Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1
Zapoznaj się z treścią filmu i na jego podstawie wyjaśnij, na czym polega mityzacja bohatera lirycznego wiersza Juliusza Słowackiego Sowiński w okopach Woli.
Zapoznaj się z treścią filmu i na jego podstawie wyjaśnij, na czym polega mityzacja bohatera lirycznego wiersza Juliusza Słowackiego Sowiński w okopach Woli.
RAFmq2kZpOviq
(Uzupełnij).
RJkWryZtt3dQb
Film nawiązujący do treści materiału Sowiński w okopach Woli Juliusza Słowackiego.
Polecenie 2
Podaj co najmniej trzy hipotezy na temat śmierci generała Józefa Longina Sowińskiego. Zwróć szczególną uwagę na wersję śmierci generała utrwaloną w wierszu Juliusza Słowackiego.
Podaj co najmniej trzy hipotezy na temat śmierci generała Józefa Longina Sowińskiego. Zwróć szczególną uwagę na wersję śmierci generała utrwaloną w wierszu Juliusza Słowackiego.
REoThqR4PNYHN
Hipoteza 1. (Uzupełnij). Hipoteza 2. (Uzupełnij). Hipoteza 3. (Uzupełnij).
Polecenie 3
Zapoznaj się z opisami obrazów z galerii interaktywnej i wyjaśnij, w jaki sposób Wojciech Kossak przedstawił na obrazie śmierć generała Sowińskiego. Zwróć uwagę na następujące zabiegi kompozycyjne:  znaczenie horyzontalnego układu dzieła, sposób oddania utrwalonej na obrazie sceny (realizm, detaliczność, dynamika), ekspresję gestów oraz mimikę twarzy postaci, tonację kolorystyczną dzieła.
Zapoznaj się z opisami obrazów z galerii interaktywnej i wyjaśnij, w jaki sposób Wojciech Kossak przedstawił na obrazie śmierć generała Sowińskiego. Zwróć uwagę na następujące zabiegi kompozycyjne:  znaczenie horyzontalnego układu dzieła, sposób oddania utrwalonej na obrazie sceny (realizm, detaliczność, dynamika), ekspresję gestów oraz mimikę twarzy postaci, tonację kolorystyczną dzieła.
R1N9uGJRrYAzm
(Uzupełnij).
R1JBZ2OsBA7jO1
Ilustracja interaktywna przedstawia scenę batalistyczną. Artysta ukazał moment zdobycia szańca wolskiego przez wojska rosyjskie. W centrum umieszczona jest postać generała Sowińskiego. Generał umiera. Ostatkiem sił wspiera się o lawetę działa. Dobrze widoczna jest drewniana proteza nogi generała. Wkoło generała leżą ciała młodych żołnierzy poległych w walce. Uwagę przykuwa szczególnie jedno ciało leżące w centralnej części obrazu. To leżący na plecach mężczyzna. Jest w białej, zakrwawionej koszuli. Po lewej stronie obrazu widać wdzierających się na szaniec grenadierów rosyjskich. Na drugim planie widoczny jest kościółek św. Wawrzyńca. Galeria interaktywna: 1. Obraz przedstawia stojącego mężczyznę. Jest w średnim wieku. Ma ciemne włosy i sumiaste wąsy podkręcone ku górze. Mężczyzna trzyma e lewej ręce paletę malarską. W prawej ręce trzyma pędzel. Wojciech Kossak, Portret własny z paletą, 1893 Źródło: domena publiczna. Wojciech Kossak (1856‒1942) był polskim malarzem, który na swoich obrazach uwiecznił wiele scen batalistycznych związanych z historią Polski., 2. Obraz przedstawia scenę batalistyczną. Na środku obrazu, na polu, pośród nielicznych drzew znajduje się oddział polskich żołnierzy. Część z nich ustawiona jest w szyku. W oczekiwaniu na atak wroga, który nadchodzi z prawej strony obrazu. Wojciech Kossak, Olszynka Grochowska, 1886 Źródło: domena publiczna. Kossak namalował m.in. obrazy przedstawiające sceny z okresu wojen napoleońskich oraz powstania listopadowego. Jego malarstwo batalistyczne określa się często jako monumentalne., 3. Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny w generalskim mundurze. Generał Józef Sowiński na litografii z 1832 roku Źródło: domena publiczna. Obraz Generał Sowiński na szańcach Woli powstał w 1922 roku. Przedstawia domniemane okoliczności bohaterskiej śmierci generała Józefa Sowińskiego podczas obrony warszawskiej Woli w trakcie powstania listopadowego., 4. Obraz przedstawia moment śmierci generała Sowińskiego. Mężczyzna stoi na szańcu, wsparty jest o armatę. Na jego twarzy maluje się cierpienie. Widać drewnianą protezę w miejscu prawej nogi generała. Wokół unoszą się białe dymy od wybuchów. Źródło: domena publiczna. Wojciech Kossak uwiecznił na obrazie moment zdobycia szańca na Woli przez wojska rosyjskie, ale centralną postacią obrazu jest umierający, wsparty na dziale generał Sowiński., 5. Zdjęcie przedstawia drewnianą protezę, która leży na stole wystawienniczym, otoczona innymi przedmiotami. Zdjęcie protezy Sowińskiego znajdującej się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie Źródło: Halibutt, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0. Na płótnie widać również drewnianą protezę nogi; Sowiński został ciężko ranny w 1812 roku w bitwie pod Możajskiem i trzeba było amputować nogę. Słynna proteza znajduje się obecnie w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie., 6. Obraz przedstawia scenę bitewną. W realistyczny sposób przedstawione zostały ścierające się ze sobą wojska polskiej i rosyjskiej piechoty. Widać walkę prowadzoną wręcz, leżące na ziemi ciała rannych i poległych żołnierzy. Nad polem bitwy unoszą się dymy od wystrzałów i wybuchów. Georg Benedikt Wunder, Szturm Warszawy 7 września 1831 roku, między 1831 a 1846 rokiem Źródło: domena publiczna. Po lewej stronie obrazu Kossak przedstawił grenadierów rosyjskich, którzy wdzierają się na szaniec., 7. Płaskorzeźba przedstawia oddział konny wojska oraz żołnierzy niosących ciało swojego kompana. W tle widoczny jest kościół świętego Wawrzyńca. Szturm Woli na płaskorzeźbie pochodzącej z rozebranego w 1917 roku pomnika Iwana Paskiewicza, u góry widoczny kościół św. Wawrzyńca Źródło: domena publiczna. Wokół generała leżą ciała żołnierzy poległych w trakcie starcia z wojskiem rosyjskim., 8. Zdjęcie przedstawia tablicę pamiątkową umieszczoną na budynku. Widnieje na niej postać generała Sowińskiego sięgającego po szablę. W tle widoczna jest kolumna Zygmunta. Tablica upamiętniająca gen. Józefa Sowińskiego na bocznej ścianie kościoła św. Wawrzyńca w Warszawie Źródło: Adrian Grycuk, Wikimedia Commons,CC BY-SA 3.0 PL. W tle obrazu widać kościół św. Wawrzyńca. Obecnie na murach kościoła znajduje się tablica upamiętniająca bohaterską śmierć generała Sowińskiego., 9. Obraz przedstawia wnętrze kościoła. Pod ołtarzem stoi osamotniony generał Sowiński. Ma protezę prawej nogi. Generała atakują liczni rosyjscy żołnierze. Kierują w stronę generała broń z bagnetami. Widać unoszący się dym od wystrzałów. Śmierć generała Józefa Sowińskiego podczas rosyjskiego szturmu na Warszawę 1831, Źródło: domena publiczna. Obraz Wojciecha Kossaka przyczynił się do wykreowania legendy generała Sowińskiego jako bohatera oddającego swoje życie za wolność ojczyzny. Powszechne stały się opinie, że „Generał Józef Longin Sowiński wszedł do panteonu bohaterów narodowych w aureoli romantycznego rycerza męczennika”. Źródło: Czesław Kłak, Polski Leonidas. Rzecz o legendzie historycznej i literackiej generała Józefa Sowińskiego, Warszawa 1986, s. 5., 10. Zdjęcie przedstawia pomnik generała Józefa Sowińskiego. Na cokole widoczna jest cała postać. Generał ma na sobie mundur. Prawa noga zastąpiona jest protezą. Pomnik gen. Józefa Sowińskiego na warszawskiej Woli Źródło: Jolanta Dyr, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0. Prawdziwe okoliczności śmierci Sowińskiego do dziś pozostają nieznane. Według jednej z relacji generał został wzięty do niewoli przez Rosjan i zaraz potem zamordowany na terenie jednego z cmentarzy.
Wojciech Kossak, Generał Sowiński na szańcach Woli, 1922, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
Źródło: domena publiczna.
Polecenie 4

Wskaż podobieństwa i różnice między sposobami ukazania śmierci generała Sowińskiego w wierszu Konstantego Gaszyńskiego Śmierć jenerała Sowińskiego oraz Juliusza Słowackiego Sowiński w okopach Woli. Który wiersz jest twoim zdaniem bliższy wymowie obrazu Wojciecha Kossaka?

Konstanty Gaszyński, Śmierć jenerała Sowińskiego
1
Konstanty Gaszyński Śmierć jenerała Sowińskiego

Gdy trzechset dział gromy grzmiące
Dały hasło na bój krwawy,
A moskiewskich rot tysiące
Biegły na szańce Warszawy;

Garstka naszych, za wałami,
Przy Wolskim skryta kościele,
Witając wrogów strzałami,
Z ich trupów wał drugi ściele.

 Wódz o szczudle im przywodzi —
Włos jego kryje siwizna;
Lecz młodzieńczą siłę rodzi
Honor, wolność i ojczyzna!

To Sowiński — krwią okryty
Próżno wygląda pomocy,
Szaniec przez wrogów zdobyty;
Męztwo uległo przemocy!

 Na kilka żołnierzy czele,
Co z nim przysięgli umierać,
Szablą drogę sobie ściele,
Tysiącom chce się opierać.

 W święcone mury kościoła
Cofa się wódz ze swoimi,
I na szczupły hufiec woła:
«Gińmy, lecz gińmy wolnymi. —»

 I zdumieni niewolnicy
«Zdaj się, mówią, nie walcz z nami.»
A on im z okien świątnicy
Odpowiada — wystrzałami.

 Biegną tłumy rozsrożone,
Nowa wściekłość je zagrzała —
Już drzwi kościoła skruszone,
Ale walka nie ustała.

 Bronią się rycerze śmieli,
Lecz co chwila ich nie staje;
Wreszcie, wszyscy wyginęli
I Sowiński sam zostaje.

 Sam został, lecz nieugięty
Przed przemocą się nie zniża —
Poszanowaniem przejęty
Dowódzca wrogów się zbliża:

«Krzycz pardon!» zdala go wzywa,
«Szaleństwem jest śmiałość taka.»
Sowiński pierś mu przeszywa,
«Oto jest pardon Polaka! —»

 Te były słowa ostatnie
Zsiwiałego bohatera,
Zginął za swobody bratnie:
Tak syn wolności umiera!

 Już nie żył — a dzikie wrogi
W milczeniu wstrzymali kroki,
Okiem szacunku i trwogi
Patrząc na rycerza zwłoki! —

 Takich Polska miała synów,
Takich wodzów sprawa święta!
I w nagrodę takich czynów
Dziś znów hydne dźwiga pęta!

gał Źródło: Konstanty Gaszyński, Śmierć jenerała Sowińskiego, [w:] Czesław Kłak, Polski Leonidas. Rzecz o legendzie historycznej i literackiej generała Józefa Sowińskiego, Warszawa 1986, s. 179–181.
Juliusz Słowacki, W starym kościołku na Woli… (Sowiński w okopach Woli)
1
Juliusz Słowacki W starym kościołku na Woli…

W starym kościołku na Woli
Został jenerałjenerałjenerał Sowiński,
Starzec o drewnianej nodze,
I wrogom się broni szpadą…
A wokoło leżą wodze
Batalionów— i żołnierze,
I potrzaskane harmaty,
gwerygwergwery: wszystko stracone!

Jenerał się poddać nie chce,
Ale się staruszek broni
Oparłszy się na ołtarzu,
Na białym bożym obrusie,
I tam łokieć położywszy,
Kędy zwykle mszałymszałmszały kładą,
Na lewej ołtarza stronie,
Gdzie ksiądz Ewangelią czyta.

I wpadają adiutantyadiutantadiutanty,
Adiutanty PaszkiewiczaPaszkiewiczPaszkiewicza,
I proszą go: «Jenerale,
Poddaj się… nie giń tak marnie».
Na kolana przed nim padli,
Jak ojca własnego proszą:
«Oddaj szpadę, Jenerale,
Marszałek sam przyjdzie po nią…»

«Nie poddam się wam, panowie —
Rzecze spokojnie staruszek —
Ani wam, ni marszałkowi
Szpady tej nie oddam w ręce,
Choćby sam car przyszedł po nią,
To stary — nie oddam szpady,
Lecz się szpadą bronić będę,
Póki serce we mnie bije.

Choćby nie było na świecie
Jednego już nawet Polaka,
To ja jeszcze zginąć muszę
Za miłą moją Ojczyznę,
I za ojców moich duszę
Muszę zginąć… na okopach,
Broniąc się do śmierci szpadą
Przeciwko… wrogom Ojczyzny…

Aby… miasto pamiętało
I mówiły polskie dziatki,
Które dziś w kołyskach leżą
I bomby grające słyszą,
Aby, mówię, owe dziatki
Wyrosłszy… wspomniały sobie,
Że w tym dniu poległ na wałach
Jenerał — z nogą drewnianą.

Kiedym chodził po ulicach,
I śmiała się często młodzież,
Żem szedł na drewnianej szczudle
I często, stary, utykał.
Niechże teraz mię obaczy,
Czy mi dobrze noga służy,
Czy prosto do Boga wiedzie
I prędko tam zaprowadzi.

Adiutanty me, fircyki,
Że byli na zdrowych nogach,
Toteż usłużyli sobie
W potrzebie — tymi nogami,
Tak że muszę na ołtarzu
Oprzeć się, człek kulawy,
Więc śmierci szukać nie mogę,
Ale jej tu… dobrze czekam.

Nie klękajcie wy przede mną,
Bo nie jestem żaden święty.
Ale Polak jestem prawy,
Broniący… mego żywota…
Nie jestem żaden męczennik,
Ale się do śmierci bronię
I kogo mogę, zabiję,
I krew dam… a nie dam szpady…»

To rzekł jenerał Sowiński,
Starzec o drewnianej nodze…
I szpadą się jako fechmistrzfechmistrzfechmistrz
Opędzał przed bagnetami;
Aż go jeden żołnierz stary
Uderzył w piersi i przebił…
Opartego na ołtarzu
I na tej nodze… drewnianej…

wolamulti Źródło: Juliusz Słowacki, W starym kościołku na Woli…, [w:] tegoż, Wiersze. Nowe wydanie krytyczne, oprac. J. Brzozowski, Z. Przychodniak, Poznań 2005, s. 397–401.
R14bXWqAE4oR2
Podobieństwa (Uzupełnij). Różnice (Uzupełnij).
Polecenie 5

Odpowiedz na pytanie, czy zgadzasz się z opinią, że obraz Wojciecha Kossaka jest apoteozą śmierci gen. Sowińskiego. Uzasadnij swoje stanowisko, formułując co najmniej trzy argumenty.

R1PWd0yftLMI5
Argument 1. (Uzupełnij). Argument 2. (Uzupełnij). Argument 3. (Uzupełnij).
jenerał
gwer
mszał
adiutant
Paszkiewicz
fechmistrz