Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1
Zapoznaj się z opisem zdjęć, a następnie poniższymi fragmentami książek Jarosława M. Rymkiewicza Umschlagplatz oraz Susan Sontag Widok cudzego cierpienia. Zastanów się, jakie wątpliwości natury etycznej może wzbudzać utrwalanie i oglądanie tragicznych wydarzeń na fotografii i dlaczego.
Zapoznaj się z opisem zdjęć, a następnie poniższymi fragmentami książek Jarosława M. Rymkiewicza Umschlagplatz oraz Susan Sontag Widok cudzego cierpienia. Zastanów się, jakie wątpliwości natury etycznej może wzbudzać utrwalanie i oglądanie tragicznych wydarzeń na fotografii i dlaczego.
RPFZXQvsPFIX4
Zapoznaj się z poniższą ilustracją oraz tekstem i wykonaj ćwiczenie zgodnie z poleceniem.
R1eOGOir5q8VN1
Ilustracja przedstawia mapę fragmentu miasta na której widać wydzieloną granicę dzielnicy żydowskiej. Po lewej stronie jest opisany poza granicą cmentarz powązkowski oraz cmentarz żydowski ale już w granicach dzielnicy. Opisane są również wszystkie ulice wjazdowe do getta oraz linie tramwajowe. Oznaczone są: 1. ul. Stawki „Umschlagplatz” (niem. plac przeładunkowy) to miejsce koncentracji Żydów przed ich wywózką do obozu zagłady Treblinka II. Od 22 lipca 1942 r. tysiące osób, spędzanych tu pod groźbą śmierci, godzinami czekały, aż zbierze się ich liczba wymagana do wyprawienia transportu. Następnie SS-mani przy pomocy tzw. policji żydowskiej w brutalny sposób zmuszali oczekujących do wejścia do wagonów towarowych. W 1988 r. na miejscu Umschlagplatzu odsłonięto pomnik, na którym znalazł się napis: „Tą drogą cierpienia i śmierci w latach 1942-1943 z utworzonego w Warszawie getta przeszło do hitlerowskich obozów zagłady ponad 300 000 Żydów”. Zdjęcie przedstawia Umschlagplatz. Jego środkiem przechadza się esesman z bronią. Po jego lewej i prawej stronie siedzą stłoczeni ludzie w różnym wieku, dzieci. Widać także dwóch innych niemieckich żołnierzy. Źródło: domena publiczna. 2. ul. Nowolipie Jürgen Stroop, dowódca niemieckich sił likwidacyjnych w getcie warszawskim, przygotował w maju 1943 r. raport, w którym udokumentował eksterminację Żydów. Wśród licznych zdjęć znalazła się, znana dziś na całym świecie, fotografia chłopca z podniesionymi rękoma. Zdjęcie przedstawia grupę ludności żydowskiej wyprowadzaną z kamienicy z bagażami. Są tu, mężczyźni, kobiety i dzieci. Wszyscy mają podniesione ręce. Na ich twarzach maluje się strach. Grupę nadzoruje kilku niemieckich żołnierzy uzbrojonych w karabiny. Źródło: domena publiczna. Likwidacja getta. 3. ul. Nalewki Opór powstańców zaskoczył okupanta, Niemcy zmienili więc strategię. 24 kwietnia rozpoczęło się palenie domów, wyszukiwanie schronów, a znalezionych w nich Żydów zabijano lub wyprowadzano na Umschlagplatz i wywożono do Treblinki. Z wyliczeń Stroopa dowiadujemy się, że na Lubelszczyznę wysłano ponad 30 tysięcy ludzi, 7,5 tysiąca zabito i tyle samo wywieziono do Treblinki. Szacuje się, że około 15 tysięcy osób zginęło w ruinach i spalonych domach. Zdjęcie pierwsze przedstawia zburzoną w wyniku bombardowań kamienicę. Na gruzach widać leżące jedno obok drugiego ciała ludzi, którzy zginęli w wyniku rozstrzelania. Źródło: domena publiczna. Zdjęcie drugie przedstawia warszawską ulicę. Widać na niej grupę niemieckich żołnierzy z karabinami. Przyglądają się oni kamienicom, płonącym po obu stronach ulicy. Ulica spowita jest ciemnym dymem. Źródło: domena publiczna. Zdjęcie trzecie przedstawia płonącą, narożną kamienicę. Z jej okien wydobywa się ogień i gęsty dym. Pożarowi przygląda się stojący przed kamienicą żołnierz. Źródło: domena publiczna. 4. ul. Miła. Zdjęcie przedstawia zniszczony i wypalony bunkier. Widać reszty ścian i znajdujące się pod ziemią pomieszczenia. Źródło: domena publiczna. W bunkrze na Miłej 18 mieściła się kwatera główna dowództwa Żydowskiej Organizacji Bojowej. 8 maja 1943 r., prawdopodobnie w wyniku denuncjacji, bunkier został otoczony przez Niemców. Przez pięć wejść wpuszczono do środka gaz i materiały samozapalające. W bunkrze zginęło ok. 120 osób, wśród nich przywódca powstania – Mordechaj Anielewicz, który wraz z innymi najprawdopodobniej popełnił samobójstwo, aby uniknąć śmierci z rąk Niemców. Do odebrania sobie życia wzywał bojowców Arie Wilner (ps. Jurek), który jeszcze przed powstaniem w getcie był łącznikiem z Armią Krajową. To jego słowa: „My nie chcemy ratować swojego życia. Z nas żaden żywy nie wyjdzie. My chcemy ratować ludzką godność” miały wyjaśniać przyczyny wybuchu powstania w getcie. W 1946 w miejscu zniszczonego bunkra na Miłej 18 usypano pamiątkowy kopiec nazwany Kopcem Anielewicza. Zdjęcie przedstawia kopiec i pomnik zrobiony z wysokiego kamienia. Widać na nim wyryte imiona i nazwiska. Źródło: Adrian Grycuk, licencja: CC BY-SA 3.0 PL, wikimedia.commons.org. 5. Tłomackie Zniszczenie synagogi było symbolicznym aktem triumfu nad powstaniem w getcie warszawskim, które trwało od 19 kwietnia 1943 roku. W dniu 16 maja 1943 r., po długich przygotowaniach, Wielka Synagoga została wysadzona w powietrze. Nigdy jej już nie odbudowano. Zdjęcie przedstawia budynek Wielkiej Synagogi. Budynek jest okazały, utrzymany w stylu klasycystycznym. Front zdobią cztery kolumny. Do budynku prowadzą niewielkie schody. Źródło: domena publiczna.
Granice getta warszawskiego
Źródło: domena publiczna.
Jarosław Marek Rymkiewicz Umschlagplatz

Może istnieją jeszcze jakieś inne zdjęcia zrobione na rampie lub na Umschlagplatzu. Wolałbym, żeby ich nie było. To, co oglądamy posługując się słowami, ukazuje się nam jakby za czymś w rodzaju półprzezroczystej zasłony. Słowa pokazują, ale jednocześnie dana jest im władza częściowego zasłaniania tego, co pokazywane. W wypadku fotografii jest oczywiście inaczej. Oglądając fotografie ujrzelibyśmy coś, na co - tak to odczuwam - nie wolno nam patrzeć.

5 Źródło: Jarosław Marek Rymkiewicz, Umschlagplatz, Gdańsk 1992, s. 117.
Susan Sontag Widok cudzego cierpienia

Niektóre fotografie - symbole cierpienia, takie jak zdjęcie chłopczyka w warszawskim getcie z 1943 roku, z rękoma w górze, pędzonego do transportu do obozu śmierci - można wykorzystywać jako memento mori, przedmioty kontemplacji pogłębiające poczucie rzeczywistości czy, jak kto woli, jako świeckie ikony. Wymaga to chyba jednak odpowiednika jakiejś świętej albo medytacyjnej przestrzeni, w której należałoby je oglądać. Trudno w nowoczesnym społeczeństwie znaleźć przestrzeń zarezerwowaną dla powagi, gdyż naszym najważniejszym wzorcem przestrzeni publicznej jest centrum handlowe (które może też być lotniskiem albo muzeum).

6 Źródło: Susan Sontag, Widok cudzego cierpienia, Kraków 2010, s. 141.