Ilustracja główna przedstawia cztery pociągi - od starszej wersji do nowoczesnej. Pod pociągami są koła z hasłami: okres zaborów, okres międzywojenny, PRL, obecnie. Opisano: 1. Okres zaborów. Większa część obecnej sieci kolejowej w Polsce powstała w okresie zaborów. Najgęstszą siecią linii kolejowych odznaczały się ziemie zaboru pruskiego. Nieco mniejszą gęstością odznaczały się tereny zaboru austriackiego, natomiast najmniejsza gęstość linii kolejowych występowała w zaborze rosyjskim. Pierwszy fragment linii kolejowej powstał na terenie zaboru pruskiego na odcinku z Wrocławia do Oławy i Brzegu. Na fragmencie starej mapy z niemieckimi nazwami miejscowości zaznaczono sieć kolejową wokół Wrocławia, czyli Breslau., 2. Okres międzywojenny. W okresie międzywojennym próbowano scalić linie kolejowe należące wcześniej do trzech zaborców. Wybudowano także Magistralę Węglową łączącą Górny Śląsk z portem w Gdyni. Na mapie Polski poprowadzono czerwoną linię od Gdyni do Katowic. Oddano także do użytku fragment między Warszawą a Poznaniem., 3. PRL. Po II wojnie światowej przystąpiono do odbudowy zniszczonej sieci kolejowej i infrastruktury z nią związanej. Podjęto prace mające na celu wyrównanie dysproporcji między wschodem i zachodem w zakresie gęstości i jakości infrastruktury kolejowej. Zwiększono znacznie odsetek kolei zelektryfikowanych. Na mapie Polski zaznaczono linie kolejowe wybudowane w II RP. To linie kolejowe w zachodniej oraz północno-zachodniej i południowo-zachodniej części kraju. Podpis pod zdjęciem: Sieć linii kolejowych PKP, 1952–1953. Mapa schematyczna sieci PKP zima 1952/1053 rok. Sieć jest rozwinięta w zachodniej połowie kraju. W tym okresie zbudowano Centralną Magistralę Kolejową (Linia kolejowa nr 4 Grodzisk Mazowiecki–Zawiercie). Początkowo na tej trasie jeździły tylko pociągi towarowe z węglem. Dopiero w latach 80. XX w. zaczęły nią kursować pociągi pasażerskie. Na mapie Polski jest czerwona linia poprowadzona od zachodniej części województwa mazowieckiego do północno-wschodniej części województwa śląskiego. Ważną inwestycją w tamtym czasie było wybudowanie LHS (Linii Hutniczej Szerokotorowej, dawniej Linii Hutniczo-Siarkowej). Jest to obecnie najdłuższa szerokotorowa linia kolejowa w Polsce. Szerokość torów dostosowano wówczas do tej, która obowiązuje w krajach byłego ZSRR (w b. ZSRR rozstaw torów wynosi 1520 mm, a na większości obszaru Polski – 1435 mm) w celu transportu towarów z Górnego Śląska do granicy polsko-ukraińskiej. Przebieg LHS: 1. Most na Bugu w okolicy Gródka, 2. Hrubieszów, 3. Zamość Bortatycze, 4. Biłgoraj, 5. Nowosielec k. Niska, 6. Wola Baranowska, 7. Staszów, 8. Grzybów, 9. Sędziszów, 10. Kępie, 11. Zarzecze, 12. Sławków., 4. Obecnie Rozwój transportu kolejowego w Polsce napotyka liczne problemy: przestarzały tabor kolejowy i systemy kierowania ruchem kolejowym; stosunkowo długi czas przewozu wynikający z konieczności ograniczania prędkości; problemy związane z regularnością przewozu (w stosunku do rozkładów jazdy); nierentowność lokalnych połączeń kolejowych; duży odsetek kolei jednotorowych, co znacznie zmniejsza ich przepustowość; zły stan taboru, dworców, peronów; wysokie ceny biletów; konkurencyjność innych środków transportu (zwłaszcza tanich linii lotniczych i samochodów) oraz wkraczających na polski rynek przewoźników zagranicznych; konflikt interesów między spółkami, które wyodrębniły się z dawnego monopolisty, Polskich Kolei Państwowych; kryzys w przemyśle wydobywczym dostarczającym większość przewożonych przez kolej ładunków. Powyższe problemy skutkują zamykaniem coraz większej liczby połączeń, zwłaszcza lokalnych. W drugiej dekadzie XXI wieku, dzięki modernizacji kolei, nastąpiło zwiększenie prędkości jazdy pociągów i tym samym skrócenie czasu podróży. Zdjęcie przedstawia niebiesko-szary nowoczesny pociąg. Stoi na stacji. Podejmowane działania przy wykorzystaniu funduszy UE przyczyniają się do modernizacji taboru oraz zwiększenia liczby pociągów elektrycznych i szynobusów. Na mapie Polski poprowadzono czerwoną linię z północy na południe. Na południu są rozgałęzienia - na zachód i na południe. Na zachodzie kontynuacją czerwone linii jest linia żółta, na południu także. Żółta linia jest także przedłużeniem czerwonej na północy mapy - w kierunku zachodnim. Od 2014 roku w ramach najwyższej kategorii pociągów uruchomionych przez spółkę PKP Intercity (Express InterCity Premium – EIP) kursują pociągi Pendolino. Problemem jest jednak wciąż konieczność dostosowania przestarzałej infrastruktury do nowoczesnego taboru. Trasy pociągów EIP: czerwone: od 14 grudnia 2014 r., zielone: od 13 grudnia 2015, a żółte: od 29 kwietnia 2016 r.

Schemat przedstawia podział informacji dotyczących transportu kolejowego w Polsce. Wyróżniono długość linii kolejowych, gęstość linii kolejowych, linie kolejowe zelektryfikowane, przewozy ładunków transportem kolejowym, przewozy pasażerów transportem kolejowym. Opisano: 1. Długość linii kolejowych w Polsce. Długość eksploatowanych linii kolejowych w naszym kraju w 2018 r. wynosiła 19 235 km. Od lat 80. XX w. wskaźnik ten wykazuje tendencję malejącą, głównie w zachodniej i północnej części kraju. W latach 1980–2018 zlikwidowano niemal 8 tysięcy km linii kolejowych. Stało się to na skutek przemian politycznych i gospodarczych (narastającego kryzysu gospodarczego) i związanego z nimi zmniejszenia ilości przewożonych osób i towarów. Na zjawisko to wpłynął również wzrost zainteresowania transportem samochodowym i lotniczym. Spadek opłacalności wielu połączeń spowodował likwidację niektórych odcinków. Największą długością bezwzględną linii kolejowych odznaczają się województwa: śląskie, wielkopolskie i mazowieckie. Należą one do terenów dawnego zaboru pruskiego lub po prostu mają dużą powierzchnię. Z kolei najmniejszą długością linii kolejowych odznaczają się obszary dawnego zaboru rosyjskiego i województwa o małej powierzchni, tj. świętokrzyskie, podlaskie i opolskie. Wykres przedstawia długość eksploatowanych linii kolejowych w Polsce. Wartości podano w tysiącach kilometrów. 1950 rok 26,1. 1960 rok 26,9. 1970 rok 26,8. 1980 rok 27,2. 1990 rok 26,2. 2000 rok 22,6. 2001 rok 22,1. 2002 rok 21,1. 2003 rok 20,7. 2004 rok i 2005 rok po 20,3. 2006 rok 20,2. 2007 rok 20,1. 2008 rok 20,2. 2009 rok 20,4. 2010 rok i 2011 rok po 20,2. 2012 rok 20,1. 2013 rok 19,3. 2014 rok 19,2. 2015 rok 19,2. 2016 rok 19,1. 2017 rok i 2018 rok po 19,2. Wykres dotyczy długości eksploatowanych linii kolejowych według województw w kilometrach w roku 2005 i 2018. Najwięcej linii kolejowych ma województwo śląskiego - w 2005 r. około 2200 km, 2018 r. około 1900 km. Na drugim miejscu jest województwo wielkopolskie - 2005 r. około 2100 km, 2018 r. około 1800 km. Na trzecim miejscu jest województwo mazowieckie – 2005 r. długość eksploatowanych linii kolejowych wynosiła 1750 km, w 2018 r. spadek do 1700 km. Nieznacznie mniej od Warszawy ma województwo dolnośląskie. Na kolejnych miejscach znalazły się kolejno następujące województwa: kujawsko-pomorskie, pomorskie, zachodniopomorskie, małopolskie, warmińsko-mazurskie, łódzkie, lubelskie - mieszczą się w przedziale od 1000 do 1400 km. Pozostałe województwa mają długość eksploatowanych linii kolejowych poniżej między 500 a 1000 km. Najmniej jest w województwie świętokrzyskim - około 700 km. We wszystkich województwach - oprócz podlaskiego i świętokrzyskiego - jest zmniejszona długość eksploatowanych linii kolejowych w porównaniu do 2005 roku. Wyjątkiem jest województwo podlaskie i świętokrzyskie, gdzie nastąpił nieznaczny wzrost długości eksploatowanych linii kolejowych., 2. Gęstość linii kolejowych w Polsce. W Polsce średnio na każdy 100 kilometrów kwadratowych powierzchni przypada 6,2 km linii kolejowych (13. miejsce w Europie). Na przestrzenne zróżnicowanie tej wartości duży wpływ miał okres zaborów. Do dziś duża gęstość linii kolejowych występuje na obszarze dawnego zaboru pruskiego (największa w woj. śląskim: 15,8 km na 100 kilometrów kwadratowych), a mała gęstość - na obszarze dawnego zaboru rosyjskiego (najmniejsza w woj. podlaskim: 3,8 km na 100 kilometrów kwadratowych. Począwszy od lat 80. XX w., gęstość linii kolejowych w Polsce zmniejsza się z przyczyn objaśnionych wcześniej. Na mapie Polski zaznaczono gęstość linii kolejowych w kilometrach na 100 kilometrów kwadratowych². Województwo śląskie 15,8. Województwo dolnośląskie 8,5. Województwo opolskie 8,3. Województwo małopolskie 7,2. Województwo kujawsko-pomorskie 6,7. Województwo pomorskie i lubuskie po 6,5. Województwo wielkopolskie 6,3. Województwo świętokrzyskie 6,2.Województwo łódzkie 5,9. Województwo podkarpackie 5,5. Województwo zachodniopomorskie 5,1. Województwo mazowieckie 4,8. Województwo warmińsko-mazurskie 4,5. Województwo lubelskie 4,2. Województwo podlaskie 3,8. Na mapie Polski zaznaczono długość linii kolejowych kilometrach na 100 000 ludności. Województwo lubuskie 9. Województwo opolskie 7,9. Województwo warmińsko-mazurskie 7,6. Województwo zachodniopomorskie 6,9. Województwo podlaskie 6,4. Województwo kujawsko-pomorskie, świętokrzyskie i dolnośląskie po 5,8. Województwo wielkopolskie 5,4. Województwo pomorskie 5,1. Województwo lubelskie 4,9. Dowództwo podkarpackie 4,6. Województwo łódzkie 4,4. Województwo śląskie 4,3. Województwo małopolskie oraz mazowieckie po 3,2. Wykres przedstawia udział zelektryfikowanych linii kolejowych w ogólnej długości linii kolejowych w Polsce w procentach. 1950 r. 0,9%. 1960 r. 4,3%. 1970 r. 16,7%. 1980 r. 28,3%. 1990 r. 47,5%. 2003 rok 55,2%. 2001 r. 59,4%. 2002 r. 58,9%. 2003 r. 59,8%. 2004 r. 60,4%. 2005 r. 59,9%. 2006 r. 60,1%. 2007 r. 60,1%. 2008 r. 59,6%. 2009 r. 59,3%. 2010 r. 59,3%. 2011 r. 59,1%. 2012 r. 59,7%. 2013 r. 61,6%. 2014 r. 61,2%. 2015 r. 61,7%. 2016 r. 62,1%. 2017 r. 61,7%. 2018 r. 61,8%., 3. Linie kolejowe zelektryfikowane. Obecnie (na rok 2018) 62% linii kolejowych jest zelektryfikowanych. Wykres dotyczy udziału zelektryfikowanych linii kolejowych według ogólnej długości linii kolejowych w Polsce w procentach według województw. Porównano rok 2000 do stanu w roku 2018. Największy udział zelektryfikowanych linii kolejowych jest w województwie łódzkim około 92%. W roku 2018 jest nieznaczny wzrost. Na drugim miejscu jest województwo śląskie - około 95%, 2018 r. spadek do 85%. Na trzecim miejscu jest województwo małopolskie 80% i nieznaczny wzrost 2018 r. Tuż za województwem małopolskim plasuje się mazowieckie - około 76% i wzrost w 2018 roku do 83%. Za województwem mazowieckim jest świetokrzyskie - około 75% i wzrost do 77% w 2018 roku. Na kolejnych miejscach znalazły się następujące województwa: wielkopolskie dolnośląskie, zachodniopomorskie, opolskie. Te województwa mają wynik około 50%. W województwie wielkopolskim jest spory wzrost - do 68% w 2018 roku. Województwa, które mieszczą się w przedziale od 20 do 40%, to województwo kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie, lubelskie, pomorskie, podkarpackie, lubuskie i podlaskie. Województwo lubuskie i podlaskie mają najmniejszy udział zelektryfikowanych linii kolejowych. W województwie warmińsko-mazurskim i w województwie wielkopolskim wzrost udziału zelektryfikowanych linii kolejowych jest na porównywalnym poziomie i jest największy spośród innych województw. Wykres przedstawia udział transportu kolejowego w przewozach ładunków procentach. 1950 rok 91,6 tony, 78,5 tonokilometrów. 1960 rok 39,9 tony, 61,6 tonokilometrów. 1970 rok 29,6 tony, 43 tonokilometry. 1980 rok 17,5 tony, 29,5 tonokilometrów. 1990 rok 17,3 tony, 24,1 tonokilometrów. 2000 rok 14,7 tony, 19,1 tonokilometrów. 2010 rok 11,8 tony, 15,4 tonokilometrów. 2018 rok 11,4 tony, 12,7 tonokilometrów., 4. Przewozy ładunków transportem kolejowym. Udział transportu kolejowego w przewozach ładunków nieustannie się zmniejsza. W Polsce powojennej odgrywał on główną rolę w transporcie towarów. Natomiast w 2018 r. udział ten wynosił: 11,4%, rozpatrując masę ładunku (249,3 mln t) i 12,7%, uwzględniając masę i odległość, na którą transportowane były towary (59,4 mld tonokilometrów). Choć procentowe wartości są coraz mniejsze, należy zaznaczyć, że wartości bezwzględne masy ładunków przemieszczanych tym rodzajem transportu od początku wieku wykazują powolną tendencję rosnącą. Przyczyn tego zjawiska należy upatrywać we wprowadzeniu bardziej efektywnych form zarządzania kolejami, a także w intensyfikacji obrotu międzynarodowego w ramach Unii Europejskiej. Średnia odległość przewozu 1 tony ładunku koleją wynosi obecnie 238 km. Dla porównania, w przypadku transportu drogowego są to 202 km, rurociągowego 386 km, żeglugi śródlądowej 153 km, żeglugi morskiej 833 km, a transportu lotniczego 4934 km (według danych GUS). Podana wartość dla transportu kolejowego utrzymuje się na podobnym poziomie od 2007 r. Na początku obecnego wieku była ona nieco niższa (w przedziale 185–215 km), natomiast w latach 90. ubiegłego stulecia kształtowała się w granicach 300 km. Koleje transportują głównie surowce, w tym energetyczne. Od początku XXI w. następuje ich powolny przyrost w strukturze przewozów. Wykres kołowy dotyczy przewozu ładunków transportem kolejowym według grupy ładunków 2018 r. Węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny 39, 2%. Rudy metali, pozostałe produkty górnictwa i kopalnictwa 28,2%. Koks, brykiety, produkty rafinacji ropy naftowej 11, 2%. Chemikalia, produkty chemiczne 3,9%. Pozostałe 17,5%. Wykres przedstawia udział transportu kolejowego w przewozach osób w procentach. 1990 r. 17,1% pasażerów, 24,1% pasażerokilometrów. 2000 r. 14,7% pasażerów, 19,1% pasażerokilometrów. 2010 r. 31,1% pasażerów, 37,4% pasażerokilometrów. 2018 rok 46,7% pasażerów, 32,4% pasażerokilometrów., 5. Przewozy pasażerskie transportem kolejowym. Koleje mają obecnie znaczny udział w przewozach pasażerskich (drugie miejsce po transporcie drogowym). Szczególne natężenie występuje na trasach między największymi miastami. W okresie PRL dominowały w strukturze przewozów, następnie zaobserwowano znaczny spadek udziału tego transportu w związku z redukcją zatrudnienia w przemyśle (szczególnie w dużych fabrykach). Obecnie wskaźnik ten wynosi 47% (jeżeli chodzi o liczbę pasażerów: 903,7 mln w 2018 r.) oraz 32% (jeżeli chodzi o pasażerokilometry: 21,0 mld w 2018 r.). Średnia odległość przewozu pasażerów transportem kolejowym w Polsce od początku XXI w. jest na poziomie 60-70 km (rocznie).