Francuskie katedry – budowle ponad ludzką wyobraźnię, cz. 2
Ważne daty
1136 – początek budowy zachodniej części (narteksu) kościoła opactwa Saint Denis przez opata Sugera
1140 – kamień węgielny pod budowę chóru opactwa Saint‑Denis
1140- 1230 – wczesny gotyk we Francji
1230‑1350 – dojrzały gotyk we Francji
1231‑1281 – budowa korpusu i transeptu kościoła Saint‑Denis
1350‑1500 – późny gotyk we Francji
Scenariusz lekcji dla nauczyciela.
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
5. charakteryzuje i opisuje sztukę powstałą w obrębie poszczególnych epok, kierunków i tendencji;
7. łączy najistotniejsze dzieła ze środowiskiem artystycznym, w którym powstały;
8. porównuje style i kierunki oraz ich wzajemne oddziaływania; uwzględnia źródła inspiracji, wpływ wydarzeń historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylów;
9. analizuje teksty pisarzy, filozofów, krytyków sztuki i artystów, interpretuje je i wskazuje wpływ tych wypowiedzi na charakter stylów, epok i tendencji w sztuce oraz na kształt dzieła;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia i rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki różnych epok, stylów oraz kierunków sztuk plastycznych;
10. określa funkcję dzieła i wskazuje jej wpływ na kształt dzieła;
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
a) w architekturze: planu, układu przestrzennego, opisu fasady i elewacji, wnętrza,
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
4. zna plany i układy przestrzenne najbardziej znanych dzieł architektury oraz dzieł charakterystycznych dla danego stylu i kręgu kulturowego;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
1. definiuje terminy związane z opisem formy i struktury dzieła architektonicznego, w tym określenia dotyczące typów i elementów planów budowli, elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych (dekoracji fasady i wnętrza) oraz układu przestrzennego;
5. analizując i opisując dzieła architektoniczne, właściwie stosuje terminy i pojęcia dotyczące struktury architektury;
9. nazywa oznaczone na ilustracji elementy architektoniczne, właściwe dla poszczególnych stylów i tendencji, w tym:
a) dzieł antycznych egipskich,
f) gotyckich.
określać wyjątkowość architektury gotyckiej;
rozpoznawać gotyckie detale architektoniczne;
charakteryzować budowle gotyku francuskiego;
określać położenie budowli gotyckich we Francji.
Periodyzacja gotyku we Francji
Przypomnij podstawowe wiadomości o gotyku: miejsce i czas narodzin, cechy stylu, znaczenie konstrukcji budowlanej.
Istnieje wiele poglądów na temat genezy gotyku. Jedna zakłada, że katedra gotycka, jako symbol epoki, jest skutkiem ewolucji sklepieniasklepienia krzyżowo‑żebrowego oraz rozwoju konstrukcji. Kolejna głosi, że katedra powstała jako obraz Jeruzalem Niebieskiego – inny od kościoła romańskiego w sensie symbolicznym oraz funkcjonalno‑liturgicznym. Według trzeciej koncepcji katedra jest wyrazem założeń epoki i skutkiem rozwoju i zachodzących przemian. We Francji periodyzacja gotyku odpowiada ogólnemu podziałowi na trzy fazy, lecz w porównaniu z Anglią i Niemcami odróżnia się datami i okresami wewnątrz tych faz. Wczesny gotyk to przejście od sztuki romańskiej do gotyku. W dojrzałym nastąpiły zmiany polityczne (Francja zdobywa znaczną władzę w Europie), społeczne (wzrost znaczenia mieszczaństwa) oraz filozoficzne (rozwój scholastyki) – silne podstawy programu katedralnego zdobyły powszechne uznanie w Europie. Międzynarodowej fazie późnego gotyku towarzyszyły epidemie i wojny, a wewnętrznie ukształtował się w duchu mistycznym.
Nowy wymiar świątyni – katedra gotycka we wczesnym gotyku
Po wielkim rozwoju romanizmu we Francji od początku XI wieku, styl ten w kolejnym stuleciu ustępuje nowym rozwiązaniom. Mimo że katedra jako układ przestrzenny nie jest wymysłem epoki gotyku, gdy z większość z nich powstała na planach i ruinach swoich poprzedniczek, nowy styl rozwinął koncepcje wypracowane w Cluny III, wprowadzając nowatorskie rozwiązania konstrukcyjne, oparte na lekkości i wertykalizmie.
Model francuskiej katedry wczesnogotyckiej powstał w rejonie Île‑de‑France, obejmującym Paryż i jego sąsiedztwo, a będącym w zasięgu władania francuskich monarchów. W opackim kościele w Saint‑Denis pod Paryżem – miejscu karolińskiej bazyliki z VIII wieku, po raz pierwszy sformułowane zostały zasady stylu gotyckiego. Inicjatorem szeroko zakrojonych zmian w architekturze tej świątyni klasztornej był opat Suger, który w 1132 roku przebudował jej część zachodnią – dwie wieże i trzy rzeźbione portaleportale. Wzorem dla kolejnych budowli stało się prace przy nowym duchu romańskie prezbiteriumprezbiterium, którego konsekrację w dniu 11 czerwca 1144 roku uznaje się za symboliczną datę rozpoczęcia dziejów gotyku. Jego półkolista absydaabsyda prezbiteriumprezbiterium została otoczona ambitemambitem i wieńcem kaplickaplic (jak w kościołach pielgrzymkowych). Wprowadzono łuk ostry i dodatkowe żebra sklepienne. Według Sugera nowe prezbiterium miało być bardziej przestronne, dynamiczne i jaśniejsze, w myśl mistycznej zasady chrześcijaństwa, że „Bóg jest światłem”.
Skupionym, kontemplacyjnym katedrom romańskim przeciwstawiono budowle dynamiczne i gwałtowne, w których światło, „esencja boskości”, zaczęło odgrywać dominującą rolę. Spotkało się to z zamiłowaniem Sugera do splendoru, bogactwa wnętrz i witraży — owych konstelacji drogich kamieni przy tysiącu zapalonych świec. Suger jest postacią żywą i pasjonującą. Syn sługi, przyjaciel królów, polityk, organizator i budowniczy, kryje pod duchowną suknią pasje potężne. Wielu współczesnych drażnił swą namiętną miłością przepychu. Kiedy pisze o złocie, kryształach, ametystach, rubinach i szmaragdach, które niespodziewanie przynoszą mu trzej opaci, aby mógł nimi inkrustować krucyfiks, czuje się, jak oczy jego rozbłyskują bardzo świeckim blaskiem. A i skromność osobista nie jest jego silną stroną. W wydatkach opactwa przewiduje koszty urządzenia po śmierci święta na swoją cześć, co dotychczas było przywilejem królów. Kazał umieścić w katedrze trzynaście inskrypcji podkreślających zasługi własne. Na jednym z witraży widzimy go u nóg Marii Panny. Stopy złożył pobożnie, ale ręce są pełne akcji. A w dodatku jego imię jest wypisane tak samo dużymi literami jak imię Dziewicy. Suger był pisarzem subtelnym i umysłem bystrym, a jego związki z neoplatonizmem są poza dyskusją. Świętego Bernarda, przedstawiciela cysterskiej surowej gałęzi benedyktynów, gorszył niepomiernie, i spór tych dwóch potęg Kościoła jest równie pasjonujący jak spór klasyków z romantykami. Zresztą przebudowa opactwa Saint‑Denis była nie tylko sprawą ambicji i gustów estetycznych Sugera, ale także koniecznością. Z werwą dziewiętnastowiecznego prozaika tak oto opisuje świąteczny dzień w bazylice: „Często można było widzieć rzecz oburzającą, takie parcie do tyłu zbitej masy ludzkiej przeciw tym, którzy usiłowali wejść, aby uczcić i ucałować święte relikwie, Gwóźdź i Koronę Pana Naszego, że nikt z tysięcy ludzi nie mógł ruszyć nogą, tak wszyscy ściśnięci byli. Nie pozostawało im nic innego, jak tylko pozostać na miejscu jak marmurowy posąg, jedyna rada to podnosić wrzask. Strach kobiet był ogromny i nie do zniesienia; duszone jak w tłoczni przez masę silnych mężczyzn miały twarze, które wydawały się bezkrwistymi znakami śmierci; podnosiły krzyk przeraźliwy jakby w bólach porodu; jedne z nich były żałośnie deptane, inne niesione na głowach mężczyzn, którzy z litości dawali im pomoc; wielu ostatnim tchem dopadło ogrodu klasztornego, gdzie ciężko dyszeli zrezygnowawszy ze wszystkiego. Niekiedy bracia, którzy pokazywali znaki Męki Pańskiej wiernym, zniecierpliwieni ich złością i kłótniami, nie mając innego wyjścia, uciekali z relikwiami przez okno”
Źródło: Zbigniew Herbert, Barbarzyńca w ogrodzie, https://wszystkoconajwazniejsze.pl/anna‑bialoszewska‑bazylika‑saint‑denis‑czyli‑francuski‑wawel/ (dostęp z dnia 31.03.2018)
We wczesnym gotyku (1140‑1230) dominowały czterokondygnacyjne bazyliki emporoweemporowe z tryforiamitryforiami usytuowanymi powyżej empor naw głównych. W pełni wykorzystano możliwości konstrukcji szkieletowej – łuku ostrego, sklepień żebrowych z systemem służeksłużek i filarówfilarów oraz zewnętrznych skarpskarp i łuków przyporowychuków przyporowych. W efekcie uzyskano cieńszą i zredukowaną do minimum ścianę, co umożliwiło wprowadzenie dużych, ostrołukowych okien. Prezbiteria zakończone były półkolistym obejściemobejściem z wieńcem kaplic. W paryskich kościołach tryforia zastąpiono rozetamirozetami. Skrzyżowanie naw akcentowała sygnaturkasygnaturka. Dwuwieżową fasadęfasadę zachodnią z trzema portalami opracowaną rzeźbiarsko, dekorowały ją: rozeta i galeria królów. Wnętrze zamykały od góry sklepienia żebrowe w stylu normandzkim – sześciodzielne w nawie środkowej i czterodzielne w nawachnawach bocznych.
Zapoznaj się z ilustracjami interaktywnymi przedstawiającymi katedry francuskie powstałe we wczesnym gotyku. Na podstawie planów budowli, brył, dekoracji wskaż cechy stylu.
W 1160 roku rozpoczęto budowę katedry w Laon, założoną na planie krzyża łacińskiego. W kościele zastosowano system wiązanysystem wiązany – każdemu sklepieniu nawy głównej odpowiadają dwa sklepienia nawy bocznej, czyli wieże sił nie są równomiernie obciążone. Początkowo prezbiterium z ambitem, półkoliste, ale w XIII w. przerobione zostało na prostokątne, uzyskując jednakowe zakończenie obu końców nawy głównej i transeptutranseptu płaską ścianą z okrągłym oknem. Dwuwieżową fasadę zachodnią tej trójnawowej bazylikibazyliki z transeptem dekorują trzy obszerne portale, z wyeksponowaną rozetą znajdująca się nad środkowym wejściem. Powyżej wzniesiono galeryjkę arkadowąarkadową. Dwie wieże wyprowadzono już od przyziemia – dołem opinają je krzyżowo ustawione przypory, które wyżej przechodzą w złożoną konstrukcję przekątniową zamaskowaną przez liczne łuki, pinaklepinakle i tabernakulatabernakula. W elewacjielewacji zachodniej pionowy podział akcentowany bryłami filarów przyporowych, poziomy składa się z kondygnacji portali, okien, arkadowej galeryjki i górnych części wież.We wnętrzu zastosowano układ czterokondygnacyjny – nad arkadami międzynawowymi zamieszczono empory z podziałem na biforiabiforia, ponad nimi tryforia galerii arkadowej i okna.
Zbliżoną w formie do katedry w Laon jest Notre Dame w Paryżu (1140‑1235). Ta pięcionawowa bazylika z krótkim, jednonawowym transeptem na planie, mocno wydłużonym prezbiterium i podwójnym, półkolistym obejściem posiada imponujący system przypór i łuków, bogatą oprawę rzeźbiarską w postaci maswerkówmaswerków tryforiów i rozet, wimpergwimperg i pinakli. Kościół przekrywa sklepienie krzyżowo-żebroweżebrowe – nawa główna sklepiona jest sześciodzielnie, a nawy boczne czterodzielnie. W 1180 ściany nawy głównej na poziomie sklepień podparto łukami przyporowymi.Między wieżamiwieżami sił znajduje się wieniec kaplic dobudowany na przełomie XIII i XIV wieku. Zachodnią elewację flankują 2 wieże. Budowlę w kompozycji cechuje równowaga pionów i poziomów.
Katedra jest stworzona tak, aby zarazem chwytać i uwalniać światło. Światło, które uwydatnia wysokość naw, rozmach wież i iglic zwierną grą cienia światła, które zawsze jest kolorowe. Obecność okazałych witraży staje się zasadniczym elementem gotyku. Barwa nabiera znaczenia także w rzeźbach, freskach i gobelinach.
Źródło: Alia J., Burguiere A., 2006, Świątynie światła, „Forum” nr 40, 2006, ss. 54‑58.
Katedry w stylu klasycznym
Po 1190 roku kontynuowano rozwiązania wczesnogotyckie – stosowano te same plany i układy bazylikowe oraz kompozycje fasad. Natomiast wydłużono korpus nawy głównej, wprowadzając często podwójne rzędy przypór. Elementem obowiązującym stał się układ trójkondygnacyjny podziału ściany nawy środkowej, w którym wyodrębniono: arkady międzynawowe, niski pas tryforiów i strefę okien. Zredukowano ściany, wprowadzając większą liczbę okien. Zarówno na zewnątrz, jak i we wnętrzu kościoła wzbogacono oprawę dekoracyjną – pojawiły się maswerki, fryzyfryzy kapitelowe, ażurowe tabernakula, a także realistyczne motywy roślinne. Bryły stały się monumentalne, widoczne ze znacznej odległości, stanowiły nie tylko obraz Niebiańskiego Jeruzalem, ale potwierdzały prestiż i potęgę francuskich królów. Klasyczną odmianę wczesnego gotyku reprezentują katedry w Chartres, Amiens, Reims i Beauvais.
Katedra Notre Dame w Chartres to budowla trzynawowa z trzynawowym transeptem i pięcionawowym prezbiterium z półkolistym zakończeniem, podwójnym obejściem i wieńcem kaplic. Dwuwieżową elewację zachodnią dekoruje portal królewski. Nawa boczna nie posiada empory, a łuki przyporowe zapewniają lepsze oświetlenie wnętrza. Ściany ramion transeptu w celu doświetlenia otrzymały okrągłe różyce. Projekt fasad uwzględnia sytuację urbanistyczną – o ile elewacja zachodnia jest niereprezentacyjna, to portal południowy, znajdujący się od strony miasta ma charakter reprezentacyjny. Na posadzce wyżłobiony został labirynt (XIII wiek).
1. Dwuwieżowa fasada zachodnia.
Fasada Zachodnia w katedrze w Chatres,wikimedia.org, domena publiczna
2. Widok bryły od strony południowo-wschodniej.
Katedra w Chatres od strony południowo-wschodniej, wikimedia.org, CC BY 3.0
3. Witraże południowego ramienia transeptu.
Kolorowe witraże w katedrze w Chatres, wikimedia.org, CC BY 3.0
4. Labirynt (pomiędzy trzecim a czwartym przęsłem w nawie głównej).
Labirynt w katedrze w Chartres, bucketlist127.com, CC BY 3.0
Katedrę w Amiens zaprojektowali: Robert de Luzarches oraz Thomas i Renaud de Cormont. Korpus nawowy, wzorowany na katedrze w Reims wzniesiono w latach 1220‑70 i ma ponad 130 metrów długości, wysokich nawach, dekorowanych arkadami i tryforiami. Trzynawowy kościół z transeptem o także trzech nawach posiada pięcionawowe prezbiterium. Na przecięciu naw z transeptem przesklepiony jest gwiaździście. Głównym elementem dekoracji jest galeria kamiennych posągów ukazujących królów Judei. Wnętrze katedry sprawia wrażenie smukłości, kondygnacja arkad międzynawowych została wydłużona i ozdobiona licznymi tryforiami i arkadkami.
W roku 1225, hrabia biskup Milon de Nanteuil podjął decyzję o budowie katedry św. Piotra w Beauvais, która miała prześcignąć rozmiarami i wystrojem wszystkie zbudowane do tej pory kościoły. W 1272 postawiono chórchór i nawy boczne, jednak już 12 lat później, ze względu na nieprzestrzeganie konstrukcyjnych reguł i tempa pracy, część budowli zawaliła się. W 1347 roku odbudowano prezbiterium, przęsła nawy podzielono i wzmocniono. Prace zostały przerwane ze względu na wojnę stuletnią (1337‑1453). Rozpoczętą wcześniej budowę transeptu ukończono dopiero w XVI wieku pod kierownictwem Martina Chambigne’a – wzniesiono także największą w historii wieżę, która w 1573 roku runęła wraz z trzema piętrami. Obecnie świątynia ma 72,50 m długości, a sklepienie osiąga wysokość 48,50 m i jest najwyższym w architekturze gotyckiej.
Flamboyant – gotyk płomienisty
Gotyk płomienisty, czyli wykształcony po 1350 roku styl flamboyant, swoje określenie zawdzięcza kształtom nawiązującym do maswerku charakteryzującego się formami płynnymi, dynamicznymi, esoidalnymi, przypominającymi języczki ognia (tzw. „gotycki barok”), tzw. rybie pęcherze. Styl ten charakteryzuje się bogactwem dekoracji rzeźbiarskiej, urozmaiconej licznymi detalami. W rozetach stosowano podziały na liczne, niewielkich rozmiarów pola o wygiętych liniach. Popularnym motywem dekoracyjnym stał się rybi pęcherz. Przykładem architektury sakralnej reprezentującej flamboyant jest Saint‑Chapelle (Święta Kaplica) – dwukondygnacyjna, położona w centrum dawnej siedziby królewskiej na wyspie Cité w Paryżu, ufundowana przez Ludwika IX a zaprojektowana przez Pierre’a de Montreuila. Ta dwukondygnacyjna budowla założona została na planie prostokąta z przedsionkiemprzedsionkiem i absydą. Zachodnią fasadę zamykają dwie wieże z rozetą ukazująca sceny z Apokalipsy. Wrażenie sprawiają ona, szczególnie efektowne w kaplicy górnej.
Do planów przyporządkuj bryły katedr.
Bryła nr 4, Bryła nr 2, Bryła nr 3, Bryła nr 1
| Plan nr 1 | |
| Plan nr 2 | |
| Plan nr 3 | |
| Plan nr 4 |
Wymień cztery kościoły gotyckie we Francji.
Rozpoznaj dwa motywy ikonograficzne, zawarte w dekoracji.
Po lewej: ........................
Po Prawej: ......................
Jakie dwa przedstawienia dekoracji figuralnej znajdują się na fasadzie katedry w Reims?
Wpisz miasta w których znajdują się katedry.
Rozpoznaj, do jakich budowli należą wnętrza.
Połącz budowle z właściwymi okresami gotyku.
wczesny, klasyczny, późny
| Katedra w Chartres | |
| Saint Chapelle | |
| Saint Denis |
Uzupełnij schemat dotyczący periodyzacji gotyku we Francji.
Flamboyant, Rayonnant, Classic
Z jakim kościołem związane są obiekty. Wpisz miasto.
Słownik pojęć
w architekturze (gł. sakralnej) pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy, trójliścia, podkowy, trapezu lub wieloboku, zamykające prezbiterium lub nawę (niekiedy nawy boczne i ramiona transeptu), o równej lub mniejszej od nich wysokości i szerokości.
obejście – w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw bocznych i przeważnie do niego otwarte arkadami.
element architektoniczny składający się z 2 podpór (filarów, kolumn) połączonych łukiem, najczęściej w rzędzie.
w architekturze chrześcijańskiej, kościół wielonawowy, o nawie środkowej wyższej od bocznych (przeciwieństwo kościoła halowego). W zależności od przekroju poprzecznego rozróżnia się: - bazylikę właściwą, o nawach krytych odrębnie i nawie środkowej oświetlonej najczęściej przez okna ponad dachami naw bocznych; pseudobazylikę, o nawach krytych wspólnym dachem dwuspadowym i nawie środkowej oświetlonej pośrednio poprzez nawy boczne.
dwudzielne, arkadowe okno.
prezbiterium – część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa
lico budynku, także jedna z jego zewnętrznych ścian wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami architektonicznymi i dekoracyjnymi; elewację określa się wg stron świata lub otoczenia (np. elewacja ogrodowa); elewacja z głównym wejściem nosi nazwę fasady.
rodzaj galerii lub trybuny wznoszonej głównie w kościołach w celu powiększenia powierzchni lub wydzielenia przestrzeni dla określonej grupy osób (kobiet, dworu).
elewacja budynku, w której przeważnie znajduje się główne wejście, odróżniająca się od pozostałych bogatszą kompozycją architektoniczną i dekoracją.
pionowa podpora, najczęściej wolno stojąca, spełniająca podobną funkcję jak kolumna (może mieć również bazę, głowicę, nasadnik), o przekroju wielobocznym, z kamienia, cegły, betonu itp.; znany od starożytności, szeroko stosowany do dzisiaj; w architekturze gotyckiej główny element systemu przyporowego; filary w budownictwie mostowym służą do oparcia przęseł.
ornament architektoniczny ciągły w formie fryzu złożonego z szeregu małych arkadek.
niewielka budowla sakralna, wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem architektonicznym (głównie kościołem), bądź też wydzielone pomieszczenie z ołtarzem, stanowiące część większej budowli.
w gotyckiej architekturze łuk przerzucony ukośnie nad nawą boczną kościoła bazylikowego, dla przejęcia sił rozporu sklepienia.
dekoracja arch. charakterystyczna dla sztuki gotyckiej; składał się z elementów geometrycznych. (laskowań, kół, odcinków koła, stylizowanych trój- i czteroliści, rybich pęcherzy) wykonanych w kamieniu i cegle; maswerk stosowano do wypełniania głównie ażurowych otworów okiennych, rozet, przeźroczy, wimperg, balustrad i in. elementów arch.; niekiedy także pól ściennych (zw. ślepym.).
część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. W zależności od liczby naw rozróżnia się kościoły jedno-, dwu-, trzy-, pięcio- i siedmionawowe. W założeniach wielonawowych rozróżnia się nawą główną, sytuowaną na osi budynku, zazwyczaj szerszą od naw bocznych, oddzielonych od niej najczęściej rzędem podpór (kolumny, filary), oraz nawę poprzeczną (transept), która przecina nawę główną pod kątem prostym, tworząc po jej obu stronach dwa ramiona. W najprostszym układzie nawa poprzeczna krzyżuje się z nawą główną tuż przy prezbiterium (tzw. rzut krzyża łacińskiego).
patrz: ambitambit
sterczyna, – charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci wysmukłej kam. sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami żabek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie.
ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy architektoniczne i rzeźbiarskie.
chór, arch. część kościoła przeznaczona dla duchowieństwa
niewielkie pomieszczenie oddzielające wnętrze budynku od wejścia; też: kryta przybudówka przed głównymi drzwiami budynku.
pionowy element konstrukcyjny w formie prostego lub uskokowego filara przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Przypora wzmacnia ściany budynku lub wolnostojącego muru oraz przenosi część ciężaru sklepień na fundament; podstawowy element konstrukcji filarowo‑skarpowej (przyporowy system).
w średniowiecznej architekturze kość. Duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); charakterystyczny zwłaszcza dla głównej fasady świątyni.
patrz: przyporaprzypora
konstrukcja budowlana wykonana z kamienia naturalnego, sztucznego lub cegły, o przekroju krzywoliniowym, służąca do przekrycia określonej przestrzeni budynku.
w architekturze gotyckiej pionowe, cienkie elementy nośne, zwykle ceglane lub kamienne, o przekroju wałka lub półwałka, zespolone z wolno stojącym filarem wiązkowym lub filarem przyściennym.
mała wieżyczka kościelna z niewielkim dzwonem.
układ wiązany, arch. system kompozycji przestrzennej wnętrz kościoła, związany z zastosowaniem sklepień krzyżowych, w którym jednemu kwadratowemu przęsłu nawy gł. odpowiadają po 2 kwadratowe przęsła w nawach bocznych, każde o powierzchni wynoszącej 1/4 powierzchni przęsła w nawie głównej.
w kościołach rzymskokatolickich mała, zamykana szafka lub wnęka w murze, przeznaczona do przechowywania konsekrowanej hostii i komunikantów.
nawa poprzeczna, arch. w kościele chrześcijańskim nawa, której oś jest prostopadła do osi głównej budowli.
triforium, trójdzielne arkadowe okno lub przezrocze; także rząd trójdzielnych ślepych arkadek lub galeria mieszcząca się w grubości muru, otwarta do wnętrza rzędem takich arkadek
1) wewnętrzne pole trójkątnego frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stosowane w architekturze klasycznej i budowlach nowożytnych; 2) w architekturze romańskiej i gotyckiej półokrągłe lub ostrołukowe pole w górnej części portalu nad nadprożem, zdobione reliefem.
budowla o znacznej wysokości i małej powierzchni podstawy, wzniesiona na planie koła, czworoboku lub wieloboku, wolno stojąca lub w zespole architektonicznym.
w architekturze gotyckiej dekoracyjny trójkątny szczyt, umieszczany w zwieńczeniu portalu lub okna.
łuk podsklepienny z ciosów kamiennych lub profilowanej cegły, wzmacniający sklepienie i akcentujący dekoracyjne linie przenikania się pól sklepiennych.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003
encyklopedia.pwn.pl
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Georges Duby, Czasy katedr. Sztuka i społeczeństwo 980‑1420, wyd. I, Warszawa 1986.
Otto von Simson, Katedra gotycka, jej narodziny i znaczenie, Warszawa 1989.
Sztuka Świata, t. 4, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1990.
Sztuka gotyku, red. Rolf Toman, wyd. Könemann, 2000.