Ważne daty

Geneza gotyku we Włoszech

Italia XII‑XV w. była podzielona na szereg regionów o zróżnicowanym statusie politycznym. Regiony południowe - Neapol i Sycylia tworzyły jedno państwo Królestwo Obojga Sycylii, rządzone kolejno przez Normanów, Hohenstaufów i Andegawenów. Na terenie obecnych środkowych Włoch znajdowało się Państwo Kościelne. Północ Italii wchodziła w skład królestw Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Niezależnością polityczną cieszyło się wiele miast handlowych. Do największych należały: Piza, Genua, Wenecja, Florencja, Siena.

Gotyk trafił do Włoch na początku XIII wieku dzięki cystersom, którzy w tym czasie budowali swoje klasztory. Opactwa w Fossanova i Casamari w Lacjum oraz w San Galgano w Toskanii były pierwszymi budowlami, posiadającymi elementy gotyckie: wysokie nawyNawanawy, ostre łuki, filaryFilarfilary wiązkowe. Cechy te posiadały także inne obiekty: baptysterium z Parmie oraz kościół Sant’ Andrea w Vercelli. Jednak styl ten przyjęty był niechętnie a nawet z oporem, uważano go za obcy. Na terenach Italii zachowywały się jeszcze mocno zakorzenione tradycje stylu romańskiego i dziedzictwo klasycznej starożytności. Dlatego też nigdy nie otrzymał takiego rozmachu, jak we Francji i krajach północnej Europy.

Dopiero II połowę XIII wieku można uznać za właściwy rozwój architektury gotyckiej, chociaż należy rozpatrywać go jako gotyk włoski – styl zupełnie odrębny i różny od francuskiego, angielskiego czy niemieckiego.

Rozwiązania konstrukcyjne i forma architektury gotyku włoskiego

Architektura sakralna gotyku włoskiego przybrała swoiste formy, niemające wspólnych cech z gotykiem w innych krajach. Budowano przeważnie w typie bazylikiBazylikabazyliki, na planie krzyża łacińskiego. Wzorowano się na planach świątyń wczesnochrześcijańskich, w których kaplice przylegały do ramion transeptuTransepttranseptu. Rzuty poziome nie posiadały obejśćObejścieobejść zakończonych wieńcami promienistych kaplicKaplice promienistepromienistych kaplic. Ich chóryChórchóry miały często formę prostokątną, a kapliceKaplicakaplice sytuowane były wzdłuż korpusu głównego i  transeptuTransepttranseptu. W założeniach rzadko stosowano konstrukcje przyporoweKonstrukcja przyporowakonstrukcje przyporowe - kościoły o układzie bazylikowym posiadały nawyNawanawy główne niewiele wyższe od bocznych, przekrywane były zazwyczaj stropamiStropstropami, a jeśli stosowano sklepieniaSklepieniesklepienia (najczęściej krzyżowe), wzmacniano je za pomocą stalowych kotewKotewkotew. W ten sposób znaczna część sił ukośnych była równoważona w rozciąganym elemencie poziomym, a pozostała, niewielka część, przekazywana na ściany i  filaryFilarfilary podparte przyporamiPrzyporaprzyporami. Ich zastosowanie lub przykrycie nawy głównejNawa głównanawy głównej (często także naw bocznych) stropamiStropstropami pozwoliło na zwiększenie rozstawu kolumn, przez co wnętrza włoskich kościołów są bardziej przestronne, niż budowli w Europie Północnej.

We Włoszech silnie rozwinęła się architektura świecka. Powstały liczne ratusze, pałace, budynki przeznaczone dla władz miejskich i organizacjom państwowym i gospodarczym. Ma to związek z rozwojem miast.

Gotycka architektura sakralna we Włoszech – przykłady budowli

Projektantem katedry w Sienie był Nicola Pisano, następnie prace prowadził Giovanni Pisano. Budowa trwała w latach 1215‑1264. Kościół jest trzynawową bazylikąBazylikabazyliką z  transeptemTransepttranseptem (plan krzyża łacińskiego) i prosto zamkniętym prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium oraz znajdującą się na skrzyżowaniu naw dwunastoboczną kopułąKopułakopułą, ustawioną na sześciu filarachFilarfilarach, zdobionych pasami z czarnego i białego marmuru. Taką samą dekorację otrzymały ściany. 

R1dlyQ5xTNXdK

Ilustracja interaktywna 1. Zaprojektowana przez Giovanniego Pisano w 1284 r. fasada posiada potrójny portal z centralnie usytuowaną rozetą, wimpergami i dekoracją rzeźbiarską. Obok znajduje się kampanila, dekorowana, podobnie jak wnętrze kościoła, okładziną marmurową z czarnych i białych poziomych pasów, tworzących geometryczny wzór.

Ilustracja interaktywna 1. Zaprojektowana przez Giovanniego Pisano w 1284 r. fasada posiada potrójny portal z centralnie usytuowaną rozetą, wimpergami i dekoracją rzeźbiarską. Obok znajduje się kampanila, dekorowana, podobnie jak wnętrze kościoła, okładziną marmurową z czarnych i białych poziomych pasów, tworzących geometryczny wzór.

1

1. Zaprojektowana przez Giovanniego Pisano w 1284 r. fasada posiada potrójny portal z centralnie usytuowaną rozetą, wimpergami i dekoracją rzeźbiarską. Obok znajduje się kampanila, dekorowana, podobnie jak wnętrze kościoła, okładziną marmurową z czarnych i białych poziomych pasów, tworzących geometryczny wzór.

Rba2qcxupoVjQ1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia schemat planu Katedry w Sienie. Obrysowany jest ciemnym konturem na białym tle. Plan posiada kształt krzyża łacińskiego. Zostały na nim zaznaczone: wieże, kaplica i dostawione budowle. Prezbiterium jest prosto zamknięte.

RKAGtu6mBOjQh1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze Katedry w Sienie. Ukazuje widok nawy głównej w kierunku prezbiterium. Na jej końcu widoczne jest okrągłe okno. Po bokach znajdują się masywne, czarno-białe kolumny, na których opierają się łuki. Kolumny oddzielają nawę główna od bocznych. Podłoga jest dekorowana mozaiką.

Budowę Katedry Santa Maria del Fiore rozpoczęto w 1296 r. (budowa gotyckiej katedry trwała z przerwami do ok. 1359 r.). Projektantem architektury był Arnolf di Cambrio, a po jego śmierci budowę prowadzili: Giotto di Bondone, Andrea Pisano, Francesco Talenti. Jest to najdłuższy z kościołów gotyckich poza angielskimi. Został założony na podłużnym planie o układzie bazylikowym z trzema nawamiNawanawami i przekryty sklepieniem krzyżowo‑żebrowymSklepienie krzyżowo‑żebrowesklepieniem krzyżowo‑żebrowym zabezpieczonym kotwiamiKotewkotwiami. Miejsce transeptuTransepttranseptu zajmuje ośmiokątne prezbiteriumPrezbiteriumprezbiterium zamknięte trzema dużymi apsydamiApsydaapsydami, do których dobudowane zostało pięć apsydApsydaapsyd mniejszych. Podziały na trzy nawyNawanawy podkreślone zostały przez usytuowane w fasadzie cztery pilastryPilasterpilastry z imitacją biforiówBiforiumbiforiów. Potrójny portalPortalportal z bogatą dekoracją architektoniczno‑rzeźbiarską wieńczą wimpergiWimpergawimpergi i dekorują zamieszczone w każdym z nich rozetyRozetarozety.

RvPNirAzRx4z6

Ilustracja interaktywna 1. Miejsce transeptu zajmuje ośmiokątne prezbiterium zamknięte trzema dużymi apsydami, do których dobudowane zostało pięć apsyd mniejszych. Podziały na trzy nawy podkreślone zostały przez usytuowane w fasadzie cztery pilastry z imitacją biforiów. Potrójny portal z bogatą dekoracją architektoniczno‑rzeźbiarską wieńczą wimpergi i dekorują zamieszczone w każdym z nich rozety.

Ilustracja interaktywna 1. Miejsce transeptu zajmuje ośmiokątne prezbiterium zamknięte trzema dużymi apsydami, do których dobudowane zostało pięć apsyd mniejszych. Podziały na trzy nawy podkreślone zostały przez usytuowane w fasadzie cztery pilastry z imitacją biforiów. Potrójny portal z bogatą dekoracją architektoniczno‑rzeźbiarską wieńczą wimpergi i dekorują zamieszczone w każdym z nich rozety.

1

1. Miejsce transeptu zajmuje ośmiokątne prezbiterium zamknięte trzema dużymi apsydami, do których dobudowane zostało pięć apsyd mniejszych. Podziały na trzy nawy podkreślone zostały przez usytuowane w fasadzie cztery pilastry z imitacją biforiów. Potrójny portal z bogatą dekoracją architektoniczno‑rzeźbiarską wieńczą wimpergi i dekorują zamieszczone w każdym z nich rozety.

Rr8NZm0nkdgmf1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia schemat planu katedry Santa Maria del Fiore we Florencji. Obrysowany jest ciemnym konturem na białym tle. Posiada kształt krzyża łacińskiego, trzy nawy. Transept utworzony jest przez apsydy dostawione po bokach do ośmiokątnego prezbiterium. Apsyda także zamyka prezbiterium od strony wschodniej. Nawy posiadają krzyżowo-żebrowe sklepienia.

RFrgbrMldh3sU1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię wnętrza katedry Santa Maria del Fiore we Florencji. Ukazuje nawę główną i skierowane jest w stronę apsydy z trzema oknami i okrągłym oknem wyżej. Od naw bocznych oddzielają ją zaostrzone łuki arkad wspartych na masywnych filarach umieszczonych po trzy w każdym rzędzie. Podłoga wykonana jest z kolorowej, marmurowej posadzki. Wewnątrz znajdują się zwiedzający kościół.

Budowę katedry w Mediolanie rozpoczęto w 1386 r. Fundatorem był książę Gian Galeazzo Visconti. Podczas budowy zastosowano rozwiązania typowe dla katedr francuskich, co wpływa na wyjątkowość kościoła na terenie Włoch. W wyniku projektu powstała jedna z największych świątyń na świecie. Budowla założona jest na planie podłużnym krzyża łacińskiego – jest pięcionawową bazylikąBazylikabazyliką z potrójnym transeptemTransepttranseptem. W konstrukcji zastosowano system przyporowySystem przyporowysystem przyporowy. FasadaFasadaFasada wykonanej z białego marmuru katedry odzwierciedla wewnętrzny podział przestrzeni. PortalePortalPortale i niższe okna osadzone są w obramieniach opartych na wzorach antycznych, zwieńczone są łukiem ostry i posiadają charakterystyczne dla gotyku maswerkiMaswerkmaswerki, wimpergiWimpergawimpergi, pinaklePinakielpinakle. Całość bryły pokryta jest rzeźbionymi elementami architektonicznymi przedstawiającymi fantastyczne zwierzęta, kwiaty, owoce. Budowlę zdobi dodatkowo około 3400 figur, w tym 96 olbrzymich gargulcówGargulec (rzygacz)gargulców. Nad katedrą wznosi się 135 szpiczastych wież. Bogactwo to nie ma odniesienia w ascetycznym, ciemnym wnętrzu.

R34bL8vj2Qql51

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię katedry w Mediolanie. Budynek stoi na placu, ukazany jest od strony zachodnio-północnej. W ścianie portalowej znajdują się podziały, podkreślone przez wystające pilastry, zwieńczone wieżyczkami. Od lewej naprzemiennie występują podwójnie i pojedynczo. W fasadzie znajduje się pięć portali wejściowych, główny jest wyższy i szerszy od bocznych. Nad nimi umieszczone są symetrycznie okna. Cały portal ozdobiony jest rzeźbiarską dekoracją architektoniczną. Po lewej stronie widoczna jest ściana północna z przyporami i wieżyczkami oraz fragment transeptu. W tle znajduje się zabudowa miejska. Przed kościołem spacerują ludzie.

R1PYIYqkgwT0b1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia schemat planu katedry w Mediolanie. Posiada kształt krzyża łacińskiego, z pięcioma nawami i czteronawowym krótkim transeptem. Półkoliście zamknięte prezbiterium posiada jednonawowy ambit. Punktami na planie zostały oznaczone filary we wnętrzu. Tło rysunku jest pastelowe.

R14zbD333coIQ1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię wnętrza katedry w Mediolanie. Zdjęcie wykonane zostało od strony wejścia, z widokiem na prezbiterium i apsydę wieńczoną półkolistą kopułą. W tle widoczne jest podłużne, wysokie okno. Po bokach stoją masywne filary, oddzielające nawę główną od bocznych. Posadzka katedry dekorowana jest mozaiką. Wewnątrz ustawione zostały trzy rzędy ławek dla wiernych.

Gotycka architektura świecka we Włoszech

Szczególny rozwój architektury świeckiej przypadł na okres, gdy po rozpadzie Włoch na autonomiczne miasta‑republiki w XIII i XIV wieku przekształcano je w tzw. signorie, w których władzę w miastach przejmowali przedstawiciele bogatych rodów. Potęgę i bogactwo tych miast odzwierciedlały reprezentacyjne ratusze, których wieże często konkurowały z wieżami miejscowych kościołów.

Projektantem budowli był Arnolfo di Cambio. Budowa rozpoczęła się w 1299 r., wieżę ukończono w 1310, w latach 1343‑1592 miały miejsce przebudowy. Budowla wraz z wieżą wieńczy dwukondygnacyjny ganekGanekganek obronny z  blankamiBlankiblankami w kształcie jaskółczych ogonów. Założona na planie czworoboku kamienna budowla posiada trzy kondygnacje. Tworzy zwartą bryłę o warownym charakterze. Rustykalne elewacje ożywiają rzędy dwudzielnych okien zwieńczonych łukami.

R1SVSgUkpYP6O1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię Palazzo Vecchio we Florencji. Budowla posiada kamienne, rustykowane elewacje z dwudzielnymi oknami, zamkniętymi łukiem. Mury wieńczą blanki, pod którymi znajdują się otwory. Nad bryłą góruje wieża zegarowa, na której znajduje się dwukondygnacyjny ganek obronny z blankami. W tle znajduje się zabudowa miejska, a przed budowlą plac, po którym spacerują ludzie.

Formy późnego gotyku w Wenecji zostały zinterpretowane w swoisty sposób, zatracając swe rozpoznawcze cechy. W latach 1390‑1442 wzniesiony został Pałac Dożów. Powstała najwcześniej fasada, mimo że posiada ażurowe arkady ostrołuków i barwny wzór ceglanych murów, cechuje się spokojem i równowagą nawiązując do tradycji antycznych. Dzięki otwartym arkadom, których rytm podkreślają szeroko rozmieszczone, wielkie ostrołukowe okna i znajdujące się pomiędzy nimi małe, okrągłe okienka, mur dolnej części stwarza wrażenie lekkości. W jego elewacji delikatne arkadyArkadaarkady i loggieLoggialoggie pierwszego piętra kontrastują z górną kondygnacją – masywną, z małą ilością okien i inkrustowanąInkrustacjainkrustowaną. W XV wieku budowniczowie weneccy doprowadzili do końca koncepcję swych poprzedników i uzupełniając fasadę Pałacu Dożów jeszcze jednym skrzydłem, nadali całości budowli pełną bryłowatość.

RHecZmgkPm9891

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Pałacu Dożów w Wenecji. Zabytek usytuowany jest przy nabrzeżu. To trzykondygnacyjna bryła z arkadowymi loggiami na parterze i pierwszym piętrze. Nad loggiami znajdują się dekoracje w postaci czteroliścia. Ściana drugiego piętra jest ozdobiona płytami dwukolorowego kamienia. Pośrodku znajduje się ryzalit z wieżyczkami i rzeźbą. W głębi widoczne są hełmy wież. Po obu stronach budowli znajduje się zabudowa miasta. Nad pałacem rozciąga się błękitne niebo.

Budowa Ca‘ d’Oro w Wenecji trwała w latach 1421‑1440. Pałac miejski zwany Złotym Domem został założony został na planie litery „C”. Swoją nazwę zawdzięcza złoceniom marmurowych zdobień fasady i jest jednym z pierwszych domów mieszkalnych o pałacowym charakterze, który nie posiada cech obronności. Asymetryczna fasada z trójkondygnacyjną loggiąLoggialoggią kontrastuje w zestawieniu z płaszczyzną sąsiedniej ściany.

R1TV5SV0Que611

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Złotego Domu w Wenecji od strony kanału. Fasada budowli jest asymetryczna. Z lewej strony znajdują się dwupiętrowe loggie. Dolna jest skromniejsza, dwie górne posiadają ażurową dekorację w postaci przecinających się łuków, tworzących ornamentalny układ. Po bokach znajdują się oddzielne łuki. Z prawej ściana pokryta jest marmurem z nielicznymi oknami, zwieńczonymi łukiem ostrym z maswerkiem. Budowlę wieńczy gzyms, nad którym znajdują się pinakle zakończone kwiatonem. Z prawej strony widoczny jest fragment innej budowli. Nad budynkiem znajduje się błękitne, jasne niebo.

Prezentacja 3D Castel del Monte

RZcwrFp0jnSxi1

Prezentacja 3D przedstawia bryłę zamku Castel del Monte. Do animacji dodane zostały ilustracje i informacje: 1. Castel del Monte to zamek cesarza Fryderyka II Hohenstaufa położony w południowych Włoszech - w regionie Apulia, niedaleko miasta Andria. Został zbudowany w 1240 roku i jest wyraźną inspiracją budowlami sakralnymi: Kaplicą Pałacową Karola Wielkiego w Akwizgranie i kościołem San Vitale w Rawennie. 2. Czarno-biały schemat planu budowli wraz z opisem: Wybudowany został na planie ośmiokąta foremnego, z bastionami znajdującymi się w wierzchołkach oraz z głównym wejściem na wschodzie. Liczba osiem związana jest z symboliką oktagonu – jest połączeniem kwadratu (ziemia) z kołem (niebo) - symbolizuje nieskończoność i oznacza połączenie pomiędzy Bogiem i człowiekiem. 3. Fotografia zamku na wzgórzu z drzewami, na tle błękitnego nieba oraz tekst: Zamek posiada dwie kondygnacje – ich podział zaznaczony jest gzymsem, biegnącym przez 25 metrowej wysokości mury i narożne wieże mające 26 metrów. 4. Zdjęcie portalu oraz fragmentu muru z oknami oraz opis: Powyżej portalu wejściowego o klasycyzujących formach (trójkątny tympanon i kolumny) z niewielkim otworem drzwiowym znajduje się biforium z maswerkiem. 5. Ilustracja przedstawiająca widok od strony wewnętrznej oraz opis: Wewnątrz zamku znajduje się niewielki oktagonalny dziedziniec, a na murach nieznacznie zaostrzone łuki.

Prezentacja 3D przedstawia bryłę zamku Castel del Monte. Do animacji dodane zostały ilustracje i informacje: 1. Castel del Monte to zamek cesarza Fryderyka II Hohenstaufa położony w południowych Włoszech - w regionie Apulia, niedaleko miasta Andria. Został zbudowany w 1240 roku i jest wyraźną inspiracją budowlami sakralnymi: Kaplicą Pałacową Karola Wielkiego w Akwizgranie i kościołem San Vitale w Rawennie. 2. Czarno-biały schemat planu budowli wraz z opisem: Wybudowany został na planie ośmiokąta foremnego, z bastionami znajdującymi się w wierzchołkach oraz z głównym wejściem na wschodzie. Liczba osiem związana jest z symboliką oktagonu – jest połączeniem kwadratu (ziemia) z kołem (niebo) - symbolizuje nieskończoność i oznacza połączenie pomiędzy Bogiem i człowiekiem. 3. Fotografia zamku na wzgórzu z drzewami, na tle błękitnego nieba oraz tekst: Zamek posiada dwie kondygnacje – ich podział zaznaczony jest gzymsem, biegnącym przez 25 metrowej wysokości mury i narożne wieże mające 26 metrów. 4. Zdjęcie portalu oraz fragmentu muru z oknami oraz opis: Powyżej portalu wejściowego o klasycyzujących formach (trójkątny tympanon i kolumny) z niewielkim otworem drzwiowym znajduje się biforium z maswerkiem. 5. Ilustracja przedstawiająca widok od strony wewnętrznej oraz opis: Wewnątrz zamku znajduje się niewielki oktagonalny dziedziniec, a na murach nieznacznie zaostrzone łuki.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgkZDdOWT

Gotycka rzeźba włoska

W porównaniu z kościołami gotyckimi w innych częściach Europy włoskie świątynie miały niewiele dekoracji rzeźbiarskiej. Do najwybitniejszych przykładów rzeźby należą figury dewocyjne, nagrobki i rozbudowane ambony. Słynnym zabytkiem gotyckim jest kazalnica wykonana przez Nicolę Pisano w 1260 roku do katedry w Pizie.

R6xUDV3jW6HOr1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię ambony w baptysterium w Pizie. Jest sześciokątna, osadzona na kolumnach z głowicami korynckimi, pomiędzy którymi znajduje się pole w kształcie trójliścia z dekoracją. W górnej części umieszczono płaskorzeźby, które przedstawiają sceny z życia Chrystusa. Na rogach znajdują się posagi alegoryczne. Na płycie pomiędzy kolumnami spacerują lwy. Kazalnica znajduje się na marmurowej posadzce dekorowanej mozaiką. We wnętrzu widoczne są kolumny i sklepienie.

R1B7aDX27i8vH1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię płaskorzeźby z ambony w baptysterium w Pizie. Ukazuje scenę Bożego Narodzenia. Pośrodku znajduje się postać Marii. Jest znacznie większa od pozostałych osób. Wyżej, po lewej, ponownie pojawia się postać Marii, tym razem z aniołem w scenie Zwiastowania. Po prawej stronie u dołu dostrzegamy mniejsze i płyciej rzeźbione sylwetki, ukazane w epizodach drugoplanowych w stosunku do dwóch głównych scen. Widzimy Józefa przyglądającego się, jak dwie kobiety kąpią Dzieciątko, oraz pasterzy dowiadujących się o narodzeniu Chrystusa. Po bokach płaskorzeźby znajdują się korynckie kolumny z brązowego marmuru, połączone od góry gzymsem.

RNsgVdiTrmxZ4me039c86471515f73_00000000000391

Audiobook „Kazalnica w Baptysterium w Pizie”. Kazalnica w Baptysterium w Pizie W latach 50. XIII w. Nicola Pisano wykonuje kazalnicę do baptysterium w Pizie. Ze stylu romańskiego przechodzi on na nowy styl rzeźbienia, inspirowany zarówno klasycznym antykiem, jak i duchem gotyku. W odróżnieniu od wcześniejszych ambon, wspartych o ścianę, kazalnica z Pizy jest konstrukcją wolnostojącą. Jest sześciokątna, osadzona na kolumnach i wyposażona w schody. Jej górna część łączy elementy architektoniczne (kolumienki) i rzeźbiarskie. Te pierwsze, wykonane z różnobarwnych marmurów, odznaczają się żywą kolorystyką, natomiast wyrzeźbione w wapieniu posągi są śnieżnobiałe. Figury reliefów odcinały się niegdyś od tła wyłożonego barwnymi kamieniami, które nie przetrwały do dzisiaj. Usytuowana w jednej z czterech budowli placu Cudów w Pizie kazalnica znajduje się kilkadziesiąt metrów od cmentarza Camposanto. Od czasów Pisana w miejscu tym, składającym się z galerii otaczającej teren uznawany za święty, mieści się kolekcja antycznych sarkofagów „odzyskiwanych” przez pizańskich notabli, którzy wykorzystują je do chowania swych bliskich. Pisano, wyszkolony na południu Italii, gdzie wpływy antyku pojawiły się bardzo wcześnie, zainteresował się bliżej tymi starożytnymi grobowcami. Bezpośrednim odwzorowaniem modeli wyrzeźbionych na ścianach sarkofagów są narożne posągi między kolumnami i balustradą kazalnicy: figura Wiary to potężna matrona odziana w strój, którego udrapowanie jest skopiowane z rzymskich tóg; alegoria Siły ukazana jest w postaci silnego i giętkiego w biodrach Heraklesa, którego oryginał znajduje się na Camposanto. Również niektóre z reliefów kazalnicy powstały pod wpływem antycznych rzeźb pizańskich. I tak płaskorzeźba, ukazująca Boże Narodzenie oraz związane z nim wydarzenia, reprezentuje klasyczną jasność i precyzję kompozycji. Pośrodku widzimy znacznie większą od innych postaci leżącą figurę Marii, która właśnie powiła Dziecię, ukazane za nią. Wyżej, po lewej, ponownie pojawia się postać Marii, tym razem z aniołem w scenie Zwiastowania. Po prawej stronie u dołu dostrzegamy mniejsze i płyciej rzeźbione sylwetki, ukazane w epizodach drugoplanowych w stosunku do dwóch głównych scen. Widzimy więc Józefa przyglądającego się, jak dwie kobiety kąpią Dzieciątko, oraz pasterzy dowiadujących się o narodzeniu Chrystusa. Tak przejrzysty układ to wyjątek w rzeźbie XIII‑wiecznej. Wykazuje on wyraźnie wpływ sarkofagów, gdzie narracja również opiera się na kontraście między dużymi figurami głównych przedstawień oraz małymi, ukazanymi w epizodach. Także opracowanie postaci wskazuje na inspirację antykiem. Dzieciątko kąpane w scenie Bożego Narodzenia to raczej mały Herakles niż noworodek, Maria natomiast jest młodą kobietą o klasycznej urodzie, owiniętą tkaniną, której ciężkie fałdy naśladują draperię rzymskich posągów. Inne partie kazalnicy wykazują odmienne tendencje. Lwy, tworzące podpory trzech kolumn, częste motywy w rzeźbie romańskiej, są umięśnionymi zwierzętami, które sprawiają wrażenie, jakby były studiowane z natury w dążeniu do przedstawienia życia, co nie ma precedensu w sztuce poprzednich wieków. Zwłaszcza w ostatnich płaskorzeźbach, poświęconych historii Męki Pańskiej, tragizm wydarzeń prowadzi do zerwania z antycznymi formami i rytmem, w których dominowało dążenie do harmonii. W Ukrzyżowaniu figury są już liczniejsze i mniejsze, gesty bardziej gwałtowne, a ruchy chaotyczne. To samo można powiedzieć o ostatniej płycinie, na której ukazany jest Chrystus podczas Sądu Ostatecznego. To stopniowe oddalanie od wzorów antycznych na rzecz sztuki bliższej życiu znalazło potwierdzenie w latach późniejszych. W Sienie między 1265 a 1268 r. Nicola Pisano wykonał do tamtejszej katedry inną kazalnicę z marmuru, ośmioboczną. Kilka lat po przeżyciu, jakim było dla niego odkrycie sarkofagów pizańskich, zrealizował dzieło o mniej klasycznych tendencjach. Narożne rzeźby pod balustradą nie wyobrażają już nagich postaci bądź szlachetnych sylwetek owiniętych w obszerne draperie, lecz długie i proste figury, których ciała opisaną tkaniny o załamujących się fałdach. Reliefy przestają być komponowane wokół kilku postaci o potężnych wymiarach, lecz zapełniają się tłumem małych sylwetek. W ewolucji tej znaczącą rolę odegrał wpływ uczniów artysty, a zwłaszcza jego syna – Giovanniego Pisana. W następnych latach Giovanni wykonał już samodzielnie dwa podobne obiekty: w kościele Sant’Andrea w Pistoi i w katedrze w Pizie. Te dwie kazalnice mają cechy zdecydowanie bardziej gotyckie niż kazalnica sieneńska. W płaskorzeźbie Boże Narodzenie w Pistoi sylwetka Madonny jest o wiele mniejsza w stosunku do innych postaci niż w poprzednich wersjach sceny. Jej twarz, o mniej regularnych rysach, cechuje większa naturalność. Pod pofałdowaną suknią wyraźnie odznaczają się nogi i piersi; Jezus natomiast ukazany jest u dołu płaskorzeźby jako niemowlę o dużej głowie, machające kończynami we wszystkie strony. Dominuje tu naturalność: Józef zdaje się rozmyślać melancholijnie, posługujące niewiasty sprawdzają wodę przed zanurzeniem w niej noworodka, a Matka Boska sama sprawdza powijaki leżącego obok niej Dzieciątka. Źródło: Największe wydarzenia w historii sztuki, pod red. Jacques’a Marseille’a i Nadeije Kaneyrie‑Dagan, przeł. Stanisław Rościcki, Oficyna Wydawnicza MAK, 1998, s. 74‑75

Audiobook „Kazalnica w Baptysterium w Pizie”. Kazalnica w Baptysterium w Pizie W latach 50. XIII w. Nicola Pisano wykonuje kazalnicę do baptysterium w Pizie. Ze stylu romańskiego przechodzi on na nowy styl rzeźbienia, inspirowany zarówno klasycznym antykiem, jak i duchem gotyku. W odróżnieniu od wcześniejszych ambon, wspartych o ścianę, kazalnica z Pizy jest konstrukcją wolnostojącą. Jest sześciokątna, osadzona na kolumnach i wyposażona w schody. Jej górna część łączy elementy architektoniczne (kolumienki) i rzeźbiarskie. Te pierwsze, wykonane z różnobarwnych marmurów, odznaczają się żywą kolorystyką, natomiast wyrzeźbione w wapieniu posągi są śnieżnobiałe. Figury reliefów odcinały się niegdyś od tła wyłożonego barwnymi kamieniami, które nie przetrwały do dzisiaj. Usytuowana w jednej z czterech budowli placu Cudów w Pizie kazalnica znajduje się kilkadziesiąt metrów od cmentarza Camposanto. Od czasów Pisana w miejscu tym, składającym się z galerii otaczającej teren uznawany za święty, mieści się kolekcja antycznych sarkofagów „odzyskiwanych” przez pizańskich notabli, którzy wykorzystują je do chowania swych bliskich. Pisano, wyszkolony na południu Italii, gdzie wpływy antyku pojawiły się bardzo wcześnie, zainteresował się bliżej tymi starożytnymi grobowcami. Bezpośrednim odwzorowaniem modeli wyrzeźbionych na ścianach sarkofagów są narożne posągi między kolumnami i balustradą kazalnicy: figura Wiary to potężna matrona odziana w strój, którego udrapowanie jest skopiowane z rzymskich tóg; alegoria Siły ukazana jest w postaci silnego i giętkiego w biodrach Heraklesa, którego oryginał znajduje się na Camposanto. Również niektóre z reliefów kazalnicy powstały pod wpływem antycznych rzeźb pizańskich. I tak płaskorzeźba, ukazująca Boże Narodzenie oraz związane z nim wydarzenia, reprezentuje klasyczną jasność i precyzję kompozycji. Pośrodku widzimy znacznie większą od innych postaci leżącą figurę Marii, która właśnie powiła Dziecię, ukazane za nią. Wyżej, po lewej, ponownie pojawia się postać Marii, tym razem z aniołem w scenie Zwiastowania. Po prawej stronie u dołu dostrzegamy mniejsze i płyciej rzeźbione sylwetki, ukazane w epizodach drugoplanowych w stosunku do dwóch głównych scen. Widzimy więc Józefa przyglądającego się, jak dwie kobiety kąpią Dzieciątko, oraz pasterzy dowiadujących się o narodzeniu Chrystusa. Tak przejrzysty układ to wyjątek w rzeźbie XIII‑wiecznej. Wykazuje on wyraźnie wpływ sarkofagów, gdzie narracja również opiera się na kontraście między dużymi figurami głównych przedstawień oraz małymi, ukazanymi w epizodach. Także opracowanie postaci wskazuje na inspirację antykiem. Dzieciątko kąpane w scenie Bożego Narodzenia to raczej mały Herakles niż noworodek, Maria natomiast jest młodą kobietą o klasycznej urodzie, owiniętą tkaniną, której ciężkie fałdy naśladują draperię rzymskich posągów. Inne partie kazalnicy wykazują odmienne tendencje. Lwy, tworzące podpory trzech kolumn, częste motywy w rzeźbie romańskiej, są umięśnionymi zwierzętami, które sprawiają wrażenie, jakby były studiowane z natury w dążeniu do przedstawienia życia, co nie ma precedensu w sztuce poprzednich wieków. Zwłaszcza w ostatnich płaskorzeźbach, poświęconych historii Męki Pańskiej, tragizm wydarzeń prowadzi do zerwania z antycznymi formami i rytmem, w których dominowało dążenie do harmonii. W Ukrzyżowaniu figury są już liczniejsze i mniejsze, gesty bardziej gwałtowne, a ruchy chaotyczne. To samo można powiedzieć o ostatniej płycinie, na której ukazany jest Chrystus podczas Sądu Ostatecznego. To stopniowe oddalanie od wzorów antycznych na rzecz sztuki bliższej życiu znalazło potwierdzenie w latach późniejszych. W Sienie między 1265 a 1268 r. Nicola Pisano wykonał do tamtejszej katedry inną kazalnicę z marmuru, ośmioboczną. Kilka lat po przeżyciu, jakim było dla niego odkrycie sarkofagów pizańskich, zrealizował dzieło o mniej klasycznych tendencjach. Narożne rzeźby pod balustradą nie wyobrażają już nagich postaci bądź szlachetnych sylwetek owiniętych w obszerne draperie, lecz długie i proste figury, których ciała opisaną tkaniny o załamujących się fałdach. Reliefy przestają być komponowane wokół kilku postaci o potężnych wymiarach, lecz zapełniają się tłumem małych sylwetek. W ewolucji tej znaczącą rolę odegrał wpływ uczniów artysty, a zwłaszcza jego syna – Giovanniego Pisana. W następnych latach Giovanni wykonał już samodzielnie dwa podobne obiekty: w kościele Sant’Andrea w Pistoi i w katedrze w Pizie. Te dwie kazalnice mają cechy zdecydowanie bardziej gotyckie niż kazalnica sieneńska. W płaskorzeźbie Boże Narodzenie w Pistoi sylwetka Madonny jest o wiele mniejsza w stosunku do innych postaci niż w poprzednich wersjach sceny. Jej twarz, o mniej regularnych rysach, cechuje większa naturalność. Pod pofałdowaną suknią wyraźnie odznaczają się nogi i piersi; Jezus natomiast ukazany jest u dołu płaskorzeźby jako niemowlę o dużej głowie, machające kończynami we wszystkie strony. Dominuje tu naturalność: Józef zdaje się rozmyślać melancholijnie, posługujące niewiasty sprawdzają wodę przed zanurzeniem w niej noworodka, a Matka Boska sama sprawdza powijaki leżącego obok niej Dzieciątka. Źródło: Największe wydarzenia w historii sztuki, pod red. Jacques’a Marseille’a i Nadeije Kaneyrie‑Dagan, przeł. Stanisław Rościcki, Oficyna Wydawnicza MAK, 1998, s. 74‑75

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DgkZDdOWT

Polecenie 2

Dokonaj analizy porównawczej planów kościołów gotyckich: francuskiego i włoskiego. Zwróć uwagę na typ planu, zastosowane rozwiązania konstrukcyjne.

R1MdsjveSYhm01 Ilustracja przedstawia plan katedry w Amiens.	Rba2qcxupoVjQ1 Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia schemat planu Katedry w Sienie. Obrysowany jest ciemnym konturem na białym tle. Plan posiada kształt krzyża łacińskiego. Zostały na nim zaznaczone: wieże, kaplica i dostawione budowle. Prezbiterium jest prosto zamknięte.
RSP9IItX5F0gZ Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem. Wykonaj zadanie zgodnie z poleceniem.

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, opr. zbiorowe pod red. Krystyny Kubalskiej‑Sulkiewicz, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003

https://archirama.muratorplus.pl/encyklopedia‑architektury

http://encyklopedia.pwn.pl/

Galeria dzieł sztuki

Re6PMfd6ILzZa1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Bazyliki Świętego Franciszka w Asyżu wraz z otaczającymi budowlami. Zdjęcie wykonane zostało od strony placu. W centrum znajduje się bryła kościoła. Widoczna jest wieża z fragmentem transeptu, portal z rozetą, zwieńczony trójkątnie. Do ściany dostawione są przypory. Po lewej i prawej stronie znajdują się budowle z arkadami otaczające plac. Na placu przechadzają się ludzie.

RRK2YRJy7fxGO1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Bazyliki Świętego Franciszka w Asyżu. Widok ukazuje bryłę kościoła od strony zachodniej. Dwukondygnacyjna bryła zakończona jest trójkątnym przyczółkiem. Podwójne wejście zwieńczone jest trójliściem i rozetą pomiędzy drzwiami. W przyczółku znajduje się okrągłe okno. Po lewej stronie widoczna jest niewielka wieża dzwonnicza. Dalej masywna, wyższa wieża z dwoma rzędami okien. Plac przed kościołem porośnięty jest trawą i otoczony murami. W dali widoczna jest panorama miasta.

R1Az5Gn5OxjdA1

Ilustracja przedstawia Bazylikę św. Franciszka w Asyżu. Widok z dziedzinca. Bazylikę poprzedza pas zieleni.

R1XtqMyHnlR611

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Katedry w Sienie. Widok ukazuje katedrę od strony zachodnio-południowej. W portalu zachodnim znajdują się trzy wejścia z półokrągłym tympanonem, otoczonym archiwoltami i zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Ściana frontowa zamknięta jest od góry trójkątnym zwieńczeniem z dekoracją rzeźbiarską i wieżyczkami, znajdującymi się po bokach. Wieżyczki znajdują się także na obrzeżach. W fasadzie widoczne są poziome podziały ściany. Po prawej stronie ukazany jest fragment transeptu oraz dwie wysokie, kwadratowe wieże. Do kościoła dostawiony jest budynek z arkadami. Po bokach kościoła widoczna jest zabudowa miejska.

RKAGtu6mBOjQh1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia wnętrze Katedry w Sienie. Ukazuje widok nawy głównej w kierunku prezbiterium. Na jej końcu widoczne jest okrągłe okno. Po bokach znajdują się masywne, czarno-białe kolumny, na których opierają się łuki. Kolumny oddzielają nawę główna od bocznych. Podłoga jest dekorowana mozaiką.

REpfS0OWJUTNJ1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię Katedry Santa Maria del Fiore we Florencji. Ukazuje fasadę zachodnią, wykonaną z kolorowego kamienia ułożonego geometrycznie. Portal jest trzyczęściowy, podzielony czterema pilastrami. Główne wejście jest szersze i wyższe od bocznych. Wszystkie zwieńczone są tympanonami z wimpergami. W niszach pilastrów znajdują się rzeźby oraz pozorne biforia. Nad środkowym portalem znajduje się fryz z dekoracją rzeźbiarską. Nad fryzem zamieszczona została rozeta, a nad nią tympanon ozdobiony płaskorzeźbą. Dwie inne rozety umieszczono nad bocznymi portalami, poniżej fryzu. Po prawej stronie znajduje się ściana monumentalnego budynku. Przed kościołem na placu widać tłum spacerujących osób.

RFrgbrMldh3sU1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię wnętrza katedry Santa Maria del Fiore we Florencji. Ukazuje nawę główną i skierowane jest w stronę apsydy z trzema oknami i okrągłym oknem wyżej. Od naw bocznych oddzielają ją zaostrzone łuki arkad wspartych na masywnych filarach umieszczonych po trzy w każdym rzędzie. Podłoga wykonana jest z kolorowej, marmurowej posadzki. Wewnątrz znajdują się zwiedzający kościół.

R34bL8vj2Qql51

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię katedry w Mediolanie. Budynek stoi na placu, ukazany jest od strony zachodnio-północnej. W ścianie portalowej znajdują się podziały, podkreślone przez wystające pilastry, zwieńczone wieżyczkami. Od lewej naprzemiennie występują podwójnie i pojedynczo. W fasadzie znajduje się pięć portali wejściowych, główny jest wyższy i szerszy od bocznych. Nad nimi umieszczone są symetrycznie okna. Cały portal ozdobiony jest rzeźbiarską dekoracją architektoniczną. Po lewej stronie widoczna jest ściana północna z przyporami i wieżyczkami oraz fragment transeptu. W tle znajduje się zabudowa miejska. Przed kościołem spacerują ludzie.

R14zbD333coIQ1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię wnętrza katedry w Mediolanie. Zdjęcie wykonane zostało od strony wejścia, z widokiem na prezbiterium i apsydę wieńczoną półkolistą kopułą. W tle widoczne jest podłużne, wysokie okno. Po bokach stoją masywne filary, oddzielające nawę główną od bocznych. Posadzka katedry dekorowana jest mozaiką. Wewnątrz ustawione zostały trzy rzędy ławek dla wiernych.

R1SVSgUkpYP6O1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię Palazzo Vecchio we Florencji. Budowla posiada kamienne, rustykowane elewacje z dwudzielnymi oknami, zamkniętymi łukiem. Mury wieńczą blanki, pod którymi znajdują się otwory. Nad bryłą góruje wieża zegarowa, na której znajduje się dwukondygnacyjny ganek obronny z blankami. W tle znajduje się zabudowa miejska, a przed budowlą plac, po którym spacerują ludzie.

RHecZmgkPm9891

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Pałacu Dożów w Wenecji. Zabytek usytuowany jest przy nabrzeżu. To trzykondygnacyjna bryła z arkadowymi loggiami na parterze i pierwszym piętrze. Nad loggiami znajdują się dekoracje w postaci czteroliścia. Ściana drugiego piętra jest ozdobiona płytami dwukolorowego kamienia. Pośrodku znajduje się ryzalit z wieżyczkami i rzeźbą. W głębi widoczne są hełmy wież. Po obu stronach budowli znajduje się zabudowa miasta. Nad pałacem rozciąga się błękitne niebo.

R1TV5SV0Que611

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię Złotego Domu w Wenecji od strony kanału. Fasada budowli jest asymetryczna. Z lewej strony znajdują się dwupiętrowe loggie. Dolna jest skromniejsza, dwie górne posiadają ażurową dekorację w postaci przecinających się łuków, tworzących ornamentalny układ. Po bokach znajdują się oddzielne łuki. Z prawej ściana pokryta jest marmurem z nielicznymi oknami, zwieńczonymi łukiem ostrym z maswerkiem. Budowlę wieńczy gzyms, nad którym znajdują się pinakle zakończone kwiatonem. Z prawej strony widoczny jest fragment innej budowli. Nad budynkiem znajduje się błękitne, jasne niebo.

R6xUDV3jW6HOr1

Ilustracja o kształcie pionowego prostokąta przedstawia fotografię ambony w baptysterium w Pizie. Jest sześciokątna, osadzona na kolumnach z głowicami korynckimi, pomiędzy którymi znajduje się pole w kształcie trójliścia z dekoracją. W górnej części umieszczono płaskorzeźby, które przedstawiają sceny z życia Chrystusa. Na rogach znajdują się posagi alegoryczne. Na płycie pomiędzy kolumnami spacerują lwy. Kazalnica znajduje się na marmurowej posadzce dekorowanej mozaiką. We wnętrzu widoczne są kolumny i sklepienie.

R1B7aDX27i8vH1

Ilustracja o kształcie poziomego prostokąta przedstawia fotografię płaskorzeźby z ambony w baptysterium w Pizie. Ukazuje scenę Bożego Narodzenia. Pośrodku znajduje się postać Marii. Jest znacznie większa od pozostałych osób. Wyżej, po lewej, ponownie pojawia się postać Marii, tym razem z aniołem w scenie Zwiastowania. Po prawej stronie u dołu dostrzegamy mniejsze i płyciej rzeźbione sylwetki, ukazane w epizodach drugoplanowych w stosunku do dwóch głównych scen. Widzimy Józefa przyglądającego się, jak dwie kobiety kąpią Dzieciątko, oraz pasterzy dowiadujących się o narodzeniu Chrystusa. Po bokach płaskorzeźby znajdują się korynckie kolumny z brązowego marmuru, połączone od góry gzymsem.

Bibliografia:

Największe wydarzenia w historii sztuki, pod red. Jacques’a Marseille’a i Nadeije Kaneyrie‑Dagan, przeł. Stanisław Rościcki, Oficyna Wydawnicza MAK, 1998

Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Bochnak A., Historia sztuki średniowiecznej, PWN, Warszawa 1973

Bogusz W., Zarys historii architektury, WSiP, Warszawa 1996

E. Charytonow, Historia architektury i formy architektoniczne, PWSZ, Warszawa 1963

J. Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004

Ks. A. Liedtke, Historia sztuki kościelnej w zarysie, Pallotinum, Poznań 1961

N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, WAiF, Warszawa 1976

P. Lavedan, Historia sztuki, Wyd. im. Ossolińskich, Wrocław 1954