Funkcje przypadków: ablativus
Ważne daty
19 p.n.e. – śmierć Wergiliusza. Wydanie Eneidy;
XIV w. – powstanie anonimowej ryciny - ilustracji Założenie Kartaginy przez Dydonę;
1599 - 1661 – życie Andrei Sacchiego;
I poł. XVII w. – powstanie obrazu Andrei Sacchiego Śmierć Dydony;
1711 – powstanie rzeźby Augustine’a Cayota Śmierć Dydony;
1747 – powstanie obrazu Pompeo Girolamo Batoniego DydonaDydona i Eneasz;
1815 – powstanie obrazu Pierre’a Narcisse’a Guerina Eneasz opowiada Dydonie o upadku Troi.
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
a) szyk zdania łacińskiego.
4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;
7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka łacińskiego na język polski.
rozpoznawać funkcje ablativu w zdaniu głównym;
stosować ablatiwy w różnych funkcjach w zdaniach łacińskich;
opowiadać mit o Dydonie i Eneaszu;
rozpoznawać jego reprezentacje w sztuce.
Funkcje przypadka - ablativus
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film edukacyjny Funkcje przypadka – ablativus. Film przedstawia funkcje przypadka, który lektor opisuje w następujący sposób: Spójrzmy na pochodzącą z XIV wieku rycinę anonimowego autora, przedstawiającą założenie Kartaginy. Co się tu dzieje? Temporĭbus antiquis Carthago a Didone condĭta est. Przy pomocy użytej w funkcji okolicznika formy ablatiwu, temporibus antiquis, możemy wyrazić, KIEDY dana czynność została wykonana. W tym przypadku dowiadujemy się, kiedy została założona Kartagina. Tę funkcję ablativu nazywa się ABLATIVUS TEMPORIS. Z kolei używając ablativu z przyimkiem, a Didone możemy wskazać na WYKONAWCĘ CZYNNOŚCI przy formie strony biernej. Tu dowiemy się, PRZEZ KOGO została założona Kartagina. Tę Tę funkcję ablativu określa się jako ABLATIVUS AGENTIS. Dido Tyro nata est Tyroque in Afrĭcam venit. Ablativus może nam posłużyć także do wyrażania lokalizacji i pochodzenia. Tak jest w tym przypadku: TYRO wskazuje na miejsce pochodzenia królowej. Jest to tak zwany ABLATIVUS ORIGINIS. Ablatiwu użyjemy także do wyrażenia, SKĄD ktoś gdzieś przybywa, przyjeżdża, dociera. W tym przypadku pozwoli on nam określić początek drogi królowej Dydony, która w końcu doprowadziła ją do założenia Kartaginy. Taki ablativus nazywa się ablatiwem LOCI. In Africa parvo pretio agrum emit. Ablativus może także być użyty dla wyrażenia ceny. Dokładnie tak jest w powyższym przypadku: mowa tu o cenie gruntu, nabytego przez królową. Ablativus ten nazywa się, jak łatwo się domyślić, ABLATIVUS PRETII. Suis manibus Carthaginienses urbem aedificant Możemy użyć ablatiwu dla wyrażenia narzędzia, przy pomocy którego coś jest wykonywane. Tak właśnie robimy w tym zdaniu. Jest to tak zwany ABLATIVUS INSTRUMENTI. Rzućmy teraz okiem na obraz francuskiego malarza, przedstawiciela neoklasycyzmu Pierre’a-Narcisse’a Guérina. Przedstawia on spotkanie i rozmowę trojańskiego herosa Eneasza i królowej Dydony i pozwoli nam kontynuować opowieść o losach kartagińskiej władczyni. Nemo regīnae par fuit virtūte. Kiedy chcemy ograniczyć lub doprecyzować znaczenie nadrzędnego pojęcia, w tym przypadku – przymiotnika par, znaczącego „równy”, także możemy użyć ablatiwu. Będzie on wtedy nosił nazwę ABLATIVUS LIMITAITONIS lub ABLATIVUS RESPECTUS. Dido femĭna magnā sapientiā et eximiā pulchritudĭne erat. Ablativu użyć możemy również do wyrażenia posiadanej przez kogoś cechy. W tym przypadku użyjemy go dla wskazania na charakterystykę królowej. Funkcję tę określa się jak ABLATIVUS QUALITATIS. Verba Aeneae dulciora melle vfuerunt. Przy formach stopnia wyższego przymiotnika, jak użyte tu dulciora, dla wyrażenia porównania możemy użyć ablativu. Tak właśnie jest w obecnym zdaniu, gdzie słowa Eneasza nazwane są słodszymi niż miód. Jest to tak zwany ABLATIVUS COMPARATIONIS. Dydona i Eneasz wkrótce się w sobie zakochali – co pokazuje nam w swym dziele włoski malarz Pompeo Girolamo Batoni. Opowiedzmy w paru zdaniach o uczuciu, które ich połączyło, i o jego tragicznych skutkach. Dido, misericordia amoreque commōta, Aeneam cum Troianis in urbe sua accēpit. W przytoczonym zdaniu królowa była poruszona, a przyczynę tego poruszenia wyrażamy przy pomocy ablativu, zwanego ABLATIVUS CAUSAE. Występuje on przy czasownikach, niektórych przymiotnikach lub, jak w tym przypadku, imiesłowach. Ablativus jest jednym z tych przypadków, które w języku łacińskim mogą łączyć się z przyimkami. Widzieliśmy już ważne połączenie ablativu z przyimkiem a (ablativus agentis), teraz zaobserwujemy inne, równie częste w łacinie: tak zwany ABLATIVUS SOCIATIVUS, połączenie ablativu z przyimkiem cum, znaczącym „z, wraz z”. Sed Aeneas amōre reginae abūsus est. Ablatiwu używamy także przy pewnych czasownikach, które wymagają go, bo taką mają rekcję. Bardzo często jest tak, że przypadek, z jakim się łączą te czasowniki, jest zupełnie inny niż mają ich znaczeniowe polskie odpowiedniki! Tak jest z czasownikiem utor, uti, usus sum, używać, oraz z jego złożeniami, jak abutor, które znaczy „nadużyć, wykorzystać”. Silentio ex urbe eius fugīre voluit. Ablatiwu możemy użyć także dla wyrażenia SPOSOBU, w jaki coś się wykonuje. Widać to w powyższym zdaniu, gdzie ablatiwus silentio określa sposób, w jaki Eneasz opuścił miasto. Jest to tak zwany ABLATIVUS MODI. Silentio ex urbe eius fugīre voluit. Wspomnieliśmy już, że ablatiwus jest jednym z tych przypadków, które w łacinie łączą się z przyimkami. W tym przypadku mamy do czynienia z ablativem z przyimkiem ex. Został on użyty w funkcji ABLATIVUS SEPARATIONIS. Dydona, zawiedziona i zrozpaczona postępowaniem Eneasza, nie chciała dalej żyć. Przyjrzyjmy się, jak ukazał ją w swoim dziele włoski malarz barokowy Andrea Sacchi, zanim przejdziemy do opowieści o jej dalszych losach. Dido se tamen amōre liberāre non potuit. Ablativus użyty w tym zdaniu oznacza oddzielenie od czegoś, uwolnienie się od czegoś; występuje bez przyimka, ze względu na swój związek z czasownikiem liberare. Jest to nieco inna postać poznanego już wcześniej przez nad ABLATIWU SEPARATIONIS. Amore tandem Dido morĭtur, Aeneae maledīcens. W takim zdaniu, opisującym tragedię Dydony, by wyrazić przyczynę, użyjemy znanego nam już z jednego z poprzednich zdań ABLATIWU CAUSAE.
Zadania
Znasz już zjawisko składniowe znane jako ablativus agentis vel rei efficientis. Mając w pamięci jego specyfikę, uzupełnij zdania w ćwiczeniach od 1 do 3, dobierając poprawną odpowiedź spośród podanych możliwości.
Puer ………………………………….. adducĭtur.
- per milĭtes
- a militĭbus
- militĭbus
Ad bellum missus est ………………………………..
- a senatu
- senatum
- senatu
Plebs ……………………………………….atque inopia urgebātur.
- a fama
- fame
- fama
Lucius Romam domo venit, Roma Athēnas. Corinthum Athēnis, Corintho autem Carthaginem, domum Carthagine. Możliwe odpowiedzi: 1. Rzym, dom, Ateny, Korynt, Kartagina, dom, 2. Rzym, dom, Ateny, Korynt, dom, Kartagina, 3. Dom, Rzym, Ateny, Korynt, Kartagina, dom
Przeczytaj podane niżej łacińskie zdanie, a następnie zdecyduj: w jakiej kolejności Lucjusz odwiedzał wymienione miejsca?
Lucius Romam domo venit, Roma Athēnas. Corinthum Athēnis, Corintho autem Carthaginem, domum Carthagine.
- Rzym, dom, Ateny, Korynt, Kartagina, dom
- Rzym, dom, Ateny, Korynt, dom, Kartagina
- Dom, Rzym, Ateny, Korynt, Kartagina, dom
Jak nazywa się funkcja ablatiwu, widoczna we wszystkich poniższych zdaniach? 1. Carior es mihi ocŭlis.
2. Amor est melle dulcior.
3. Nihil est otiōsa senectūte amabilior.
- Ablativus comparatiōnis
- Ablativus instrumentalis
- Ablativus tempŏris
Do podanych przykładów łacińskich zdań i zwrotów z ablativem przeciągnij pasujące do nich wyjaśnienia. Co oznaczają zaznaczone ablativy w poniższych zdaniach?
czas, przyczyna, cecha, narzędzie, środek
| Milĭtes metu fugiunt. | |
| Rex erat humĭli statūra. | |
| Ominĭbus dii futūra praedīcunt. | |
| Eādem nocte venit. |
Ilustracja interaktywna Śmierć Dydony
Do podanych ilustracji dobierz odpowiednie podpisy.
Epistula Lutetia Parisorum missa, Terrore commota, Cum legione, Ex Caledonia, Aedificium a multis visitatum, Idibus Maiis, Scuto gladioque se defendit
Zadania domowe
Zaznacz zdania prawdziwe.
- Ablativus temporis służy do wyrażenia czasu.
- Przy pomocy ablatiwu causae wyrażamy sposób.
- Ablativus modi jest używany do wyrażenia przyczyny.
- Ablativus loci służy do wyrażenia miejsca.
- Przy pomocy ablativu originis wyrażamy cenę.
Napisz krótkie opowiadanie (6‑8 zdań) po łacinie na temat De Didōnis et Aeneae amōre. Użyj w nich przynajmniej pięciu różnych funkcji ablatiwu.
Słowniki
Słownik pojęć
Łacińska nazwa Szkocji
Mityczna założycielka i królowa Kartaginy
W kalendarzu rzymskim trzynasty, a w marcu, maju, lipcu i październiku piętnasty dzień miesiąca.
Łacińska nazwa Paryża
Miasto fenickie
Słownik łacińsko‑polski
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Zygmunt Kubiak, Dzieje Greków i Rzymian, Znak, Warszawa 2014.
Jan Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2013.