Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Jak wiadomo, obszar Polski podzielony jest na pasy rzeźby terenu. Wewnątrz każdego pasa wydzielono mniejsze jednostki – krainy geograficzne czy regiony geograficzne. Jaka jest różnica między krainą a regionem? A może nie ma żadnej?

Rgjl6flsWg5dJ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • co to są góry, wyżyny, niziny, kotliny, równiny, płaskowyże;

  • że w Polsce występuje pasowy układ rzeźby terenu;

  • jaki jest wpływ budowy geologicznej i klimatu na ukształtowanie powierzchni.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, co to są regiony geograficzne i na podstawie jakich kryteriów się je wyznacza;

  • wskazywać na mapach tematycznych różne regiony geograficzne Polski;

  • opisywać podział regionalny własnego województwa.

iS7jkMgAKP_d5e166

1. Jak i dlaczego dokonano podziału Polski na regiony geograficzne?

Określenia „kraina geograficzna” i „region geograficzny” są niekiedy traktowane jako synonimy, czyli terminy oznaczające to samo. Nie jest to dużym błędem, ponieważ wg definicji zarówno krainakraina geograficznakraina, jak i regionregion geograficznyregion to wydzielony obszar o charakterystycznych cechach fizycznogeograficznych mający jednorodne pochodzenie. Kraina zazwyczaj jest większa od regionu i to może być podstawowa różnica między tymi jednostkami.
Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów regionalnych obszaru Polski. Najważniejszym kryterium jest na ogół ukształtowanie powierzchni. Rozmieszczenie gór, wyżyn i nizin ściśle wiąże się z budową geologiczną. Rzeźbę terenu kształtowały różnorodne procesy mające związek z warunkami klimatycznymi, np. temperaturą, wiatrami, opadami. Klimat wpłynął też na rozmieszczenie wód powierzchniowych (rzeki, jeziora) i podziemnych oraz zadecydował o ich zasobności. Wymienione warunki naturalne przyczyniły się do rozwoju określonego świata roślinnegozwierzęcego. Wszystko to razem miało wpływ na wykształcenie się określonych gleb. A na koniec przyszedł człowiek, który na różne sposoby zaczął wykorzystać i przekształcać środowisko przyrodnicze.

Dokonując regionalizacji geograficznej, należy uwzględniać wszystkie ww. czynniki. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest, opracowany przez prof. Jerzego KondrackiegoJerzy KondrackiJerzego Kondrackiego, podział z 1955 roku . Swój początek bierze on od geograficznego podziału Europy na Północną, Południową, WschodniąZachodnią.

RjWcuxJivm7c31
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Większość obszaru Polski należy do Europy Zachodniej, a konkretnie do dwóch jej megaregionów – Pozaalpejskiej Europy Zachodniej i Regionu Karpackiego. Do Europy Wschodniej, a konkretnie do rozległego Niżu Wschodnioeuropejskiego, należy tylko północno‑wschodnia część naszego kraju.

Polecenie 1

Na mapie powyżej wskaż przebiegające przez Polskę odcinki granic między Europą Zachodnią i Wschodnią oraz między megaregionami geograficznymi.

Polecenie 2

Z map poniżej odczytaj najpierw nazwy prowincji geograficznych znajdujących się na obszarze Polski, a następnie nazwy wydzielonych wewnątrz nich podprowincji.

Rgjl6flsWg5dJ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Jak widać, megaregiony geograficzne dzielą się na prowincje oraz podprowincje, które w pewnym stopniu pokrywają się z pasami rzeźby terenu.

iS7jkMgAKP_d5e229

2. Makroregiony i mezoregiony

Dalszy podział wyróżnia makroregiony – wiele z nich to dobrze nam znane krainy geograficzne.

R1VDsou8vqtID1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Głównym celem podziału Kondrackiego było wyróżnienie na obszarze Polski jeszcze mniejszych regionów geograficznych – mezoregionów. Dokonując tego podziału, trzymał się on kilku podstawowych zasad:

  • region geograficzny jest jednostką indywidualną o niepowtarzalnych cechach i różni się od innych regionów, w tym sąsiednich;

  • region geograficzny ma jednorodną genezę;

  • wszystkie elementy środowiska przyrodniczego mezoregionu są ze sobą silnie powiązane.

    RCUb769dXH1O91
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 3

Korzystając z powyższych map, ustal, na terenie których jednostek podziału geograficznego – megaregionu, prowincji, podprowincji, makroregionu czy mezoregionu – położona jest twoja miejscowość.

Podział wg Kondrackiego posiada też oznaczenia cyfrowe w układzie dziesiętnym, gdzie np.:

  • megaregion Pozaalpejskiej Europy Zachodniej oznaczony jest jedną cyfrą 3;

  • prowincja Niżu Środkowoeuropejskigo oznaczona jest dwiema cyframi 31;

  • podprowincja Pobrzeży Południowobałtyckich oznaczona jest trzema cyframi 313;

  • makroregion Pobrzeża Koszalińskiego oznaczony jest czterema cyframi 313.4;

  • mezoregion Wybrzeża Słowińskiego oznaczony jest pięcioma cyframi 313.41.

Geograficzny podział Polski wg J. Kondrackiego do pobrania poniżej.

RFruu73jFTc0u1
załącznik
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 4

Z listy poniżej wybierz mapę hipsometryczną swojego województwa i odczytaj nazwy występujących tam regionów geograficznych. Następnie ustal, czy są to makroregiony czy mezoregiony (ewentualnie podprowincje).

R17zmH2x0TXIg1
Mapy hipsometryczne województw
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Podział Kondrackiego jest powszechnie stosowany w naukach geograficznych. Szczególne znaczenie mają jednostki najmniejsze, tj. mezoregiony, ponieważ odnoszą się one do konkretnych form terenu o w miarę wyraźnych granicach. Ich nazwy utrwaliły się w geografii Polski. Inaczej jest z jednostkami wyższego rzędu – makroregionami, podprowincjami, prowincjami, megaregionami. Stanowią one grupy mniejszych jednostek i tu już dosyć często wśród geografów pojawiają się wątpliwości, które z tych jednostek można zaliczyć do danego regionu. Z tego też względu nie zawsze używa się nazw makroregionów, podprowincji czy prowincji w postaci identycznej jak w podziale Kondrackiego. Istnieje tu pewna dowolność, toteż śmiało możemy mówić na przykład o jednym Pojezierzu Pomorskim czy o jednej Nizinie Mazowieckiej, bo takie nazwy również utrwaliły się w naszej geografii.

Polecenie 5

Z odpowiedniej mapy powyżej odczytaj nazwy makroregionów, które składają się na Pojezierze Pomorskie, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską.

iS7jkMgAKP_d5e328

Podsumowanie

  • Krainy i regiony to obszary o odrębnych cechach fizycznogeograficznych mające jednorodną genezę i wyraźnie różniące się od innych obszarów, w tym sąsiednich. Przyjęło się, że kraina jest na ogół większa od regionu.

  • Podstawowym kryterium wyróżniającym region geograficzny jest rzeźba terenu. W dalszej kolejności bierze się pod uwagę budowę geologiczną, klimat, wody powierzchniowe, roślinność, gleby, zaludnienie.

  • W każdym regionie geograficznym powinny występować silne powiązania między elementami własnego środowiska przyrodniczego.

  • Podział Kondrackiego jest pięciostopniowy i wyróżnia kolejno: megaregiony, prowincje, podprowincje, makroregiony i mezoregiony geograficzne.

  • Największe znaczenie w tym podziale mają mezoregiony, ponieważ ich nazwy odnoszą się do konkretnych form terenu i często są dla nich jedynymi nazwami.

Praca domowa
Polecenie 6.1

Wymień i opisz główne cechy fizycznogeograficzne własnego mezoregionu, które zadecydowały o jego wyróżnieniu. Wybierz się w teren, np. na wycieczkę rowerową, i znajdź przykłady tych cech. Spróbuj też dotrzeć do granicy mezoregionu i sprawdź, czy jest ona wyraźnie widoczna w terenie. Zrób odpowiednie zdjęcia i je opisz.

iS7jkMgAKP_d5e486

Słowniczek

kraina geograficzna
kraina geograficzna

wydzielony i nazwany imieniem własnym teren, który wyróżnia się określonym zespołem cech fizycznogeograficznych

region geograficzny
region geograficzny

wydzielony obszar, względnie jednorodny, różniący się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów; regiony uważa się zwykle za jednostki mniejsze od krain

Jerzy Kondracki-13Villach, Austria-1Warszawa
R1Au9MzXLja7R1
prof. Jerzy Kondracki – geograf

Jerzy Kondracki

Wybitny polski geograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor najbardziej znanej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Był też długoletnim działaczem Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk. Brał m.in. udział w pracach grupy ekspertów ONZ zajmujących się standaryzacją nazw geograficznych.

iS7jkMgAKP_d5e636

Zadania

Ćwiczenie 1
RE2PXqQ0kjgl51
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1YZ1EFsJ0EBY1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1Sx9QiBRS0bx1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RX4agr3WV0Hha1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R15xAkYD3yhBE1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RjQBIeujAgtID1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RyuNjdbe02Bib1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.