchu, niemiecki ideolog Eduard Bernstein (1850–1932), sugerował wrastanie socjalizmu w kapitalizm i poprawę losu robotników drogą reform. Z dzisiejszej perspektywy państw zachodnich możemy stwierdzić, że jego koncepcja odniosła spektakularny sukces, a jednym z najlepszych przykładów realizacji ideologii Bernsteina jest Szwecja.
Krytykę ekonomiczną marksizmu z innej strony podjęli anarchiści, jako zwolennicy obalenia państwa – tak powstała koncepcja anarchokomunizmu, którego głównym ideologiem był rosyjski uczony i rewolucjonista Piotr Kropotkin (1842–1921). W dziedzinie ekonomii rozróżnił on mienie osobiste i własność prywatną. O ile mienie osobiste mu nie przeszkadzało, o tyle własność prywatną, czyli środki produkcji, jak fabryki, ziemia, kopalnie, chciał uspołecznić (nie upaństwowić jak komuniści). Widział to w formie niewielkich, współpracujących ze sobą kolektywów (a więc zbliżał się tu do Fouriera). Wszyscy mieli mieć dostęp do owoców pracy według zasady „od każdego według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb”. Inni anarchiści wiązali wartość mienia osobistego z ilością włożonej pracy. Najczęściej jednak lewicowy anarchizm odrzuca mierzenie pracy jako niesprawiedliwe. Jak rozwiązać przy tym problem ludzi, którzy pracować mogliby, a nie chcą? Według Kropotkina nie powinni mieć dostępu do owoców pracy, jego następcy założyli jednak minimalny dostęp do podstawowych produktów, a anarchokomuniści, jak Rosjanin Aleksander Berkman (1870–1936), twierdzą, że w ogóle nie ma ludzi leniwych, tylko trzeba każdemu zorganizować zajęcie, które go satysfakcjonuje.