Ważne daty

Geneza oratorium i jego rodzaje

Oratorium jest formą wokalno‑instrumentalną powstałą w baroku w wyniku połączenia form powstałych równolegle z nim oraz wcześniejszych. Jest więc gatunkiem syntetycznym, a jego założenia są nieokreślone. Najbardziej znaczącymi w kształtowaniu się oratorium formami były średniowieczne madrygałyMadrygałmadrygały o tematyce religijnej, dialogowane laudy dramatyczne, widowiskowe formy dramatyczne pochodzące z renesansu oraz historie biblijne, wykonywane z muzyką w trakcie najważniejszych świąt. Początkowo termin oratorium (łac. oratio – modlitwa) oznaczał budynek, w którym odbywały się modlitwy, połączone ze śpiewami religijnymi. Pierwszy taki obiekt założył w 1575 roku przy rzymskim Chiesa Nuova Philip Neri (1515 – 1595), włoski kompozytor, który napisał 94 utwory oparte na Biblii i źródłach hagiograficznych, przeznaczone na wielogłosowy chór z towarzyszeniem instrumentów i basso continuoBasso continuobasso continuo i o dramatycznej formie, znacząco wpływając na kształtowanie się oratorium. Jako termin określający kompozycję muzyczną został użyty dopiero przez Pietra della Valle w Oratorio della Purificatione z 1640 roku.

Rozwój oratorium w Europie

We Włoszech forma oratorium skonkretyzowała się głównie w dziełach Giacomo Carissimiego (1605 - 1674), który za najważniejsze uznał głosy solowe, występujące w duetach. Ich partie były deklamowane i zawierały wyeksponowane partie aryjneAriapartie aryjne. Częściej niż u innych występują u kompozytora chóryChórchóry, pełniące rolę komentatorów wydarzeń, prowadzące narrację i przekazujące treści pochwalne, refleksyjne. U Carissimiego chóry zawierały aż do 12 głosów.

Forma włoskiego oratorium wcześnie przyjęła się w Wiedniu, gdzie istniały jego dwa typy: wykorzystywane podczas liturgii oraz pasyjne, mające cechy operyOperaopery (zakładano kostiumy) i wykonywane były w Wielki Czwartek i Wielki Piątek (tzw. sepolcro) przy grobie Chrystusa. Włoska forma funkcjonowała także w katolickich Niemczech, natomiast część protestancka miała własną formę oratorium, które oparte było na własnych poglądach religijnych, ze znacząca rolą chorału protestanckiego. W katolickiej części Niemiec przejmowane były wzory włoskie. Niemcy protestanckie tworzyły natomiast własny model oratorium, oparty na tradycji lokalnej: luterańskich historiach bazujących na tekstach biblijnych, pasjach czy też dramatach religijnych wystawianych przez uczniów w szkołach. We wszystkich tych gatunkach znaczącą rolę odgrywał chorał protestancki. Znaczącą rolę w oratorium protestanckim miała oparta na tradycjach Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa Heinricha Schütza (1585- 1672) z 1623 roku, w której zostały zawarte: chorałChorałchorał i polifonia. Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) jest natomiast autorem słynnego Oratorium na Boże Narodzenie, składającego się z sześciu części i opracowanego na śpiew solowy, mieszany chór i orkiestręOrkiestraorkiestrę, a spopularyzowanego dzięki kołysance Śpij moje kochanie.

RDMrAQAoToJQ0

Ilustracja interaktywna zawiera obraz autorstwa Christopha Spatnera przedstawiający portret Heinricha Schutza. Kompozytor ma siwe włosy zaczesane do tyłu, wąsy i spiczastą bródkę. Ma na sobie czarny ubiór z białym, dużym kołnierzem i białymi mankietami. Na środku piersi ma przypiętą broszę, a w prawej ręce trzyma zwiniętą kartkę z nutami. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji i utworu muzycznego:y: Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa SWV 50, autorstwa Heinricha Schütza. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny, ruchliwy, patetyczny charakter. Wykonywany jest w dynamice forte.

Ilustracja interaktywna zawiera obraz autorstwa Christopha Spatnera przedstawiający portret Heinricha Schutza. Kompozytor ma siwe włosy zaczesane do tyłu, wąsy i spiczastą bródkę. Ma na sobie czarny ubiór z białym, dużym kołnierzem i białymi mankietami. Na środku piersi ma przypiętą broszę, a w prawej ręce trzyma zwiniętą kartkę z nutami. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji i utworu muzycznego:y: Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa SWV 50, autorstwa Heinricha Schütza. Kompozycja ma szybkie tempo. Cechuje ją dynamiczny, ruchliwy, patetyczny charakter. Wykonywany jest w dynamice forte.

1

1. Utwór: Historia radosnego i zwycięskiego Zmartwychwstania naszego Zbawcy i Wyzwoliciela Jezusa Chrystusa SWV 50, autorstwa Heinricha Schütza {audio}

Promotorem oratorium we Francji był uczeń G. Carissimiego, Marc‑Antoine Charpentier, który tworzył oratoria włoskie, często z tekstem w języku francuskim. Włoską formę wzbogacił o lokalne cechy, dostrzegalne głównie w recytatywach i wielogłosowych partiach chóralnych, stosujących kunsztowny styl polifonicznyPolifoniapolifoniczny i koncertujący. Był jednak jednym z nielicznych kompozytorów, uprawiającym tę formę, która w państwie Ludwika XIV nie cieszyła się popularnością.

RCNevNu71BNxB

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Marc-Antoine Charpentiera. Artysta ma długie, kręcone włosy. Ma skupiony wyraz twarzy, spiczasty nos i dziurkę w brodzie. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji i utworu muzycznego: Oratorio de Noel, Laissez paistre vos bêtes, autorstwa Marc-Antoine Charpentier. Wykonawca: Aradia Ensamble, pod dyrekcją Kevina Mallona. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją radosny, dostojny, taneczny charakter. Wykonywana jest przez wysoki głos żeński z akompaniamentem orkiestry.

Ilustracja interaktywna przedstawia portret Marc-Antoine Charpentiera. Artysta ma długie, kręcone włosy. Ma skupiony wyraz twarzy, spiczasty nos i dziurkę w brodzie. Na ilustracji dodatkowo udostępniono zawartość w postaci informacji i utworu muzycznego: Oratorio de Noel, Laissez paistre vos bêtes, autorstwa Marc-Antoine Charpentier. Wykonawca: Aradia Ensamble, pod dyrekcją Kevina Mallona. Kompozycja ma umiarkowane tempo. Cechuje ją radosny, dostojny, taneczny charakter. Wykonywana jest przez wysoki głos żeński z akompaniamentem orkiestry.

1

1. Utwór: Oratorio de Noel, Laissez paistre vos bêtes, autorstwa Marca-Antoine Charpentiera {audio}

Angielska odmiana oratorium powstała dzięki Georgowi Fridrichowi Haendlowi (1685‑1759) – Niemcowi, który w 1712 roku przeprowadził się do Londynu oraz został jednym z głównych kompozytorów Royal Academy of Music. Oratoria Haendla łączą cechy włoskiej i niemieckiej odmiany tej formy oraz opery i kantatyKantatakantaty. Kompozytor zazwyczaj dzielił je na 3 akty, a antraktyAntraktantrakty często wypełniał improwizacjami organowymi. Kunsztowność jego dzieł została dostrzeżona we wszystkich ośrodkach europejskiej muzyki, a sam Haendel został okrzyknięty mistrzem oratoriów.

Największe oratorium Haendla – Mesjasz

Haendel jest autorem wielu oratoriów, ale największą sławę przyniósł mu Mesjasz. Monumentalna partyturaPartyturapartytura około dwu i pół godzinnego dzieła została stworzona w niespełna trzy tygodnie. Ciekawostką jest fakt napisania go w momencie, gdy, zmęczony wieloma intrygami związanymi z własną twórczością , zamierzał opuścić Anglię. Premiera 13 kwietnia 1742 w Dublinie została przyjęta z entuzjazmem, mimo wątpliwości kompozytora w sukces.

R1DPTZg70I8Ks1

Ilustracja przedstawia brązową kartkę z zagiętym prawym dolnym rokiem, z cytatem: Na uwagę zasługuje libretto oratorium. Pierwiastek dramaturgiczny ustąpił tu miejsca refleksji nad konsekwencją boskiego planu, który obejmuje zapowiedzi proroków, narodzenie, ukrzyżowanie, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Chrystusa oraz obietnicę odkupienia ludzkości. Dzięki temu Mesjasz nawiązuje do niemal wszystkich świąt religijnych. Sam Händel preferował wystawianie swojego dzieła w czasie Wielkanocy, natomiast tradycyjnie najczęściej jest ono wykonywane w okolicach Bożego Narodzenia. Teksty użyte w oratorium mają swoje źródło w Biblii Króla Jakuba (protestanckim tłumaczeniu Biblii na język angielski, zamówionym na potrzeby Kościoła anglikańskiego przez króla Jakuba I) oraz w Modlitewniku Powszechnym (zbiorczym modlitewniku Kościołów Anglii). Dosłowne cytaty zostały zręcznie przekształcone na potrzeby poetyckie i muzyczne. Struktura libretta bardzo odpowiadała kompozytorowi. Analizy rękopisów pokazują, że nie wprowadzał do utworu charakterystycznych dla siebie poprawek w układzie dzieła. Oratorium jest trzyczęściowe. Część pierwsza dotyczy zapowiedzi przyjścia Mesjasza. Każde z ogniw tej części zawiera proroctwo. Są one realizowane w różnych tonacjach. Część druga opowiada o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Mesjasza. Początkowo muzyka odpowiada raczej pełnemu skupienia i melancholijnemu, a potem dramatycznemu nastrojowi, prowadzącemu słuchacza do rozważenia Pasji. Potem jednak muzyka wypogadza się – tematem pięciu z siedmiu scen tej części jest zmartwychwstanie, zwycięstwo i chwała Boga. Z tej części pochodzi też najbardziej znany fragment – chór Hallelujah. Tematyka części trzeciej skupia się wokół zagadnienia zbawienia ludzkości. Muzyka jest w przeważającej części triumfalna w charakterze, który nadają jej miedzy innymi koncertujące trąbki. (…) z biegiem czasu kompozytor wzbogacał pierwotną wersję oratorium. Zabiegi te dotyczyły zwłaszcza instrumentacji. Początkowo orkiestrę stanowiły tylko smyczki i jeden instrument koncertujący – trąbka. Oboje i fagoty, dobarwiające zespół, dodane zostały później, podczas kolejnych wykonań w Londynie.Nie ulega wątpliwości, że Mesjasz jest dziełem ponadczasowym. Poruszał w takim samym stopniu publiczność osiemnastowieczną, jak czyni to teraz ze współczesnymi słuchaczami. Romain Rolland, w biografii Händla napisał o nim tak: „W życiu wielkich ludzi często się zdarza, że w chwili, gdy wszystko wydaje się im stracone, gdy wszystko upada, są właśnie bliżej szczytu niż kiedykolwiek. Händel wydawał się być zwyciężony. I w tej samej godzinie napisał dzieło, które mu miało przynieść sławę nieśmiertelną”. Tekst: Katarzyna Gugnowska Źródło: http://www.chopin.edu.pl/pl/inne/georg-friedrich-handel-mesjasz-omowienie.

Zadania

Słownik pojęć

Słownik opracowano na podstawie:

Habela J, Słowniczek muzyczny, PWN 1983

https://encyklopedia.pwn.pl/

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Bukofzer M., Muzyka w epoce baroku. Od Monteverdiego do Bacha, PWN 1970.

Gwizdalanka D., Historia muzyki 2, PWM 2006.

Habela J, Słowniczek muzyczny, PWN 1983.

Szlagowska D. Muzyka Baroku, Akademia Muz. w Gdańsku, 1998.

http://www.chopin.edu.pl/pl/inne/georg‑friedrich‑handel‑mesjasz‑omowienie