Ważne daty

Użycie form deklinacyjnych: genetivus

Dopełniacz cząstkowy pozwala wyodrębnić część z większej całości. Towarzyszy komparatiwom, superlatiwom, liczebnikom i zaimkom, np.

• sororum minor natu – młodsza z sióstr,

• poetarum clarissimus – najsławniejszy z poetów,

• nemo vestrum – nikt z was.

Gallorum omnium fortissimi sunt Belgae.m3e854338dc25389d_0000000000015Gallorum omnium fortissimi sunt Belgae.

Primus regum Romanorum Romulus erat.m3e854338dc25389d_0000000000016Primus regum Romanorum Romulus erat.

Dopełniacz ten określa cechę/jakość (łac. qualitas), np.:

• vir magni ingenii – człowiek wielkiego talentu,

• femina magnae prudentiae – kobieta wielkiej roztropności.

Helena egregiae pulchritudinis erat.m3e854338dc25389d_0000000000017Helena egregiae pulchritudinis erat.

Priamus summae sapientiae fuit.m3e854338dc25389d_0000000000018Priamus summae sapientiae fuit.

Występuje przy czasownikach takich jak: pamiętam (memini), zapamiętuję (memoriae mando), zapominam (obliviscor) itd., np.:

• meminisse ultionis – pamiętać o zemście,

• memor patris – pamiętając o ojcu.

Filia, memento sororis!m3e854338dc25389d_0000000000019Filia, memento sororis!

Nostri adventus oblita es?m3e854338dc25389d_0000000000020Nostri adventus oblita es?

Dopełniacz przewinienia pozwala określić winę lub zbrodnię. Występuje przy czasownikach związanych z sądownictwem, np.:

• accusare proditionis – oskarżyć o zdradę,

• avaritiae coarguere – dowieść chciwości.

Feminas irae damnamus.m3e854338dc25389d_0000000000021Feminas irae damnamus.

Miltiades capitis absolutus est.m3e854338dc25389d_0000000000022Miltiades capitis absolutus est.

Dopełniacz pozwala określić cenę ogólną (pretium, -ii). Występuje w wyrażeniach typu:

• magni aestimare – wysoko cenić,

• parvi esse – mieć niską wartość,

• plurimi habere – oceniać bardzo wysoko.

Cenę tę wyrażają przymiotniki i zaimki:

• magni – pluris – plurimi: wysoko – wyżej – najwyżej,

• parvi – minoris – minimi: nisko – niżej – najniżej,

• tanti – quanti: tak wysoko – jak wysoko,

• nihili – za nic, nic.

Tectum magni habeo.m3e854338dc25389d_0000000000023Tectum magni habeo.

Inimicos parvi facimus.m3e854338dc25389d_0000000000024Inimicos parvi facimus.

Dopełniacz dzierżawczy określa osobę lub rzecz, która posiada coś, np.:

• domus patris – dom ojca,

• Domus est patris. – Dom należy do ojca.

Odmianę tego dopełniacza stanowi est z genetiwem, który wyraża czyjś obowiązek, powinność, np.:

• Boni patris est liberos bene educare. – Obowiązkiem dobrego ojca jest dobrze wychować dzieci.

Viri Romani est mores maiorum colere.m3e854338dc25389d_0000000000025Viri Romani est mores maiorum colere.

Agricolae est agros bene arare.m3e854338dc25389d_0000000000026Agricolae est agros bene arare.

Gallia est omnis divisa in partes tres (Galia została podzielona na trzy części ) – zdanie to rozpoczyna Wojnę galijską (De bello Gallico) Juliusza Cezara. Dzieje tego podboju (58–51 p.n.e.) streszcza autor biografii Cezara, Swetoniusz: Sprawował dowództwo wojskowe przez dziewięć lat. Oto czego w sumie dokonał. Całą Galię, której granicami są Pireneje, Alpy i góry Sewenny oraz rzeki Ren i Rodan, a przestrzeń ta ma obwód niemal trzech milionów dwustu tysięcy kroków, uczynił rzymską prowincją, wyjąwszy z tego tylko państwa sprzymierzone, dobrze zasłużone dla Rzymu. Na prowincję tę nałożył czterdzieści milionów sesterców rocznego podatku. Pierwszy z Rzymian zbudował most nad Renem, natarł na zamieszkałe po drugiej stronie plemiona germańskie i zadał im ciężkie klęski. Uderzył również na Brytanów, dotychczas nieznanych. Pobił ich i wziął od nich okup oraz zakładników. Wśród tylu zwycięstw trzykrotnie tylko doświadczył przeciwności losu. Raz w Brytanii, gdy w wielkiej burzy utracił niemal całą flotę. Raz w Galii, gdy jedną z jego legii wybito niemal doszczętnie pod GergowiąGergowiaGergowią. Raz na granicy Germanii, gdy jego legaci, Titurius i Aurunkulejus, dali się wciągnąć w zasadzkę i polegli.

(w: Zygmunt Kubiak, Piękno i gorycz Europy. Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2003, s. 378).

Portret rzymski okresu republiki

RsSNnU7LsXlZj

Ilustracja przedstawia ostrakon z imieniem Temistoklesa, syna Neoklesa, 482/481 p.n.e. został odzyskany ze studni niedaleko Akropolu. Ostaktor jest to skorupa naczynia ceramicznego lub odłamek kamienny, służące jako materiał piśmienniczy,

RUnPiaeKTtR2E1

Ilustracja przedstawia ostrakon z imieniem Arystydesa, syna Lizymacha, 483/482 p.n.e. Ostakron jest to skorupa naczynia ceramicznego lub odłamek kamienny, służące jako materiał piśmienniczy,

W 483 r. p.n.e. Temistokles doprowadził do wygnania z Aten Arystydesa, wielkiego wodza i męża stanu. Arystydes brał udział w bitwach pod Maratonem (490 p.n.e.), pod Salaminą (480 p.n.e.) i pod Platejami (479 p.n.e.). Uczestniczył w tworzeniu Związku MorskiegoZwiązek MorskiZwiązku Morskiego (478 p.n.e.). Nadano mu ze względu na nieposzlakowaną opinię przydomek Sprawiedliwego. Żył skromnie, zmarł jako człowiek ubogi, pochowano go na koszt państwa, a córkom ufundowano posag z pieniędzy publicznych.
Wygnanie Arystydesa było możliwe, ponieważ w Atenach istniały procedury kontroli procesów politycznych takie jak np. ostracyzmOstracyzmostracyzm. Polegał on na usunięciu z  życia publicznego obywatela, którego ambicje i działalność stwarzały zagrożenie dla wspólnoty. Po raz pierwszy zastosowano go w 488/487 r. p.n.e. i od tej pory co roku zimą Zgromadzenie podejmowało decyzję w sprawie ostracyzmu. Decyzją większości na jednym z kolejnych posiedzeń rzucano ostrakony. Odbywało się to nie w miejscu Zgromadzeń na PnyksiePnyksPnyksie, ale na AgorzeAgoraAgorze. Wynik był nieważny, jeśli głosujących było mniej niż 6 tys. Obywatel, którego imię zostało wymienione największą liczbą głosów, szedł na wygnanie na 10 lat. Zachowywał przy tym prawo własności. Zachowało się dość dużo skorupek z imionami najznamienitszych obywateli Aten: Arystydesa, Temistoklesa, Peryklesa i innych.
Z wygnaniem Arystydesa wiąże się interesująca anegdota. Otóż gdy obywatele zapisywali imiona na ostrakonach, podszedł do niego pewien człowiek, podał mu skorupkę i poprosił o zapisanie na niej imienia Arystydesa. Zapytany, czy wyrządził mu on jakąś krzywdę, odpowiedział, że nie, ale złości go to, że człowiek ten nazywany jest sprawiedliwym. Arystydes nic nie odrzekł i wpisał swoje imię na ostrakon.

W nocy z 18 na 19 lipca 64 r. w Rzymie wybuchł pożar, którego rozmiarów nikt wtedy nie mógł przewidzieć. Pożary nękały miasto co roku, prefekt przypominał ustawicznie o uzupełnianiu zapasów wody, ale prędkość, z jaką ogień rozprzestrzeniał się tym razem, kazała przypuszczać, że nie uda się nad nim zapanować. Alarm podniesiony przez żołnierzy ściągnął oddziały strażaków. W najtrudniejszej sytuacji znaleźli się mieszkańcy domów czynszowych i dzielnic tak gęsto i ciasno zabudowanych jak  i . Ogień wymknął się spod kontroli.

Z czternastu dzielnic Rzymu ocalały tylko cztery. Zniszczeniu uległy zabytkowe budowle z czasów królewskich, dokumenty, dzieła sztuki i trofea wojenne. Cesarz od razu przystąpił do odbudowy miasta. Wspierał potrzebujących, obniżył cenę zboża, wznosił domy z ogniotrwałego materiału, poszerzył ulice, kazał w miejscach publicznych umieścić narzędzia do gaszenia pożarów.
Przeszedł jednak do historii jako ten, który kazał podpalić miasto, być może dlatego, że gdy później rozpoczął budowę swojej miejskiej rezydencji – Złotego Domu, wielu ludzi wywłaszczono, a wielu straciło majątek na spekulacjach budowlanych. Krążyła też po mieście plotka, że cesarz miał przyglądać się tragedii, śpiewając pieśń o zniszczeniu Troi.

RCcsBwTp2NAhQ

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Merry-Joseph Blondelm pt. „Numa Pompiliusz. W centrum obrazu, na drewnianym ozdobnym tronie, siedzi mężczyzna. Jest ubrany w jasną przepasaną tunikę, na nią ma zarzucony żółtawy płaszcz, który osłania również jego głowę. Na czole ma wieniec. Mężczyzna ma ciemne włosy i zarost. W prawej ręce trzyma zakrzywioną ku górze laskę, lewą podtrzymuje zwój. Przez ciemne tło obrazu przebijają chmury i blade, ledwo widoczne promienie słońca. Dodatkowe informacje: 1. Archeologia i historia niewiele nam mówią o królach rzymskich. Wiemy jednak, że ich władza nie była dziedziczna, że kapłani sprawdzali, czy przyszły król cieszy się przychylnością bogów, i że wybór króla musiał zatwierdzić lud. Rzymska tradycja podaje, że reges – królowie sprawowali władzę w Rzymie od VIII do końca VI w. p.n.e. Pierwszy był Romulus, który rządził przez 40 lat, a po nim nastąpił Numa Pompiliusz. Ten pobożny Sabin przyjmował prawa i powoływał stowarzyszenia kapłańskie. Zapewnił Rzymowi wiele lat spokoju. Zbudował na Forum pałac królewski (łac. regia). Jeden z historyków rzym-skich II w. n.e. podaje, że Numa powołał grupę kapłanek – westalek, by czuwały nad ogniem Westy; ogień miał stanowić gwarancję spokoju i trwania Rzymu. Bogini Egeria, małżonka lub przyjaciółka Nu-my, miała mu podsuwać te i inne cenne rady. Po jego śmierci z rozpaczy zamieniła się w źródełko. Po Numie panował Tullus Hostiliusz, który prowadził wojnę z macierzą Rzymu – Albą Longą. Kolejny był Ankus Marcjusz, a po nim: Tarkwiniusz Stary – przybysz z Etrurii, Serwiusz Tulliusz – król niewia-domego pochodzenia, oraz Tarkwiniusz Pyszny, syn Tarkwiniusza Starego, ostatni król Rzymu, wypę-dzony przez poddanych w 510 r. p.n.e.

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Merry-Joseph Blondelm pt. „Numa Pompiliusz. W centrum obrazu, na drewnianym ozdobnym tronie, siedzi mężczyzna. Jest ubrany w jasną przepasaną tunikę, na nią ma zarzucony żółtawy płaszcz, który osłania również jego głowę. Na czole ma wieniec. Mężczyzna ma ciemne włosy i zarost. W prawej ręce trzyma zakrzywioną ku górze laskę, lewą podtrzymuje zwój. Przez ciemne tło obrazu przebijają chmury i blade, ledwo widoczne promienie słońca. Dodatkowe informacje: 1. Archeologia i historia niewiele nam mówią o królach rzymskich. Wiemy jednak, że ich władza nie była dziedziczna, że kapłani sprawdzali, czy przyszły król cieszy się przychylnością bogów, i że wybór króla musiał zatwierdzić lud. Rzymska tradycja podaje, że reges – królowie sprawowali władzę w Rzymie od VIII do końca VI w. p.n.e. Pierwszy był Romulus, który rządził przez 40 lat, a po nim nastąpił Numa Pompiliusz. Ten pobożny Sabin przyjmował prawa i powoływał stowarzyszenia kapłańskie. Zapewnił Rzymowi wiele lat spokoju. Zbudował na Forum pałac królewski (łac. regia). Jeden z historyków rzym-skich II w. n.e. podaje, że Numa powołał grupę kapłanek – westalek, by czuwały nad ogniem Westy; ogień miał stanowić gwarancję spokoju i trwania Rzymu. Bogini Egeria, małżonka lub przyjaciółka Nu-my, miała mu podsuwać te i inne cenne rady. Po jego śmierci z rozpaczy zamieniła się w źródełko. Po Numie panował Tullus Hostiliusz, który prowadził wojnę z macierzą Rzymu – Albą Longą. Kolejny był Ankus Marcjusz, a po nim: Tarkwiniusz Stary – przybysz z Etrurii, Serwiusz Tulliusz – król niewia-domego pochodzenia, oraz Tarkwiniusz Pyszny, syn Tarkwiniusza Starego, ostatni król Rzymu, wypę-dzony przez poddanych w 510 r. p.n.e.

1

1. Archeologia i historia niewiele nam mówią o królach rzymskich. Wiemy jednak, że ich władza nie była dziedziczna, że kapłani sprawdzali, czy przyszły król cieszy się przychylnością bogów, i że wybór króla musiał zatwierdzić lud. Rzymska tradycja podaje, że reges – królowie sprawowali władzę w Rzymie od VIII do końca VI w. p.n.e. Pierwszy był Romulus, który rządził przez 40 lat, a po nim nastąpił Numa Pompiliusz. Ten pobożny Sabin przyjmował prawa i powoływał stowarzyszenia kapłańskie. Zapewnił Rzymowi wiele lat spokoju. Zbudował na Forum pałac królewski (łac. regia). Jeden z historyków rzym-skich II w. n.e. podaje, że Numa powołał grupę kapłanek – westalek, by czuwały nad ogniem Westy; ogień miał stanowić gwarancję spokoju i trwania Rzymu. Bogini Egeria, małżonka lub przyjaciółka Nu-my, miała mu podsuwać te i inne cenne rady. Po jego śmierci z rozpaczy zamieniła się w źródełko. Po Numie panował Tullus Hostiliusz, który prowadził wojnę z macierzą Rzymu – Albą Longą. Kolejny był Ankus Marcjusz, a po nim: Tarkwiniusz Stary – przybysz z Etrurii, Serwiusz Tulliusz – król niewia-domego pochodzenia, oraz Tarkwiniusz Pyszny, syn Tarkwiniusza Starego, ostatni król Rzymu, wypę-dzony przez poddanych w 510 r. p.n.e.

Słowniki

Galeria dzieł sztuki

RUZUo0btA1FvZ1

Ilustracja przedstawia popiersie Cezara wykonane z zielonej łupki. Cesarz przedstawiony jest jako dojrzały mężczyzna. Ma charakterystyczne krótkie włosy zaczesane na łysiejące czoło. Twarz ma szczupłą z głęboko zarysowanymi bruzdami sięgającymi od nosa do ust; wokół oczu ma zmarszczki.

R1FWHRl3TetQt

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Jana Styki „Neron w Bajach”. Po prawej stronie obrazu, na kamiennym tronie, siedzi Neron. Ręce cesarza oparte są o rzeźbione podłokietniki (głowy zwierząt). Młody mężczyzna o ciemnych, krótkich włosach, ujęty z profilu, patrzy w dal. Ubrany jest w białą tunikę i purpurową togę. W ręku trzyma łańcuch, do którego przypięty jest tygrys. Głowa zwierzęcia spoczywa na kolanach cesarza. W dali majaczy dymiący wulkan Wezuwiusz.

R2jzffQ05k1zK1

kolorowa lustracja przedstawia dzieło Henryka Siemiradzkiego pt. „Pochodnie Nerona”. Obraz ukazuje scenę z czasów Cesarstwa Rzymskiego, kiedy za panowania Nerona wielki pożar trawił Rzym. Oskarżeni o podpalenie miasta chrześcijanie zostali schwytani i przywiązani do pali w ogrodach słynnego Domus Aurea. Na obrazie cesarz znoszony jest w lektyce ze schodów pałacu. Wokół znajduje się duża grupa ludzi. Wśród zgromadzonych panuje swobodna atmosfera. Wszyscy czekają na „pokaz” męczeństwa chrześcijan. W prawej części obrazu znajdują się tytułowe „pochodnie Nerona”, czyli chrześcijanie przywiązani do pali. Po drabinach wspinają się do nich mężczyźni z płonącymi łuczywami.

R1ANA7FtwT8Qg

kolorowa lustracja przedstawia dzieło Johna Trumbulla pt. „Śmierć Emiliusza Paulusa w bitwie pod Kannami”. Ukazana jest scena z bitwy pod Kannami. W centrum obrazu znajduje się wódz rzymski (Warron?). Obok niego stoi ekwita z koniem, w pełnym uzbrojeniu. Mówi do wodza, wskazując ręką w prawą stronę. Na drugim planie znajdują się walczący żołnierze. W lewym rogu widnieje postać żołnierza rzymskiego wznoszącego w górę insygnium legionów: orła trzymającego wieniec.

R1Fsaa0qsZgad

Kolorowa ilustracja przedstawia dzieło Merry-Joseph Blondelm pt. „Numa Pompiliusz. W centrum obrazu, na drewnianym ozdobnym tronie, siedzi mężczyzna. Jest ubrany w jasną przepasaną tunikę, na nią ma zarzucony żółtawy płaszcz, który osłania również jego głowę. Na czole ma wieniec. Mężczyzna ma ciemne włosy i zarost. W prawej ręce trzyma zakrzywioną ku górze laskę, lewą podtrzymuje zwój. Przez ciemne tło obrazu przebijają chmury i blade, ledwo widoczne promienie słońca.

Bibliografia

Słownik kultury antycznej, red. Ryszard Kulesza, Warszawa 2012

Słownik pisarzy antycznych, red. Anna Świderkówna, Warszawa 1982

A.W. Mikołajczak, Rzym legendarny, Wrocław 2006

A. Ziółkowski, Starożytność, Warszawa 2009

B. Bravo, Ewa Wipszycka, Historia starożytnych Greków, t. I: Do końca wojen perskich, Warszawa 1988

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013

M. Jaczynowska (red.), D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2004

M. Ranieri Panetta, Neron, Warszawa 2001

O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński, Podręcznik dla lektorów szkół wyższych, Warszawa 2006

R. Kulesza, Ateny Peryklesa, Warszawa 1991

Z. Kubiak, Piękno i gorycz Europy. Dzieje Greków i Rzymian, Warszawa 2003