Wprowadzenie

ReQYBynp2WLHc

Ilustracja przedstawia mapę Europy. Na kontynencie zaznaczone są różnymi kolorami państwa. Nazwy 3 państw zostały wyróżnione: Włochy, Hiszpania, Irlandia. Mapa obrazuje podział Europy z 2014 roku. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Folklor jest częścią kultury ludowej i dotyczy symboliki i sztuki. Badacze różnią się w opiniach, jak szeroki jest zakres folkloru. Dla części z nich folklorem są wyłącznie bajki, podania, legendy i pieśni; dla innych nie tylko elementy kultury symbolicznej i społecznej, ale też rzeczy materialne, takie jak narzędzia czy stroje.

Ilustracja przedstawia mapę Europy. Na kontynencie zaznaczone są różnymi kolorami państwa. Nazwy 3 państw zostały wyróżnione: Włochy, Hiszpania, Irlandia. Mapa obrazuje podział Europy z 2014 roku. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Folklor jest częścią kultury ludowej i dotyczy symboliki i sztuki. Badacze różnią się w opiniach, jak szeroki jest zakres folkloru. Dla części z nich folklorem są wyłącznie bajki, podania, legendy i pieśni; dla innych nie tylko elementy kultury symbolicznej i społecznej, ale też rzeczy materialne, takie jak narzędzia czy stroje.

1

1. Folklor jest częścią kultury ludowej i dotyczy symboliki i sztuki. Badacze różnią się w opiniach, jak szeroki jest zakres folkloru. Dla części z nich folklorem są wyłącznie bajki, podania, legendy i pieśni; dla innych nie tylko elementy kultury symbolicznej i społecznej, ale też rzeczy materialne, takie jak narzędzia czy stroje

Współcześnie większość uczonych określa, iż w skład folkloru wchodzą:

• zwyczaje,

• obrzędy,

• wierzenia,

• kultura artystyczna,

• podania (bajki, legendy, przysłowia, pieśni),

• muzyka,

• taniec.

Folklor tradycyjny

Folklor tradycyjny jest tak nazwany dla odróżnienia od dwóch innych: współczesnego i stylizowanego. Folklor współczesny powstaje w teraźniejszości, a jego przejawami są chociażby plotki, żarty czy legendy miejskie.

R1HYfD5lUonLa

Ilustracja przedstawia artystów podczas Tygodnia Kultury Beskidzkiej. Na zdjęciu ukazana jest grupa postaci w strojach ludowych, stojących na scenie. Stroje pochodzą z Podhala. Mężczyźni ubrani są w białe spodnie, białe koszule, czarną, ozdobioną kamizelkę, skórzany szeroki pas. Na głowie mają czarny kapelusz ozdobiony muszelkami. Na nogach skórzane buty - nazwywane kierpce. Kobiety mają białą koszulę, jednobarwną czerwoną lub zieloną spódnicę, bogato zdobioną jednobarwną kamizelkę, na szyi mają czerwone korale, na nogach kierpce. Trzej mężczyźni z przodu tańczą góralski taniec - zbójnicki. W ręce mają ciupagę, uchwyceni są w momencie kiedy wszyscy przykucnęli z wyciągniętą jedną nogą do przodu. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: 1. Folklor stylizowany powstaje w obecnych czasach, jednak jest celowo tworzony w taki sposób, by jak najbardziej przypominał folklor tradycyjny.

Ilustracja przedstawia artystów podczas Tygodnia Kultury Beskidzkiej. Na zdjęciu ukazana jest grupa postaci w strojach ludowych, stojących na scenie. Stroje pochodzą z Podhala. Mężczyźni ubrani są w białe spodnie, białe koszule, czarną, ozdobioną kamizelkę, skórzany szeroki pas. Na głowie mają czarny kapelusz ozdobiony muszelkami. Na nogach skórzane buty - nazwywane kierpce. Kobiety mają białą koszulę, jednobarwną czerwoną lub zieloną spódnicę, bogato zdobioną jednobarwną kamizelkę, na szyi mają czerwone korale, na nogach kierpce. Trzej mężczyźni z przodu tańczą góralski taniec - zbójnicki. W ręce mają ciupagę, uchwyceni są w momencie kiedy wszyscy przykucnęli z wyciągniętą jedną nogą do przodu. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: 1. Folklor stylizowany powstaje w obecnych czasach, jednak jest celowo tworzony w taki sposób, by jak najbardziej przypominał folklor tradycyjny.

1

1. Folklor stylizowany powstaje w obecnych czasach, jednak jest celowo tworzony w taki sposób, by jak najbardziej przypominał folklor tradycyjny.

Tradycyjny folklor jest:

• anonimowy - najczęściej nie da się określić twórcy;

• spontaniczny - powstaje bez uprzedniego planu;

• ekspresyjny - jego źródłem są emocje;

• wymaga bezpośredniego kontaktu przynajmniej dwójki osób;

• powstaje w określonych okolicznościach (np. podczas obrzędów);

Włoski folklor

Włoski folklor muzyczny to przede wszystkim pieśni oraz tańce. Pieśni to domena głównie północy - zarówno tradycyjne, jak i polifoniczny gatunek o nazwie trallalero. Teksty stanowiła najczęściej poezja. W centralnych Włoszech należy wskazać przede wszystkim saltarello - taniec, którego nazwa pochodzi od licznych podskoków. Południowe Włochy posiadają swój własny taniec, który jest szeroko kojarzony z włoskim folklorem i nazywa się tarantellaTarantellatarantella. Nazwa pochodzi od regionu Taranta, w którym żył pewien gatunek pająka (tarantula) - według legend miał wywoływać manię tańca, czyli chorobę o nazwie tarantyzm. AkompaniamentAkompaniamentAkompaniament do tańca najczęściej wykorzystuje mandolinęMandolinamandolinę, gitarę, akordeon i tamburyn. Tarantella istnieje od czasów starożytnych. Taniec ten  był nawet zakazywany przez rzymski Senat (w 186 roku p.n.e.), jednak przetrwał, gdyż był nadal praktykowany pod pozorem środka mającego uzdrowić ofiary ugryzień pająków. Zampogna to kolejny wyznacznik wyjątkowości południowych Włoch - jest to specyficzna odmiana dudów.

Włoski folklor można geograficznie analizować nie tylko dzieląc państwo na północ, centrum i południe - warto wspomnieć też o wyspach. Sycylia i Sardynia, oddzielone morzem od kontynentu, wykształciły swoje własne tradycje. Na Sycylii powstało sporo pieśni religijnych, ale też rolniczych. Z instrumentów wykorzystywano tam głównie dęte. Sardynia to ojczyzna pieśni religijnych o nazwie cantu a tenore.

Warto pamiętać, że chociaż każde państwo miało swój własny folklor, to jednak muzyka przenikała się między kulturami. Jak potwierdzają przykłady Włoch i Hiszpanii, muzyka ludowa każdego regionu może być nieco inna, jednak często czerpała inspiracje oraz korzystała z zapożyczeń  innych kultur. Współcześnie wielu naukowców bada korzenie tradycyjnej muzyki; trzeba też zauważyć, iż coraz bardziej jest ona obecna w formie nawiązań lub stylizacji w muzyce teraźniejszej.

Józef Burszta wyróżnił trzy rodzaje istniejącego folkloru:

• zanikający folklor tradycyjny - klasyczne gatunki literatury ustnej, tradycyjne wokalno‑muzyczne oraz choreograficzne elementy obrzędów;

• folklor współczesny (spontaniczny) - aktywność twórcza ludzi, która następuje w kontaktach miedzyludzkich oraz przez środki masowego przekazu (np. prasa, telewizja, Internet). Przykładami są: plotki, anegdoty, dowcipy, legendy miejskie,

• folklor rekonstruowany (stylizowany) - teksty i obrzędy, które są wyuczone oraz opracowane stylistycznie. Przedstawia je się w sytuacjach celowo zaaranżowanych.

Źródło:Źródło:Źródło:

R1f17uC0Klbx8

Ilustracja przedstawia postacie w sycylijskich strojach ludowych. Kobiety na pierwszym planie, ubrane są w białe koszule, czarne gorsety, niebieskie spódnice, białe pończochy i czarne pantofle. W dłoniach trzymają ozdobione kolorowymi wstążkami tamburyny. Z tyłu stoją mężczyźni ubrani w czarne kamizelki, spodnie sięgające za kolana, trzewiki oraz białe koszule. Postacie widoczne są od ramion w dół. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Sycylijska piosenka „Amuri Di Carritteri Agrigento” oraz możliwość odtworzenia muzyki. Nagrana piosenka rozpoczyna się dźwiękiem drumli, potem na tle akompaniamentu gitary i grzechotek mężczyzna śpiewa po włosku przejmującą piosenkę. Piosenka ma umiarkowane tempo, akompaniament można określić jako marszowy.

Ilustracja przedstawia postacie w sycylijskich strojach ludowych. Kobiety na pierwszym planie, ubrane są w białe koszule, czarne gorsety, niebieskie spódnice, białe pończochy i czarne pantofle. W dłoniach trzymają ozdobione kolorowymi wstążkami tamburyny. Z tyłu stoją mężczyźni ubrani w czarne kamizelki, spodnie sięgające za kolana, trzewiki oraz białe koszule. Postacie widoczne są od ramion w dół. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Sycylijska piosenka „Amuri Di Carritteri Agrigento” oraz możliwość odtworzenia muzyki. Nagrana piosenka rozpoczyna się dźwiękiem drumli, potem na tle akompaniamentu gitary i grzechotek mężczyzna śpiewa po włosku przejmującą piosenkę. Piosenka ma umiarkowane tempo, akompaniament można określić jako marszowy.

1

1. {audio} Sycylijska piosenka „Amuri Di Carritteri Agrigento”

Muzyka hiszpańska

Hiszpania to kraj z fascynującą historią, która miała bezpośredni wpływ na muzykę. Półwysep Iberyjski przez wiele lat był miejscem, w którym mieszały się różne kultury. Patrząc od strony religijnej, na terenie obecnej Hiszpanii mieszkali jednocześnie Arabowie, Żydzi oraz chrześcijanie. Wpływy kultury arabskiej, żydowskiej oraz cygańskiej wykształciły jedyny w swoim rodzaju folklor, w którym były obecne elementy zarówno europejskie (francuskie czy greckie), jak i orientalne (perskie i indyjskie).
Najczęstszym skojarzeniem z muzyką hiszpańską jest flamenco oraz gitara. Są to najpopularniejsze przejawy hiszpańskiego folkloru, jednak nie są jedyne.

Flamenco

Gdyby analizować hiszpańską muzykę ludową dokładnie, należałoby podzielić cały kraj na regiony. W Andaluzji będą obecne nieco inne tańce oraz instrumenty niż na Wyspach Kanaryjskich oraz Katalonii. Północna część Hiszpanii opiera się mocno na dudach, które dotarły do niej z Wysp Brytyjskich; w centralnej części kraju dominuje jota, taniec wykonywany przy akompaniamencie kastanietów, natomiast na południu najważniejsze są flamenco oraz gitara. Obecnie muzyka oraz folklor ogółem mocno się ze sobą zmieszały, jednak warto pamiętać, że dawniej każdy z regionów miał swoje własne, nieco inne od innych cechy. Nie da się jednak ukryć, iż to flamenco jest najbardziej kojarzone z folklorem Hiszpanii.

FlamencoFlamenco (wym. Flamenko)Flamenco to nie tylko muzyka; jest to cała sztuka, a nawet zjawisko kultury. Obejmuje śpiew, taniec, muzykę, strój oraz zachowanie i pochodzi z Andaluzji. Muzyka flamenco najczęściej obejmuje duet gitary z głosem, a charakterystyczne brzmienie wynika z użycia tzw. skali flamenco.

Najbardziej charakterystyczne instrumenty muzyki hiszpańskiej

• gitara,

• kastaniety,

• bandurria (instrument strunowy podobny do mandoliny),

• tamburyn (zwany bębenkiem baskijskim),

• dudy (różniące się nazwą i cechami w zależności od regionu),

• flety (również różniące się od siebie w zależności od regionu).

R127Pm3SafL3V

Ilustracja przedstawia tancerkę oraz gitarzystę. Na zdjęciu można zobaczyć kobietę ubraną w czarną bluzkę i czerwoną spódnicę w charakterystycznej dla tańca flamenco pozie. Postać ma uniesioną nad głową prawą rękę, natomiast lewą, zgiętą do przodu trzyma rąbek spódnicy. Ciężar ciała tancerki opiera się na prawej zgiętej nodze gdy lewa jest wyciągnięta do tyłu. Obok tańczącej postaci, na krześle siedzi grający na gitarze mężczyzna. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Najważniejsze tańce hiszpańskie: flamenco, jota, sardana, fandango, pasodoble.

Ilustracja przedstawia tancerkę oraz gitarzystę. Na zdjęciu można zobaczyć kobietę ubraną w czarną bluzkę i czerwoną spódnicę w charakterystycznej dla tańca flamenco pozie. Postać ma uniesioną nad głową prawą rękę, natomiast lewą, zgiętą do przodu trzyma rąbek spódnicy. Ciężar ciała tancerki opiera się na prawej zgiętej nodze gdy lewa jest wyciągnięta do tyłu. Obok tańczącej postaci, na krześle siedzi grający na gitarze mężczyzna. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Najważniejsze tańce hiszpańskie: flamenco, jota, sardana, fandango, pasodoble.

1

1. Najważniejsze tańce hiszpańskie:

– flamenco,
– jota,
– sardana,
– fandango,
– pasodoble.

Muzyka irlandzka

Muzyka irlandzka to przede wszystkim muzyka celtycka. Celtowie pojawili się w Irlandii ponad dwa tysiące lat temu; początkowo najpopularniejszym instrumentem była harfa (która obecnie znajduje się nawet w herbie Irlandii). Część badaczy uważa, iż Celtowie byli dobrze zaznajomieni z muzyką Wschodu. W muzyce celtyckiej można wskazać wiele inspiracji muzyką Orientu. Pojawiła się nawet teoria, iż tradycyjna celtycka harfa może mieć swoje korzenie w instrumencie egipskim.

RGTINkbnSdTdC

Ilustracja przedstawia irlandzkie monety. Na każdej z monet widnieje wyryta harfa, napis „eire” oraz data. Dwie monety są w miedzianym kolorze natomiast pozostałe są srebrne. Można dostrzec na nich daty wybicia: 1994 oraz 1946. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Harfiści byli wyjątkowo szanowanymi ludźmi w Irlandii - gościli na dworach królewskich i książęcych, grając i tworząc muzykę. Nie posługiwali się nutami, a melodii nie zapisywali na papierze - muzyka była przekazywana z pokolenia na pokolenie i wykonywana przez kolejnych muzyków, tylko i wyłącznie ze słuchu i z pamięci.

Ilustracja przedstawia irlandzkie monety. Na każdej z monet widnieje wyryta harfa, napis „eire” oraz data. Dwie monety są w miedzianym kolorze natomiast pozostałe są srebrne. Można dostrzec na nich daty wybicia: 1994 oraz 1946. Po naciśnięciu punktu aktywnego wyświetla się informacja dodatkowa: Harfiści byli wyjątkowo szanowanymi ludźmi w Irlandii - gościli na dworach królewskich i książęcych, grając i tworząc muzykę. Nie posługiwali się nutami, a melodii nie zapisywali na papierze - muzyka była przekazywana z pokolenia na pokolenie i wykonywana przez kolejnych muzyków, tylko i wyłącznie ze słuchu i z pamięci.

1

1. Harfiści byli wyjątkowo szanowanymi ludźmi w Irlandii - gościli na dworach królewskich i książęcych, grając i tworząc muzykę. Nie posługiwali się nutami, a melodii nie zapisywali na papierze - muzyka była przekazywana z pokolenia na pokolenie i wykonywowana przez kolejnych muzyków, tylko i wyłącznie ze słuchu i z pamięci.

Sytuacja zmieniła się w XVII wieku. Klęska powstania przeciwko Anglii spowodowała, iż zniknęło sporo starych rodów irlandzkich, a harfiści stracili swoich dotychczasowych patronów. Od tej pory byli kojarzeni z wędrownymi muzykantami - podróżowali po całej wyspie i grali dla różnej publiczności.

R1dqtC44m9wim1

Na prezentacji w tle harfa. Na drewnianej ramie rozpięte są struny. Na dolnej podstawie umieszczone są 3 pedały. Prezentacji towarzyszy spokojna, łagodna muzyka grana na harfie. Na tle harfy napisy: Liczna emigracja Irlandczyków spowodowała, iż muzyka celtycka zaczęła docierać do wielu różnych części świata. Masowe wyjazdy ludności irlandzkiej w połowie XIX wieku, kiedy w Irlandii panowała klęska żywiołowa znana pod nazwą Wielki Głód, miały w większości jeden kierunek - Stany Zjednoczone. Olbrzymia liczba ludności irlandzkiej w Ameryce chciała nadal kultywować swoje tradycje oraz folklor, co doprowadziło do tego, iż w Irlandii na początku XX wieku zaczęto nagrywać muzykę tradycyjną. Emigranci woleli jednak rytmy żywe, skoczne i wesołe, dlatego głównie takie nagrywano; muzyki chciano nie tylko słuchać, ale też do niej tańczyć. W późniejszych latach muzyka celtycka zaczęła łączyć się z innymi gatunkami. Jedną z najbardziej znanych melodii irlandzkich jest Whiskey in the Jar, ludowa piosenka opowiadająca o rozbójniku, który po napadzie został wydany przez żonę. Była ona wielokrotnie wykonywana, a jedne z bardziej znanych wersji to te nagrane przez irlandzki zespół rockowy Thin Lizzy oraz grupę Flogging Molly, łączącą muzykę celtycką z punkiem. Najbardziej charakterystyczne instrumenty muzyki celtyckiej: harfa, akordeon, Bodhran (bęben), buzuki (instrument strunowy przypominający mandolinę), dudy (Uilleann pipes), skrzypce, flet (wiele różnych odmian), harmonijka ustna. Najczęściej pojawiające się tańce irlandzkie, które są wyjątkowo mocno związane z muzyką celtycką, to jig oraz reel. Jednym z najbardziej znanych zespołów grających muzykę celtycką jest polska grupa Carrantuohill.

Na prezentacji w tle harfa. Na drewnianej ramie rozpięte są struny. Na dolnej podstawie umieszczone są 3 pedały. Prezentacji towarzyszy spokojna, łagodna muzyka grana na harfie. Na tle harfy napisy: Liczna emigracja Irlandczyków spowodowała, iż muzyka celtycka zaczęła docierać do wielu różnych części świata. Masowe wyjazdy ludności irlandzkiej w połowie XIX wieku, kiedy w Irlandii panowała klęska żywiołowa znana pod nazwą Wielki Głód, miały w większości jeden kierunek - Stany Zjednoczone. Olbrzymia liczba ludności irlandzkiej w Ameryce chciała nadal kultywować swoje tradycje oraz folklor, co doprowadziło do tego, iż w Irlandii na początku XX wieku zaczęto nagrywać muzykę tradycyjną. Emigranci woleli jednak rytmy żywe, skoczne i wesołe, dlatego głównie takie nagrywano; muzyki chciano nie tylko słuchać, ale też do niej tańczyć. W późniejszych latach muzyka celtycka zaczęła łączyć się z innymi gatunkami. Jedną z najbardziej znanych melodii irlandzkich jest Whiskey in the Jar, ludowa piosenka opowiadająca o rozbójniku, który po napadzie został wydany przez żonę. Była ona wielokrotnie wykonywana, a jedne z bardziej znanych wersji to te nagrane przez irlandzki zespół rockowy Thin Lizzy oraz grupę Flogging Molly, łączącą muzykę celtycką z punkiem. Najbardziej charakterystyczne instrumenty muzyki celtyckiej: harfa, akordeon, Bodhran (bęben), buzuki (instrument strunowy przypominający mandolinę), dudy (Uilleann pipes), skrzypce, flet (wiele różnych odmian), harmonijka ustna. Najczęściej pojawiające się tańce irlandzkie, które są wyjątkowo mocno związane z muzyką celtycką, to jig oraz reel. Jednym z najbardziej znanych zespołów grających muzykę celtycką jest polska grupa Carrantuohill.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DblWdG20K

Muzyka celtycka

Liczna emigracja Irlandczyków spowodowała, iż muzyka celtycka zaczęła docierać do wielu różnych części świata. Masowe wyjazdy ludności irlandzkiej w połowie XIX wieku, kiedy w Irlandii panowała klęska żywiołowa znana pod nazwą Wielki Głód, miały w większości jeden kierunek - Stany Zjednoczone. Olbrzymia liczba ludności irlandzkiej w Ameryce chciała nadal kultywować swoje tradycje oraz folklor, co doprowadziło do tego, iż w Irlandii na początku XX wieku zaczęto nagrywać muzykę tradycyjną. Emigranci woleli jednak rytmy żywe, skoczne i wesołe, dlatego głównie takie nagrywano; muzyki chciano nie tylko słuchać, ale też do niej tańczyć.

W późniejszych latach muzyka celtycka zaczęła łączyć się z innymi gatunkami. Jedną z najbardziej znanych melodii irlandzkich jest Whiskey in the Jar, ludowa piosenka opowiadająca o rozbójniku, który po napadzie został wydany przez żonę. Była ona wielokrotnie wykonywana, a jedne z bardziej znanych wersji to te nagrane przez irlandzki zespół rockowy Thin Lizzy oraz grupę Flogging Molly, łączącą muzykę celtycką z punkiem.

• harfa,

• akordeon,

• BodhránBodhrán (wym. Bouran)Bodhrán (bęben),

• buzuki (instrument strunowy przypominający mandolinę),

• dudy Uilleann pipesUilleann pipes (wym. Ilien pajps)Uilleann pipes,

• skrzypce,

• flet (wiele różnych odmian),

• harmonijka ustna.

Najczęściej pojawiające się tańce irlandzkie, które są wyjątkowo mocno związane z muzyką celtycką, to jig oraz reel.

Jednym z najbardziej znanych zespołów grających muzykę celtycką jest polska grupa Carrantuohill.

Zadania

RTsXy2oFvai9e

Ćwiczenie 8

Odpowiedz na pytanie: Które z instrumentów są wykorzystywane w muzyce hiszpańskiej? Możliwe odpowiedzi: 1. kastaniety, 2. gitara, 3. tamburyn, 4. dudy.

Odpowiedz na pytanie: Które z instrumentów są wykorzystywane w muzyce hiszpańskiej? Możliwe odpowiedzi: 1. kastaniety, 2. gitara, 3. tamburyn, 4. dudy.

Zaznacz instrumenty muzyki hiszpańskiej.

• 1
• 2
• 3
• 4

Słownik pojęć

Źródła:

J. Habela, Słowniczek muzyczny, PWM, Kraków 2015

encyklopedia.pwn.pl

sjp.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

J. Burszta, Folklor, [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, Warszawa‑Poznań 1987.

A. Czekanowska, Kultury tradycyjne wobec współczesności: muzyka, poezja, taniec, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2008.