Formy muzyczne - wariacje
Ważne daty
1785 – pierwsza publikacja 12 wariacji C‑dur na temat Ah vous dirai‑je, Maman Mozarta
1505‑1585 – lata życia Thomasa Tallisa
1538‑1623 – lata życia Williama Byrda
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Muzyka w ujęciu historycznym – periodyzacja, język, właściwości i charakterystyka.
5. Barok. Uczeń:
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Claudio Monteverdi, Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi, Arcangelo Corelli, klawesyniści francuscy: Jean Philippe Rameau, François Couperin);
6. Klasycyzm. Uczeń:
1) charakteryzuje muzykę w kontekście estetyki epoki:
d) związki muzyki z kulturą mieszczańską,
2) omawia cechy wybranych form muzycznych:
c) wariacje,
4) wymienia i charakteryzuje twórczość kompozytorów (Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven);
7. Romantyzm. Uczeń:
3) wymienia i klasyfikuje instrumenty muzyczne charakterystyczne dla epoki romantyzmu: fortepian, pianino, gitara, harfa; instrumenty smyczkowe (skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas), instrumenty dęte: róg (waltornia), obój, flet, klarnet, saksofon; wymienia kompozytorów romantyzmu i charakteryzuje ich twórczość: Franz Schubert, Hector Berlioz, Felix Mendelssohn‑Bartholdy, Robert Schumann, Ferenc Liszt, Gioacchino Rossini, Giuseppe Verdi, Richard Wagner, Giacomo Puccini i późny romantyzm: Johann Brahms, Piotr Czajkowski, Gustav Mahler;
4) omawia szkoły narodowe: niemiecka (Carl Maria von Weber i Richard Wagner), czeska (Bedřich Smetana i Antonín Dvořák), polska (Stanisław Moniuszko, Fryderyk Chopin i Zygmunt Noskowski), rosyjska (Potężna Gromadka, a w niej przede wszystkim: Modest Musorgski, Aleksander Borodin i Nikołaj Rimski‑Korsakow), hiszpańska (Isaac Albéniz, Enrique Granados), francuska (César Franck), angielska (Edward Elgar, Ralph Vaughan Williams), w Skandynawii: norweska (Edvard‑Grieg) i fińska (Jan Sibelius).
II. Analiza i interpretacja dzieł muzycznych. Uczeń:
1. zna podstawowe terminy i pojęcia właściwe dla opisu i zrozumienia wybranych dzieł muzycznych;
2. nazywa i porządkuje główne nurty, gatunki i style muzyczne, wskazuje formy wypowiedzi artystycznej spoza tradycyjnej klasyfikacji, uzasadniając swoją wypowiedź;
4. dokonuje analizy percepcyjnej, uwzględniając:
a) elementy muzyki,
b) podstawowe techniki kompozytorskie,
c) cechy stylów muzycznych,
d) strukturę gatunków i form muzycznych, ich zmiany i rozwój,
e) funkcje: np. religijna, społeczna, użytkowa, artystyczna i in..
III. Tworzenie wypowiedzi związanych z historią i kulturą muzyczną. Uczeń:
1. wypowiada się w formie ustnej (np. dyskusja, prezentacja, debata) i/lub pisemnej (np. esej, referat) o dziełach muzycznych w oparciu o podstawową terminologię;
2. przybliża twórczość i działalność przedstawicieli różnych obszarów kultury muzycznej, np. dyrygent, leader zespołu, koncertmistrz, reżyser spektaklu muzyczno‑teatralnego, kompozytor, wykonawca, wirtuoz, primadonna, primabalerina, performer, klezmer, muzykant, pieśniarz;
4. formułuje logiczną wypowiedź na temat dzieł, form, gatunków, stylów, technik i twórców muzycznych, uwzględniając zależności między nimi w kontekście: genezy, przeobrażeń, porównań.
definiować termin wariacje w muzyce;
rozpoznać formy wariacji i ich budowę;
opowiadać w jaki sposób wariacje zmieniały się na przestrzeni epok;
interpretować schemat budowy utworu W. A. Mozarta Ah, vous dirai‑je, Maman;
tworzyć własną wariację rytmiczną.
Wprowadzenie. Wariacje w renesansie
Wariacje to w przypadku muzyki często stosowany termin. Może on oznaczać zarówno technikę, jak i osobną formę. W tym materiale przedstawiona zostanie historia wariacji, a także omówienie jej formy oraz budowy.
W epoce renesansu wariacyjność była często czynnikiem formotwórczym poszczególnych utworów, szczególnie na instrumenty klawiszowe oraz lutnię. Wariacje opierano o chorał gregoriański (także o długonutowe cantus firmus), ale wykorzystywano także pieśni oraz tańce, szczególnie w twórczości wirginalistówwirginalistów angielskich. Wśród tych kompozytorów warto wymienić Williama Byrda (1538‑1623) czy Thomasa Tallisa (1505‑1585); w ich dziełach sam temat często pozostawał niezmieniony i był wykorzystywany w sposób stały w taki sposób, że pełnił rolę ostinata. Był nazywany ground i umieszczano go w basie (tworzył więc tzw. basso ostinatobasso ostinato). Kontrapunkt występował w innych głosach. Jednym ze sposobów jego tworzenia było stosowanie kontrapunktu jednorodnego rytmicznie. W innym rodzaju wariacji, tzw. haxachord variation, tematem było następstwo sześciu stopni skali (wstępujących bądź zstępujących). Wariacje ostinatoweWariacje ostinatowe stały się później wyjątkowo ważnym zjawiskiem muzyki baroku.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór The Bells, którego kompozytorem jest William Byrd. Utwór wykonywany jest na klawesynie. W kompozycji słychać ground w basie (tak zwane basso continuo) składający się z dwóch dźwięków. Utwór ma umiarkowane tempo i dostojny charakter.
Wariacje w baroku
W epoce baroku wariacyjność była często stosowana jako środek kompozytorski w obrębie wielu utworów. Miało to na celu urozmaicanie i różnicowanie przebiegu muzycznego. Najbardziej popularnym rodzajem wariacji były wariacje ostinatowe, omawiane już przy okazji renesansu. Temat był umieszczony najczęściej w najniższym głosie, tworząc basso ostinato, inne głosy realizują zmieniające się kontrapunkty. Ważnymi formami muzycznymi korzystającymi z takiego rozwiązania były chaconne, passacaglia oraz folia. Dwie pierwsze były tańcami wywodzącymi się z Hiszpanii, ostatnia - z Portugalii. Miały one budowę rondową, a ostinato barokowych form było oparte o ich refren. Poszczególne opracowania tematu ostinatowego nazywane są partitami. Wśród kompozytorów baroku, którzy tworzyli szczególnie istotne wariacje należy wyróżnić Jana Sebastiana Bacha, który ma w swoim dorobku wyjątkowo sporo takich form. Najważniejsze to Passacaglia c‑moll, przykład na wariacje ostinatowe, ale także wariacje chorałowe, takie jak Wariacje Goldbergowskie oraz cykl Kunst der Fuge.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
W nagraniu zamieszczono główny temat z Kunst Der Fuge Jana Sebastiana Bacha. Ten kilkunastodźwiękowy fragment wykonany jest na fortepianie.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór Jana Sebastiana Bacha - Kunst der Fuge, Contrapunctus I. Utwór wykonany jest na fortepianie. Ma umiarkowane tempo i dostojny charakter. Kompozycja ma fakturę polifoniczną, słyszalne przeplatanie się tematów raz w prawej, raz w lewej ręce.
Wariacje w klasycyzmie
Technika wariacyjna w epoce klasycyzmu miała ogromne znaczenie z uwagi na popularność form tematycznych. Wariacyjność była stosowana bardzo często, zarówno lokalnie w poszczególnych utworach, jak i tworząc osobne formy. W przeciwieństwie do baroku, najbardziej popularną, osobną formą były tu samodzielne cykle instrumentalne, czyli wariacje na temat (bądź temat z wariacjami). Wszyscy trzej klasycy wiedeńscy w swojej twórczości posiadają przykłady takich dzieł; Beethoven stworzył nawet układ przebiegu formy wariacyjnej, który składał się z tematu, wariacji oraz finału. Jego pomysł był szeroko stosowany w epoce romantyzmu. Wariacje były też obecne w symfoniach, sonatach, koncertach oraz gatunkach kameralnych; lokalnie stosowano także technikę wariacyjną w większości utworów klasycznych. Klasycy wiedeńscy stosowali różnorodne środki tej techniki, takie jak ornamentowanie, figurację melodyczną i harmoniczną oraz inne. Wśród ważnych dzieł należy wymienić 32 wariacje c‑moll oraz 33 wariacje C‑dur na temat Diabellego autorstwa Ludwiga van Beethovena.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Temat z 33 wariacji C - dur na temat Diabellego autorstwa Ludwiga van Beerthovena. Utwór jest wykonywany na fortepianie. Utrzymany jest w szybkim i żwawym tempie. Kompozycja jest zróżnicowana dynamicznie, a jej charakter jest wesoły, radosny.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
I i II warjacja z 33 wariacji C - dur na temat Diabellego autorstwa Ludwiga van Beethovena. Pierwsza wariacja wykonana na fortepianie jest akordowa, zróżnicowana dynamicznie. Tempo i charakter są marszowe. Druga wariacja, również wykonana na fortepianie ma charakter żartobliwy i szybkie tempo. Dynamika piano, czyli cicho.
Wariacje w późniejszych epokach
W epoce romantyzmu wariacje często korzystały z układu wypracowanego przez Beethovena, czyli temat - przetworzenia - finał. Kompozytorzy korzystali zarówno z własnych tematów - jak Franz Schubert czy Antonín Dvořák, jak i kompozycji cudzych - jak Fryderyk Chopin i jego Wariacje B‑dur op. 2 na temat Là ci darem la mano z opery Don Giovanni Mozarta czy Wariacje na temat Haydna Johannesa Brahmsa. W XX wieku popularność wariacji nie zmalała i wielu wybitnych kompozytorów, takich jak Rachmaninow, Schoenberg, Webern czy Messiaen miało je w swoim dorobku. Najczęściej jednak używano tematów innych niż własne, zarówno zapożyczonych od kompozytorów z poprzednich epok, jak i znanych melodii. Wariacje w XX wieku są również istotne jako jeden z czynników formotwórczych dla jazzu. Już w okresie baroku czy klasycyzmu tacy kompozytorzy, jak Corelli czy Mozart podczas występów improwizowali, zmieniając dany temat i wprowadzając jego wariacje, tworzone w czasie rzeczywistym. Podobne zjawisko można spotkać w jazzie, szczególnie w pierwszej połowie XX wieku.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Utwór Johannesa Brahmsa - Wariacje na temat Haydna - temat oraz I, II i III wariacja. Kompozycja jest wykonywana przez dwa fortepiany. Temat wariacji jest w tempie umiarkowanych o dostojnym, uroczystym charakterze. Pierwszą wariację charakteryzuje żywe tempo i ruchliwość oraz zmiany dynamiczne od cicho do głośno i na odwrót. Druga wariacja jest szybka i oparta w głównej mierze na punktowanym schemacie rytmicznym. Trzecia wariacja jest również szybka, ale wykonywana słodko i legato, płynnie, łącząc poszczególne dźwięki.
Wariacje - charakterystyka
Samo określenie wariacja oznacza wariant, inną wersję tematu lub odcinka utworu. Tak jak kanon, może być nazwą techniki i być stosowana lokalnie w danym dziele, może też oznaczać osobną formę muzyczną, której istotą są zmiany wariacyjne. Dla przebiegu wariacji istotny jest temat, który powinien mieć pewne określone cechy: przejrzystość oraz zwartość, a także niezbyt rozbudowaną długość. Często stosuje się tematy o okresowej, dwu lub trzyczęściowej budowie. Zdarza się też, iż temat nie jest pomysłem własnym kompozytora i stanowi zapożyczenie z cudzej twórczości. Same przeobrażenia nie muszą dotyczyć tematu w całości i mogą odnosić się wyłącznie do jego części.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Fragment muzyczny jest przykładem tematu i jego wariacji w Nokturnie f-moll Fryderyka Chopina. Kompozycja jest wykonana na fortepianie. Tempo jest umiarkowane, a charakter tkliwy.
Sposoby opracowania tematu w wariacjach
Przesunięcie akcentów.
Zmiana metrum (często w wyniku przesunięć akcentów).
Zmiana rejestru lub faktury, np. przeniesienie linii melodycznej na fortepianie z prawej do lewej ręki.
Figuracja linii melodycznej tematu, np. dodanie ornamentów.
Uproszczenie struktury interwałowej, np. poprzez pominięcie niektórych.
Inne zmiany interwałowe, które zniekształcają całą linię melodyczną, np. poprzez swobodne potraktowanie ruchu melodii.
Zmiany harmoniczne, np. zmiana trybu z C‑dur na c‑moll.
Zmiany kolorystyczne.
Zmiany agogiczne i dynamiczne.
Użycie środków polifonicznych, czyli dodanie kontrapunktu, np. imitacyjnego.
Wariacja jako forma może rozwijać się jako temat z numerowanymi wariacjami, z których każda stanowi zamkniętą całość lub w sposób ciągły (częste przy wariacjach ostinatowych).
Omówienie wariacji i sposobów opracowania na przykładzie utworu Mozarta
Ważnym historycznym przykładem wariacji jest dzieło Mozarta z 1785 roku o nazwie 12 wariacji C‑dur na temat Ah vous dirai‑je, Mamam, który w Polsce jest znany pod nazwą Były sobie kurki trzy. Poniżej znajduje się omówienie części wariacji wraz z określeniem użytych środków.
Temat:
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Kompozycja Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: temat". Utwór jest wykonany na fortepianie i ma umiarkowane tempo.
Pierwsza z wariacji wprowadza do melodii ornamenty, zmieniając linię melodyczną tematu.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 1". Kompozycja ma ruchliwy charakter i szybkie tempo.
Piąta wariacja jest przykładem na zmiany rytmiczne, poprzez przesunięcie akcentów i stworzenie synkop w każdym takcie.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 5". Kompozycja ma żartobliwy charakter i szybkie tempo.
Siódma z wariacji to już mocne odejście od pierwotnego tematu - widać tu zarówno figurację linii melodycznej, zmiany interwałowe, a także harmoniczne (inna struktura akordów).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 7". Kompozycja ma radosny charakter i szybkie tempo.
Ostatnia z omawianych wariacji, czyli ósma, to przykład na zmianę harmoniczną (inny tryb), a także użycie środków polifonicznych (imitacji w taktach 3‑4 oraz kontrapunktu w 5‑7).
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 8". Kompozycja ma spokojny charakter i umiarkowane tempo
Wariacje w twórczości kompozytorów romantyzmu
Prezentacja 3D pt. Wirginał
Zadania
Który z poniższych terminów oznacza opracowania tematu ostinatowego wariacji?
- Basso ostinato
- Partity
- Ground
Jakie dwa typy wariacji były szczególnie popularne wśród kompozytorów epoki baroku? Prawidłowa jest więcej niż jedna odpowiedź!
- Wariacje ostinatowe
- Wariacje chorałowe
- Haxachord variation
Połącz w pary dzieło muzyczne z kompozytorem.
Ludwig van Beethoven, Jan Sebastian Bach, Fryderyk Chopin
| Wariacje Goldbergowskie | |
| 32 wariacje c-moll | |
| Wariacje B-dur op. 2 na temat Là ci darem la mano z opery Don Giovanni |
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Kompozycja Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: temat". Utwór jest wykonany na fortepianie i ma umiarkowane tempo.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 1". Kompozycja ma ruchliwy charakter i szybkie tempo.
Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych. Pierwszy z nich to temat, drugi jest jego wariacją. W jaki sposób melodia została opracowana?
- Zastosowano ornamenty
- Zmieniono metrum
- Zmieniono tryb harmoniczny
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Kompozycja Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: temat". Utwór jest wykonany na fortepianie i ma umiarkowane tempo.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 5". Kompozycja ma żartobliwy charakter i szybkie tempo.
Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych. Pierwszy z nich to temat, drugi jest jego wariacją. W jaki sposób melodia została opracowana?
- Zastosowano ornamenty
- Przesunięto akcenty
- Zmieniono tryb harmoniczny
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Kompozycja Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: temat". Utwór jest wykonany na fortepianie i ma umiarkowane tempo.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 7". Kompozycja ma radosny charakter i szybkie tempo.
Zaznacz zdania prawdziwe. Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych. Pierwszy z nich to temat, drugi jest jego wariacją. W jaki sposób melodia została opracowana?
- Zmieniono metrum
- Wprowadzono zmiany harmoniczne
- Zmieniono linię melodyczną
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Kompozycja Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: temat". Utwór jest wykonany na fortepianie i ma umiarkowane tempo.
Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl
Nagranie jest początkowym fragmentem utworu Wolfganga Amadeusza Mozarta „12 wariacji C-dur na temat Ah vous dirai-je, Maman: wariacja 8". Kompozycja ma spokojny charakter i umiarkowane tempo
Wysłuchaj dwóch fragmentów muzycznych. Pierwszy z nich to temat, drugi jest jego wariacją. W jaki sposób melodia została opracowana? Prawidłowa jest więcej niż jedna odpowiedź!
- Zastosowano środki polifoniczne
- Zmieniono metrum
- Zmieniono tryb
Słownik pojęć
Ostinato w najniższym głosie.
Muz. struktura melodyczna stanowiąca podstawę kompozycji wielogłosowej, najczęściej zapożyczona z wcześniej istniejącego utworu jedno- lub wielogłosowego, rzadziej — napisana specjalnie dla mającej powstać kompozycji.
Taniec pochodzenia prawdopodobnie meksykańskiego lub indiańskiego; w metrum trójdzielnym, przekształcony w XVII w. w instrumentalną formę wariacyjną opartą na basso ostinato, pokrewną passacaglii; włączana też do baletów i oper fr.; tworzono też chaconne wokalne.
Jednogłosowe śpiewy liturgiczne Kościoła rzymskokatolickiego, ukształtowane na początku VIII w., a przekazane w rękopisach z IX w.; ich kodyfikację przypisuje się papieżowi Grzegorzowi I (stąd nazwa, VI w.); Chorał gregoriański opiera się na skalach modalnych; rozróżnia się 2 rodzaje śpiewów chorału gregoriańskiego: 1) śpiewną recytację, zwaną accentus, na jednym lub kilku dźwiękach, np. psalmów, Ewangelii; 2) śpiew właściwy, zwany concentus, bardziej sylabiczny lub melizmatyczny, np. w częściach stałych i zmiennych mszy, w antyfonach, hymnach; chorał gregoriański może być wykonywany solo lub chóralnie, także w sposób responsorialny (chór i solista na przemian) lub antyfonalny (2 chóry na przemian).
Typ utworu muz., znany od końca XV w. (pierwotnie taniec portugalski), z charakterystyczną melodią i 8‑dźwiękową formułą basową; w hiszp. muzyce gitarowej z pocz. XVII w. folia opierała się na prostych akordach granych arpeggio, folie na instrumenty klawiszowe i smyczkowe były kunsztownymi wariacjami; rozkwit folii wraz z zanikiem formuły basowej przypadł na twórczość B. Pasquiniego, J.H. d’Angleberta, J. Cabanillesa, A. Corellego; w XIX w. folie w twórczości m.in. F. Liszta.
Muz. technika kompozytorska polegająca na snuciu 2 lub więcej niezależnych od siebie, ale w trakcie wykonania współbrzmiących ze sobą linii melodycznych, tworzonych wg określonych zasad tonalnych, harmonicznych i rytmicznych (polifonia); także głos (linia melodyczna) dokomponowywany do istniejącej już melodii (cantus firmus), np. do tematu w fudze; w okresie renesansu wykształcono ścisłe reguły (tzw. k. ścisły) normujące technikę kontrapunktyczną (wzór stanowiły kompozycje G.P. da Palestriny); polifonię muzyki czasów późniejszych, opartą na systemie dur‑moll, cechuje rozluźnienie reguł (tzw. k. swobodny); również przedmiot studiów w uczelniach muz.; wymaga opanowania gatunków kontrapunktycznych (nuta przeciw nucie, 2 nuty przeciw nucie itd., w układzie 2-, 3-, 4‑głosowym), opanowania sztuki komponowania kanonu (imitacja ścisła) i fugi; klas. podręczniki k.: G. Zarlino Istitutioni harmoniche (1558), J.J. Fux Gradus ad Parnassum (1725), H. Bellermann Der Contrapunkt (1862); w Polsce: K. Sikorski Kontrapunkt (cz. 1–3 1953–57), H. Feicht Polifonia renesansu (1957).
Wielokrotne powtarzanie formuły harmonicznej lub melodyczno‑rytmicznej w utworze.
W XVII w. w Hiszpanii pieśń o charakterze tanecznym, w metrum trójdzielnym, śpiewana z towarzyszeniem gitary; passacaglia wariacyjna — skrystalizowana w XVII w. forma muz., będąca szeregiem wariacji opartych na stałej formule basowej (basso ostinato), utrzymanych na ogół, podobnie jak chaconne, w metrum trójdzielnym i tempie umiarkowanym (organowa Passacaglia c‑moll J.S. Bacha).
Poszczególne opracowania tematu w wariacjach ostinatowych.
Gatunek wariacji, w którym temat pełni rolę ostinata w najniższym głosie.
Mniejsza, czterooktawowa odmiana klawesynu, która posiada tylko jedną strunę na każdy dźwięk.
Grupa kompozytorów działających w Anglii pod koniec XVI i na pocz. XVII w., tworzących utwory na wirginał i pokrewne instrumenty klawiszowe; zaliczają się do niej m.in. W. Byrd, J. Bull, G. Farnaby, O. Gibbons, Th. Morley, P. Philips, Th. Tallis, Th. Tomkins; repertuar wirginalistów angielskich obejmował preludia, fantazje, ricercary, tańce oraz opracowania wokalnych utworów rel. i świeckich; ich styl cechowała wirtuozowska faktura, rozwinięta ornamentyka i technika wariacyjna oparta na basso ostinato; największym zbiorem utworów wirginalistów angielskich jest tzw. Fitzwilliam Virginal Book (ok. 1625).
Źródło:
http://encyklopedia.pwn.pl/