Gotyckie witraże, freski, miniatury i malarstwo tablicowe
Ważne daty
1285 – 1286 – Duccio di Buoninsegna, Madonna Rucellai;
1308 – 1311 – Duccio di Buoninsegna, Maestà;
1333 r. – Simone Martini, Zwiastowanie;
1393 – 1399 – Melchior Broederlam, Ołtarz z Dijon;
1395 – 1399 – Dyptyk Wiltona, autor nieznany;
ok. 1411 – 1416 – bracia Limbourg, Bardzo bogatymi godzinki księcia de Berry;
1432 r. – Hubert i Jan van Eyck, Ołtarz Gandawski (Adoracja Mistycznego Baranka;
ok. 1435 r. – Rogier van der Weyden, Zdjęcie z krzyża;
1438 r. – Jan van Eyck, Madonna w kościele;
ok. 1440 r. – Stefan Lochner, Ołtarz Trzech Króli;
1444 r. – Konrad Witz, Cudowny połów ryb;
ok. 1455 r. – Enguerrand Quarton, Pietà z Awinionu.
Scenariusz dla nauczyciela
I. Rozwijanie zdolności rozumienia przemian w dziejach sztuki w kontekście ich uwarunkowań kulturowych, środowiskowych, epok, kierunków, stylów i tendencji w sztuce. Uczeń:
1. wykazuje się znajomością chronologii dziejów sztuki, z uwzględnieniem:
c) średniowiecza (sztuki bizantyńskiej, karolińskiej, ottońskiej, romańskiej, gotyckiej, protorenesansowej),
4. prawidłowo sytuuje w czasie i w przestrzeni geograficznej poszczególne epoki, style, kierunki i tendencje w sztuce;
II. Zapoznawanie z najwybitniejszymi dziełami w zakresie architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
13. dokonuje opisu i analizy, w tym porównawczej, dzieł z uwzględnieniem ich cech formalnych:
c) w malarstwie i grafice: kompozycji, koloru, sposobów ukazania iluzji przestrzeni, kształtowania formy przez światło, w dziełach figuratywnych stopnia oddania rzeczywistości lub jej deformacji;
15. rozpoznaje w dziele sztuki temat i wskazuje jego źródło ikonograficzne;
2. wskazuje twórców najbardziej reprezentatywnych dzieł;
3. umiejscawia dzieła w czasie (wskazuje stulecie powstania dzieł sztuki dawnej, a w przypadku dzieł sztuki nowoczesnej i współczesnej datuje je z dokładnością do połowy wieku), w nielicznych przypadkach, dotyczących sztuki nowoczesnej i współczesnej, zna daty powstania dzieł lub datuje je z dokładnością jednej dekady;
7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;
9. identyfikuje najbardziej reprezentatywne i najsłynniejsze dzieła na podstawie charakterystycznych środków warsztatowych i formalnych oraz przyporządkowuje je właściwym autorom;
III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:
1. wymienia najistotniejszych twórców dla danego stylu lub kierunku w sztuce;
3. sytuuje twórczość artystów powszechnie uznawanych za najwybitniejszych w czasie, w którym tworzyli (z dokładnością do jednego wieku, a w przypadku twórców sztuki nowoczesnej i współczesnej – z dokładnością do połowy wieku) oraz we właściwym środowisku artystycznym;
4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:
4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:
a) w malarstwie: enkaustyka, mozaika, witraż, fresk, tempera, malarstwo olejne, pastel, malarstwo akwarelowe, akrylowe,
6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;
7. rozpoznaje i nazywa technikę artystyczną zastosowaną przy wykonywaniu dzieła;
8. wiąże technikę wykonanego dzieła z jego funkcją (fresk, miniatura, malarstwo tablicowe, sztalugowe);
V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:
2. zna najistotniejszych fundatorów, mecenasów i marszandów, na których zlecenie powstawały wybitne dzieła sztuki;
3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.
identyfikować najważniejsze dzieła;
rozpoznawać różne techniki malarskie;
określać nowatorski sposób ukazania przestrzeni w wybranych dziełach;
wskazywać dzieła malarstwa średniowiecznego, które wpłynęły na rozwój renesansu;
odczytywać ikonografię obrazów;
dokonywać analizy dzieła.
Gotyckie witraże
WitrażWitraż zaliczany jest do malarstwa monumentalnego. Mimo że znany był od starożytności, szczególnie rozpowszechnił się w czasach katedr. Dla średniowiecznych artystów ta sztuka operowania kolorem i światłem świadczyła o ogromnej wiedzy na temat teorii barw i wykorzystaniu ich funkcji do zobrazowania w sposób dosłowny i symboliczny kosmosu człowieka wierzącego. Pierwsze zachowane witraże gotyckie znajdują się w opactwie Sugera w kościele Saint Denis w Paryżu i są one dowodem na odchodzenie w tej sztuce od stylu romańskiego.
W kościele romańskim światło jest czymś ostro odcinającym się od ciężkiej, mrocznej, napierającej zewsząd masy ścian. Ściana gotycka natomiast jest jakby przepuszczalna: światło wsącza się w nią i przenika przez nią, zespala się z nią i przeobraża ją. Gotyckie wnętrza nie są przy tym wcale szczególnie jasne (choć na ogół jaśniejsze od wnętrz romańskich); barwne witraże tak dalece nie zapewniały dostatecznego dopływu światła, że w późniejszych czasach wiele z nich wymieniono na witraże en grisaille lub na zwykłe szyby, które fałszują całkowicie odbierane dziś przez nas wrażenie. Kolorowe witraże gotyckich okien zastępują pokryte barwnymi malowidłami ściany budowli romańskiej. Okna te, zarówno pod względem strukturalnym, jak i estetycznym nie są wyciętymi w ścianie otworami, przez które ma wpadać światło; są one przenikniętymi światłem ścianami. Tak jak gotycki wertykalizm wydaje się odwracać działanie siły ciążenia, tak też, mocą podobnego estetycznego paradoksu, witraż przeczy nieprzenikliwej naturze materii; źródłem jego widzialnego bytu jest siła, która przezeń przenika. Światło, pochłaniane zazwyczaj przez przedmioty materialne, występuje tutaj jako podstawowy czynnik, kształtujący formę artystyczną; materia zaś jest, w swym estetycznym walorze, realna tylko w takim stopniu, w jakim udziałem jej staje się świetlista siła światła, i w jakim siła ta ją określa. W następnym rozdziale przekonamy się, jak doskonale wrażenia te oddają istotę poglądów średniowiecza na naturę światła, materii i formy.
(…) Żaden fragment wnętrza nie mógł pozostać w ciemności, niepoddany działaniu światła. Nawy boczne, empory czy tryforia nad nimi, obejście chóru i kaplice stają się węższe i płytsze, a ich ściany zewnętrzne ulegają przepruciu rzędami łączących się ze sobą okien. Ściany te zamieniają się w końcu jakby widziane od wewnątrz przestają wyraźnie odcinać się od siebie. Ich szklane tafle wydają się zlewać ze sobą - jedna nad drugą, jedna obok drugiej - tworząc ciągłą sferę światła, jakby świetliste tło rozpostarte poza wszystkimi uchwytnymi formami architektonicznej struktury.
(…) W budowli romańskiej otwór okienny jest luka otoczoną ciężkim, zwartym obramieniem. W oknie gotyckim stosunek ten ulega niejako odwróceniu: lite człony maswerku zdają się teraz unosić na świetlistej powierzchni okna, światło zaś wyraziście wydobywa wzór kamiennego szkieletu. Ten sam efekt występuje w przepełnionych światłem tryforiach.
(…) Operując witrażem w nowy zupełnie sposób, podporządkowując mu nawet architekturę, Suger nadał znanemu od dawna elementowi dekoracji nieprzeczuwane dotąd znaczenie. Okna nie były już dla niego otworami w ścianie, lecz prześwietlonymi ścianami, które opat kazał ozdobić malowidłami religijnej treści. „Wynalazek” ten odróżnia Sugerowe St‑Denis od budowli stylu romańskiego. Jest to innowacja zasadnicza dla gotyku
Źródło: Otto von Simson, „Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie*”*, tłum. A. Palińska, Warszawa 1989, 26 – 167
Na estetykę malarską w świątyniach Francji i Europy najbardziej wpłynęły witraże w Saint‑Denis. W XIII wieku na wzór szkoły Sugera powstały dekoracje w Chartres. Bogactwo i zharmonizowana gra kolorów współgrały z ikonograficzną treścią, zaczerpniętą ze Starego i Nowego Testamentu. Pojawiły się w nich sceny z życia Marii i Chrystusa, świętych, tematy z przypowieści biblijnych. Umieszczano także panele z herbami fundatorów. Styl z Chartres rozpowszechnił się w całej północnej Francji i w dorzeczu Loary (katedry w: Rouen, Bourges, Le Mans). Jego ślady pojawiły się także w Anglii - w Kaplicy Trójcy Świętej w Canterbury oraz w północnym ramieniu transeptutranseptu katedry w Lincoln.
Bardzo duże znaczenie dla rozwoju witrażownictwa miała szkoła paryska, pod wpływem której w połowie XIII wieku powstały dekoracje w rozetachrozetach transeptutranseptu Notre Dame. Siatka pól stała się ciemniejsza, a medaliony obwiedzione zostały białym konturem, który zamknęły drobne figurki. Witraż, mimo ogromnych rozmiarów, stał się trudniejszy w odczytaniu i przepuszczał mniej światła. Efekt przyciemnienia potęgowała dodatkowo, stosowana od 1275 roku a rozpowszechniona w XIV wieku, technika grisaillegrisaille.
Wpływom francuskim uległ witraż niemiecki, ale w stylizowaniu postaci o pofałdowanych szatach, ich przedstawienia bardziej przypominały malarstwo ścienne, a figury cechował monumentalizm. W fasadzie katedry w Strasburgu (znajdującej się wówczas na terenach niemieckich) pojawiły się postacie królów i cesarzy na tle dekoracji charakterystycznej dla gotyckiej architektury: nad głowami postaci znalazły się wimpergiwimpergi, baldachimybaldachimy, ostrołukowe arkadyarkady i wieżyczki, a same figury zdominowały przestrzeń okien i miały bizantyzujący charakter.
Malarstwo freskowe
W gotyckich katedrach, ze względu na brak przestrzeni murów i zdominowanie fasad przez okna, malarstwo ścienne nie miało możliwości rozwoju. Wyjątkiem były Włochy i północne kościoły ceglane, gdzie malarstwo musiało podkreślić konstrukcje, zdobiąc elementy architektury i było niezwykle dekoracyjne. Do najbardziej znanych fresków o charakterze gotyckim należą malowidła z prezbiterium i transeptutranseptu kościoła św. Franciszka z Asyżu, wykonane przez florenckiego malarza Cimabuego (właściwie Cenna di Pepo). Wewnętrzne ściany kościoła zostały całkowicie pokryte freskami według programu ikonograficznego Starego i Nowego Testamentu oraz Dziejów Apostolskich, zgodnie z historią św. Franciszka. Środkowe przęsło przyozdobiły postacie Czterech Ewangelistów, na pozostałych polach znalazło się rozgwieżdżone niebo. Freski w nawie głównej ułożone zostały w poziomych pasach: w górnym - sceny z Nowego i Starego Testamentu, a w najniższym - sceny z życia św. Franciszka. Poza Cimabuem nad freskami w kościele dolnym pracowali malarze: Giunta Pisano z Pizy, Giotto di Bondone z Florencji, Jacopo Torriti i Pietro Cavallini z Rzymu oraz Pietro Lorenzetti i Simone Martini ze Sieny. W końcu XIII wieku powstały freski w górnym kościele Bazyliki Św. Franciszka, wykonane przez Giotta: nad ołtarzem znalazły się cztery malowidła przedstawiające Doktorów Kościoła, na ścianie północnej - sceny starotestamentowe, na południowej – obrazy zaczerpnięte z Ewangelii. Freski w Bazylice Świętego Franciszka w Asyżu, oprócz programu gloryfikującego Franciszka jako założyciela zakonu, wprowadziły do malarstwa nowe rozwiązania, łącząc patos i gloryfikację świętości opartą na stylu bizantyjskim z wartościami plastycznymi, ujawniającymi się w dynamice scen oraz próbach ujęcia perspektywy, które nadały przedstawieniom realizmu. Dokonania florenckich malarzy wpłyną na twórców wczesnego renesansu, dlatego określa się ich jako artystów protorenesansowychprotorenesansowych.
Miniatury w okresie gotyku
Ze wszystkich rodzajów malarstwa miniatury rozwinęły się w gotyku najbardziej, a ich największy rozkwit wystąpił w Paryżu i południowej Anglii. W połowie XIII wieku sztuka iluminowaniailuminowania charakteryzowała się malowniczością, ornamentami roślinnymi na obramieniach, a kompozycja, w porównaniu z romańską, stała się bardziej skomplikowana. Pojawiły się także motywy architektoniczne, postacie we współczesnych strojach i wydłużonych proporcjach, lecz potraktowane realistycznie. Ważnym zabytkiem z tego okresu jest Psałterz św. Ludwika IX, posiadający jasną gamę kolorystyczną, finezyjne, delikatne i lekkie figury oraz skromną dekorację w obramieniu.
W XIV wieku miniatury uzyskały większą malowniczość, w architektonicznych i krajobrazowych tłach obecne były próby perspektywy, a marginesy były dekorowane bogatymi motywami roślinnymi i zwierzęcymi. Pojawiły się sceny rodzajowe o charakterze humorystycznym, zwane droleriamidroleriami (fr. drôlerie - żartobliwe). W malarstwie coraz częściej głównym środkiem wyrazu stał się linearyzm, a ilustracje coraz częściej były monochromatyczne.
Przełom w malarstwie miniaturowym nastąpił pod koniec XIV i na początku XV wieku dzięki zamówieniom Karola V i jego braci, zwłaszcza Jana de Berry. Szczytowym osiągnięciem był bogato iluminowanyiluminowany rękopis rozpoczęty w 1411 roku przez braci Limbourg - Bardzo bogate godzinkigodzinki księcia de Berry. Po śmierci artystów w 1416 r., prace kontynuowali inni twórcy, m.in. Barthélemy d’Eyck i Jean Colombe. Oprócz godzinekgodzinek do Najświętszej Marii Panny z hymnami, psalmami i modlitwami, w rękopisie zamieszczony został kalendarz ze scenami na temat każdego miesiąca oraz słoneczny - z zodiakami i planetami. Zaznaczono w nim kolorem ważniejsze święta kościelne i lokalne.
Wyczucie natury, wsparte głębokim realizmem, pola i rośliny, lasy i zwierzęta, sceny z życia codziennego znakomicie wtopione w tło i przedstawione w najlepiej dobranym oświetleniu, kompensują to wszystko, co w manieryzmie gotyckim mogło być zbyt wydelikacone. Dzięki darowi bystrej obserwacji, bracia Limburg pierwsi odtworzyli linią i kolorem noc, cienie rzucane przez przedmioty, śnieg, burzę na morzu, z drobiazgową wiernością odtwarzali zamek, drzewo, tkaninę, włosy, klejnoty. Ten realizm przedmiotów zachowuje doskonałą czytelność w rytmicznej, niezwykle wytwornej równowadze, dzięki czemu dzieło braci Limburg, chociaż nie byli Francuzami z urodzenia, łącząc marzenie z codziennością, stało się jednym z najważniejszych źródeł malarstwa francuskiego.
Źródło: J.P. Couchoud, Sztuka francuska I, Warszawa 1981, s. 166
Malarstwo tablicowe
Gotycki styl w malarstwie tablicowym prezentują włoscy malarze ze Sieny, głównie Duccio i Simone Martini, którzy w swoich dziełach kontynuowali tradycje bizantyjskie, ale jednocześnie dodali do przedstawień dworską elegancję. Za ich sprawą sztywna sztuka Bizancjum została stopniowo wypierana przez malarstwo bardziej giętkie i barwne. Duccio co prawda poszukiwał nowego wyrazu i zachowywał tradycyjną technikę, ale urozmaicił postacie, dodając delikatne gesty. Pochodzącej z okresu ducentaducenta Madonnie Rucellai, utrzymanej w gotycko‑bizantynizującym stylu, nadał co prawda kolorytu, ale dalej zachował sztywność w idealnej symetrii. Złote tło, zastygłe pozy i symetryczny układ pojawiły się także w środkowej części poliptyku zatytułowanym Maestà, jednak adorujące postacie nie są tak schematyczne – pojawiły się gesty, realizm w zachowaniu postaci, miękkość modelowania. Twarz Madonny ma zamyślone oczy, niewinne usta. Dzieciątko jest zaskoczone gośćmi, bawi się sukienką. Te cechy posiada także Zwiastowanie Simona Martiniego. Na przełomie 1340 i 1341 malarz udał się do Awinionu, przebywał na dworze papieskim. Jego synteza dworskiej elegancji i flamandzkiej dbałości o detale wpłynęła na artystów z krajów położonych na północ od Alp. Zaczęły powstawać centra sztuki, które szczególnie rozwinęły się w Czechach i Katalonii. Cechy dzieł włoskiego trecentatrecenta inspirowały całą Europę.
Przykładem kontynuacji cech stylu Martiniego jest - namalowany dwustronnie techniką temperytempery na dwóch dębowych tablicach, a powstały w latach 1395–1399, pod koniec panowania Ryszarda II (od 1377 do 1399 roku) i przeznaczony do prywatnej dewocji samego monarchy - Dyptyk Wiltona. Jego nazwa wzięła się od Wilton House w Wiltshire, gdzie był przechowywany, zanim trafił do muzeum.
Malarstwo francuskie na przełomie XIII i XIV wieku rozwinęło się za sprawą zakonu Kartuzów, z siedzibą w klasztorze Champmol, położonym niedaleko Dijon, stolicy Burgundii. Z klasztorem tym związani byli: Jean de Beaumetz i Melchior Broederlam. W Chrystusie na krzyżu z modlącym się kartuzem Beaumetza widoczny jest mistycyzm wyrażony poprzez silną ekspresję postaci. Wyeksponowane Męka Pańska oraz dramatyczna postać Matki Boskiej Bolesnej sugerują odczytanie dzieła jako dolorystycznegodolorystycznego. W dziele po raz pierwszy w malarstwie podczas Ukrzyżowania pojawiła się postać ze świata współczesnego.
Pod koniec XIV wieku Melchior Broederlam namalował dla zakonu Kartuzów zewnętrzne skrzydła ołtarza. Artysta ukazał fragmenty z życia Marii: Zwiastowanie, Nawiedzenie św. Elżbiety, Ofiarowanie Jezusa w świątyni i Ucieczkę do Egiptu, łącząc przedstawienia we wnętrzach ze scenami na tle natury. Nad głową Marii widoczne są rzeźby proroków zapowiadających narodzenie Chrystusa.
Elementy doloryzmudoloryzmu widoczne są w Piecie z Awinionu Enguerranda Quartona, przedstawiciela szkoły prowansalskiej połowy XV wieku. Styl artysty łączy wpływy północne, wyrażone poprzez realizm okaleczonego ciała Chrystusa i postaci adorującego mężczyzny z cechami włoskimi, o których świadczy jaskrawe oświetlenie i wyraźny modelunek postaci. Kompozycja jest uproszczona i monumentalna, oddaje żałobny charakter sceny.
Okres świetności malarstwa niemieckiego przypada na XV wiek. Wypracowany w tym kraju styl artystyczny powiązany był ze szkołami w poszczególnych regionach: westfalską, kolońską, szwabską, frankońską. Każda z nich wydała mistrzów malarstwa ołtarzowego. Na terenie Westfalii działał Konrad von Soest, reprezentujący styl piękny. Jednym z ważniejszych jego dzieł jest tryptyk Ukrzyżowania z kościoła parafialnego w Bad Wildungen (dawniej: Nieder‑Wildungen). W centrum znajduje się Ukrzyżowanie z dwoma łotrami, otoczone scenami: opłakiwania przez cztery Marie (Maryja, Maria żona Kleofasa, Maria Salome, Maria Magdalena), klęczącego Jana Ewangelisty, setnika z żołnierzami, Longina przebijającego bok Jezusa. Po bokach panelu centralnego znajdują się także: Ostatnia Wieczerza i Zmartwychwstanie (po lewej) oraz Modlitwa w Ogrojcu i Wniebowstąpienie (po prawej). Skrzydła boczne tryptyku ukazują sceny związane z Chrystusem: Zwiastowanie, Boże Narodzenie, Pokłon Trzech Króli, Ofiarowanie Chrystusa w świątyni (lewe skrzydło) oraz Naigrawanie z Chrystusa, Ukoronowanie cierniem, Zesłanie Ducha Świętego, Sąd Ostateczny (prawe skrzydło). Dzieło odznacza się intensywnym kolorytem i drobiazgowością przedstawienia scen.
Ze szkoły kolońskiej pochodzi Ołtarz Trzech Króli Stefana Lochnera. Na tryptyk składają się: centralna scena z Pokłonem Trzech Króli, lewe skrzydło ze Świętą Urszulą w towarzystwie dziewic i duchownych hierarchów oraz prawe skrzydło, na którym widnieje św. Gereon jako rycerz z żołnierzami legii tebańskiej. W ołtarzu widoczne są wpływy włoskie (kompozycja z wyeksponowaną Marią z Dzieciątkiem), niderlandzkie (elementy natury) i bizantyjskie (izokefalizmizokefalizm), a także cechy stylu międzynarodowego (liryzm, dworska atmosfera).
Z końca gotyku pochodzi Cudowny połów ryb Konrada Witza, reprezentującego szkołę szwabską. Obraz był częścią tryptyku Świętego Piotra dla katedry w Genewie. Malarz pogłębił perspektywę, zamieszczając scenę na tle dalekiego krajobrazu z Jeziorem Genewskim i widocznymi w oddali szczytami Alp, zadbał o detale – namalował fale, odbicia w tafli jeziora, oddając realizm pejzażu.
Artyści niderlandzcy uważani są za prekursorów renesansu. Za sprawą braci Huberta i Jana van Eycków powstał nowy styl, zaprezentowany w Ołtarzu Gandawskim (Adoracja Mistycznego Baranka) z 1432.
Malarz Hubert van Eyck, którego nikt nie przewyższył, rozpoczął dzieło. Po nim Johannes, drugi w sztuce, brat, ukończył (sprawił, sporządził) je na zlecenie Jodocusa Vijda, który wzywa was tym wierszem, dnia 6 maja, by oglądać to, co zostało wykonane (czcić to co się dokonało).
Źródło: A. Ziemba, „Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380‑1500”, Tom II. „Niderlandzkie malarstwo tablicowe” 1430‑1500, Warszawa 2011, s. 222
Dzieło przedstawia historię Odkupienia. Główny obraz ukazuje adorację stojącego na ołtarzu Baranka, z którego piersi do kielicha tryska krew. Ku niemu ze wszystkich stron podążają święci i wybrani Starego i Nowego Testamentu. Tłem jest pejzaż symbolizujący Niebiańską Jerozolimę. Na pierwszym planie znajduje się tryskająca fontanna (fons vitae - z łac. fontanna życia, źródło wody żywej). W górnej części znajdują się: Chrystus Tronujący w centrum, a po bokach – Maryja Panna, św. Jan Chrzciciel, dalej - muzykujące anioły oraz Adam i Ewa. Tematyka ołtarza osadzona jest w tradycji sztuki gotyckiej, jednak sposób przedstawienia detali, realizm postaci i modelunek światłocieniowy znacznie od niej się różnią i sprawiają, że dzieło swym nowatorstwem zapowiada nowy styl w sztuce - renesans.
Wczesnym dziełem Jana van Eycka jest niewielkich rozmiarów (32x14 cm) obraz Madonna w kościele. Obraz ukazuje Marie z Dzieciątkiem w gotyckiej świątyni. Malarz zadbał o detale w oddaniu wnętrza kościoła, podkreślił rolę światła, a Madonnie nadał cech stylu dworskiego.
Równocześnie w Brukseli działał Rogier van der Weyden. Kompozycja jego najbardziej znanego dzieła, Zdjęcia z krzyża, wskazuje jeszcze na styl gotycki – scena jest centralna, postacie rozmieszczone symetrycznie na jednym planie, a tłem jest płaska, złocona tablica. Jednak obraz przepełniony jest dramatyzmem, wymownymi gestami (powtarzany za Chrystusem układ ciała Marii), pełnymi napięcia przeżyciami bohaterów, którym nadał indywidualnych cech.
Rozpoznaj tematy ukazane w zabytkach malarstwa.
Zdjęcie z krzyża, Nawiedzenie, Zwiastowanie
W jakich miastach znajdują się witraże? Wpisz pod ilustracje nazwy miejscowości.
Rozpoznaj freski. W pola pod ilustracjami wpisz ich autorów i miejsce, w którym się znajdują (kościół i miasto).
Autor
1. ..............
2. ............
3. ....................
Miejsce, w którym się znajdują:
Kościół: ................................................
Miasto: ............
Kto jest autorem „Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry”? Co przedstawia dzieło i jaki rodzaj malarstwa reprezentuje?
Nazwij postacie wskazane na ilustracji.
Adam, Chrystus, św. Jan Chrzciciel, Ewa, Maria
Kto i do jakiego kościoła wykonał wskazany obraz ołtarzowy?
- Konrad von Soest, Ołtarz z Bad Wildungen
- Stefan Lochner, Ołtarz z Katedry w Kolonii
- Melchior Broederlam, Ołtarz z Dijon
Do poniższych dzieł przyporządkuj ich autorów i muzea, w których znajdują się obrazy.
Muzeum Narodowe, Prado, Rogier van der Weyden, Enguerrand Quarton, Luwr, Paryż, Muzeum dell'Opera del Duomo, Florencja, Musée d'Art et d'Histoire (Muzeum Sztuki), Genewa, Duccio di Buoninsegna, Simone Martini, Galeria Uffizi, Florencja, Konrad Witz
„Maestà”
Malarz: ....................................................................................................
Muzeum: ....................................................................................................
„Zwiastowanie”
Malarz: ....................................................................................................
Muzeum: ....................................................................................................
„Pietà z Awinionu”
Malarz: ....................................................................................................
Muzeum: ....................................................................................................
„Cudowny połów ryb”
Malarz: ....................................................................................................
Muzeum: ....................................................................................................
„Zdjęcie z krzyża”
Malarz: ....................................................................................................
Muzeum: ....................................................................................................
Uzupełnij dane o poniższych dziełach.
Autor: ..............................
Tytuł: ..................................................................................
Miesiące ukazane w kartach:
A. ................
B. ..................
C. ............
D. ..................
Wyjaśnij pojęcia: dyptyk, fresk.
Rozpoznaj i nazwij technikę artystyczną zastosowaną w dziełach.
Opisz poniższe dzieło na podstawie zamieszczonych danych.
Podaj autora (imię i nazwisko)
Nazwij temat/tytuł
Określ rok powstania
Opisz sposób zachowania postaci w panelu centralnym
Podaj trzy cechy formalne zastosowane przez malarza
Wskaż, jakimi środkami posługiwali się malarze gotyku. Przypomnij sobie, jak rozwijało się malarstwo w romanizmie i określ różnice pomiędzy epokami.
Słownik pojęć
element architektoniczny składający się z dwóch podpór (filarów, kolumn) zamkniętych górą łukiem.
(podniebienie, podniebie): 1) w kościele chrześcijańskim osłona przedmiotów kultu, przenośna lub stała – nad głównym ołtarzem; 3) dekoracyjny motyw architektoniczny w kształcie wieżyczki; wsparty na kolumnach lub filarach, z podniebieniem często ozdobionym kasetonami, osłania nagrobki lub konfesje; 4) od XII wieku część składowa łóżka i tronu, wykonana z drewna lub tkaniny.
(łac. dolor – ból, cierpienie) to prąd w sztuce średniowiecza, obecny zwłaszcza w XIV i XV wieku, eksponujący kult Męki Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej.
(fr. drôlerie żartobliwe) – motyw dekoracyjny w postaci małych scenek figuralnych lub zwierzęcych, nacechowanych fantazją, humorem, groteskową deformacją i karykaturą .
[czytaj: duczento] (duecento) okres rozwoju włoskiej sztuki średniowiecznej, wiek XIII.
dyptych: 1) dwie czworokątne tabliczki połączone zawiasami, zamykające się jak książka; 2) ołtarzyki przenośne, zdobione po wewn. stronie scenami ze Starego i Nowego Testamentu.
w Kościele katolickim: poranne nabożeństwo do Matki Boskiej, składające się z modlitw śpiewanych; też: same te modlitwy.
en grisaille, malowidło monochromatyczne naśladujące płaskorzeźbę lub rzeźbę czy sztukaterię, wykonane tylko kolorem szarym w różnych odcieniach (do białego włącznie).
łac. illuminatio, miniatura do tekstu rękopiśmiennego na pergaminie.
rodzaj kompozycji wielofiguralnej, reliefu albo malowidła, gdzie w całości lub w części przedstawienia, głowy odtworzonych postaci znajdują się na tej samej wysokości.
aureola w kształcie owalu, migdała, otaczająca całą postać świętego, występująca głównie w sztuce średniowiecznej.
kierunek w średniowiecznej sztuce Włoch, Niemiec i południowej Francji będący zapowiedzią renesansu.
zbiór psalmów wchodzących w skład Starego Testamentu; też: księga zawierająca ten zbiór.
1) w średniowiecznej architekturze kościelnej duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją w układzie koncentrycznym (maswerk, witraż); charakterystyczny zwłaszcza dla głównej fasady świątyni;
2) w ornamentyce motyw stylizowanego, rozchylonego kwiatu (pierwotnie róży), z dośrodkowym układem płatków.
technika malarska polegająca na posługiwaniu się tymi farbami; też: obraz namalowany tą techniką.
postać człowieka z sześcioma lub czterema skrzyżowanymi skrzydłami, na których umieszczono wiele oczu, mająca cztery głowy w aureolach, przedstawiana w sztuce średniowiecza jako powiązanie symboli czterech ewangelistów.
określenie równoznaczne z terminem nawa poprzeczna (poprzeczne ramię przecinające nawę główną).
[czytaj: treczento] (wł. dosł. 'trzysta') lata 1300‑ne, termin używany niekiedy w historii sztuki na oznaczenie XIV wieku jako okresu w sztuce włoskiej.
w architekturze gotyckiej dekoracyjny szczyt trójkątny, umieszczany w zwieńczeniu portalu lub okna.
kompozycja figuralna lub ornamentalna z barwnych szkieł okiennych łączonych ołowianymi ramkami.
Źródło:
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003,
Encyklopedia wiedzy o książce, Kraków 1971, s. 543,
Słownik języka polskiego PWN,
Galeria dzieł sztuki
Bibliografia
Bochnak, Historia sztuki średniowiecznej, PWN, Warszawa 1973
Muzea świata. Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005
Muzea świata. Prado, Świat Książki, Warszawa 2005
Muzea świata. Luwr, Świat Książki, Warszawa 2005
Muzea świata. National Gallery, Świat Książki, Warszawa 2005
Muzea świata. Uffizi, Świat Książki, Warszawa 2005
P. Lavedan, Historia sztuki, Wyd. im. Ossolińskich, Wrocław 1954
Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Pallottinum, Poznań 1961
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Sztuka Świata t. IV i V, wydawnictwo Arkady, Warszawa 1994
W. Sauerlander, Rzeźba średniowieczna, PWN, Warszawa 1978
Definicje opracowano na postawie: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003.