Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1

Załączona grafika ilustruje współdziałanie sfer Ziemi. Zapoznaj się z grafiką i spróbuj ustalić, która ze sfer aktywnie kształtuje największą liczbę cykli obiegu materii i energii. Czy możliwe jest wskazanie takiej sfery? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Załączona grafika ilustruje współdziałanie sfer Ziemi. Zapoznaj się z opisem grafiki i spróbuj ustalić, która ze sfer aktywnie kształtuje największą liczbę cykli obiegu materii i energii. Czy możliwe jest wskazanie takiej sfery? Uzasadnij swoją odpowiedź.

RAzt9NFOdpwYS
(Uzupełnij).

Współdziałanie sfer przyrodniczego systemu Ziemi

RA5o0ePgwuOns1
Grafika przedstawia koło. W środku koła jest hasło biosfera. Przylegają do niego hasła: po lewej stronie atmosfera, po prawej stronie hydrosfera, a na dole litosfera. Pomiędzy biosferą, atmosferą, hydrosferą i litosferą są strzałki wskazujące na ich wzajemne oddziaływanie. U góry koła falują strzałki skierowane w dół: to energia słoneczna. Na dole koła, po lewej i prawej stronie litosfery zaznaczono - po postaci strzałek skierowanych na zewnątrz koła - promieniowanie długofalowe. Opisano: 1. Sfery Ziemi są wzajemnie powiązane a ich interakcje i stan każdej z nich decyduje o aktualnym charakterze środowiska geograficznego naszej planety. Oznacza to, że zachodzące zmiany w którejkolwiek z nich wpływają na stan pozostałych, dlatego możliwa jest samoregulacja, a dzięki temu zachowanie przyrodniczego systemu Ziemi w stanie równowagi. Stan przyrodniczego systemu Ziemi jest więc wynikiem procesów, które obejmują realizowane przez ten system funkcje (na przykład cykle obiegu), jak i jego historię, czyli mniej odwracalne lub nieodwracalne zmiany, które zmieniają zarówno strukturę, jak i w konsekwencji funkcję systemu. Ponieważ system przyrodniczy Ziemi jest tak zwanym systemem otwartym, to przebieg procesów sprawowanych przez taki system jest uzależniony od dopływu energii z zewnątrz. W innym przypadku wszelkie procesy uległyby zahamowaniu. Co prawda aktywność Słońca wykazuje cykliczność, ale można przyjąć, że w okresie wieloletnim średnia wielkość energii słonecznej docierającej do górnej granicy atmosfery jest względnie stała. Można zatem założyć, że podstawowe znaczenie dla zachowania równowagi bilansu energetycznego Ziemi mają czynniki decydujące o emisji energii na zewnątrz (w kosmos)., 2. Biorąc pod uwagę główne składowe bilansu energetycznego Ziemi, podstawowe znaczenie dla zachowania równowagi przyrodniczego systemu Ziemi ma jej reemisja, czyli przede wszystkim poziom promieniowania zwrotnego atmosfery oraz radiacja z powierzchni Ziemi. O jej poziomie decydują tak zwane gazy cieplarniane (para wodna, dwutlenek węgla, metan, freony). Wzrost ich zawartości w atmosferze powoduje pochłanianie promieniowania w zakresie podczerwieni, a więc prowadzi do wzrostu temperatury (efekt cieplarniany). Ograniczenie emisji gazów cieplarnianych ma zatem podstawowe znaczenie dla równowagi klimatu Ziemi. Ilustracja przedstawia, co dzieje się z promieniowaniem słonecznym. 48% promieniowania pochłania powierzchnia ziemi, 7% się od niej odbija, chmury i atmosfera odbijają 23% promieniowania, atmosfera absorbuje 23%, konwekcja wynosi 5%, parowanie 25%. 71% promieniowania ucieka w kosmos. Gazy cieplarniane zatrzymują 100% promieniowania., 3. Wpływ litosfery na atmosferę. Wraz z erupcją wulkanów do atmosfery uwalniane są ciepło, pyły i gazy. Zależnie od ilości i typu uwalnianych gazów i pyłów może dochodzić do ocieplenia lub ochłodzenia temperatury w skali globalnej. W skali geologicznej uwalniane gazy będące efektem wietrzenia wpływają na skład atmosfery. Ruchy skorupy ziemskiej, towarzysząca im zmiana położenia i powierzchni oceanów i lądów prowadzi do zmiany warunków obiegu ciepła. Ukształtowanie powierzchni wpływa na cyrkulację atmosferyczną, w tym powstawanie wiatrów lokalnych. Powstawanie złóż może prowadzić do zmiany składu atmosfery (na przykład osady węglanowe gromadzą dwutlenek węgla)., 4. Wpływ litosfery na hydrosferę. Procesy tektoniczne prowadzą do zmiany rozkładu i powierzchni lądów, co wywołuje zmiany warunków krążenia i obiegu wody (prądy morskie, klimat), które są dodatkowo modyfikowane przez występujące pasma gór (na przykład wpływ Himalajów na klimat Azji Środkowej). Wysokie góry sprzyjają akumulacji wody w lodowcach i strefach wiecznego śniegu. Ukształtowanie litosfery współdecyduje o rozwoju sieci rzecznej, powstawaniu jezior oraz bagien. Skład chemiczny skał ma wpływ na cech fizyczne i chemiczne wody. Trzęsienia ziemi wywołują fale tsunami. Wietrzenie i rozpuszczanie skał wpływa na chemizm i cechy fizyczne wody., 5. Wpływ litosfery na biosferę. Tektonika płyt kontynentalnych wpływa na rozmieszczenie biotopów. Litosfera wpływa na klimat. Procesy wulkaniczne prowadzą do uwalniania gazów i pyłów, które mogą stymulować lub zagrażać życiu organicznemu. Ukształtowanie dna oceanicznego decyduje o rozwoju koralowców. Właściwości fizyczne i chemiczne litosfery wpływają na przebieg procesów glebotwórczych, a typ gleby we współdziałaniu z innymi czynnikami współdecyduje o typie zbiorowisk roślinnych., 6. Wpływ hydrosfery na litosferę. Woda jest podstawowym rozpuszczalnikiem, przez co rozpuszcza skały i powoduje zmianę ich właściwości fizycznych i chemicznych. Odpływ wody i powstawanie lodu (w tym lodowców) uruchamia procesy wietrzenia mechanicznego i erozji, lecz także sedymentacji i akumulacji, co decyduje o powstawaniu nowych formacji skalnych (w tym również złóż surowców) i form powierzchni terenu (doliny, wąwozy, stożki napływowe)., 7. Wpływ hydrosfery na atmosferę. Cykl obiegu wody (ewapotranspiracja i kondensacja) wpływają na skład atmosfery; para wodna w atmosferze wpływa na obieg ciepła. Występowanie powierzchni pokrytej lodem i śniegiem wpływa na bilans energetyczny Ziemi (wysokie albedo). Składniki powietrza atmosferycznego rozpuszczają się w wodzie., 8. Wpływ hydrosfery na biosferę. Jest środowiskiem życia wielu organizmów. Substancje i gazy rozpuszczone w wodzie umożliwiają rozwój życia. Woda jest podstawowym składnikiem materii żywej i niezbędnym elementem w procesie fotosyntezy, 9. Wpływ atmosfery na litosferę. Gazy z atmosfery wpływają na skład chemiczny litosfery. Na przykład dochodzi do utleniania (tlenki metali, na przykład żelaza), lub w efekcie rozpuszczania dwutlenku węgla w wodzie powstaje słaby kwas, który uruchamia procesy wietrzenia (na przykład procesy krasowe). Zmiany temperatury wywołują wietrzenie fizyczne. Wiatr przemieszcza skały, co prowadzi do ich akumulacji (lessy, piasek wydmowy). Przemieszczany przez wiatr materiał wywołuje erozję. Akumulacja skał (na przykład piasku) wpływa na zmianę ukształtowania powierzchni terenu., 10. Wpływ atmosfery na hydrosferę. Ruch powietrza atmosferycznego i jego temperatura determinuje atmosferyczną fazę cyklu hydrologicznego; decyduje o wielkości i rodzaju opadów oraz tempie lądowej fazy w cyklu obiegu wody (deszcz, śnieg, lód lodowcowy). Gazy atmosferyczne ulegają rozpuszczeniu w wodzie, co wpływa na jej właściwości chemiczne i fizyczne. Wiatry odpowiadają za powstanie prądów morskich i wywołują zjawisko falowania, co wpływa na wielkość opadów (jądra kondensacji), czy też kształtowanie linii brzegowej oceanów i mórz. Wiatry wpływają na zjawisko El Niño., 11. Wpływ atmosfery na biosferę. Dostarcza pierwiastki niezbędne do rozwoju życia, takie jak azot, tlen czy dwutlenek węgla. Współdecyduje o warunkach termicznych i klimacie. Uczestniczy w dystrybucji wody. Pochłania promieniowanie UV zabójcze dla życia, dlatego zanik warstwy ozonowej stanowi zagrożenie (dziura ozonowa). Wiatr przemieszcza zarodniki i umożliwia zapylanie roślin, lecz także może powodować uszkodzenia elementów biosfery (np. wiatrołomy). Jest środowiskiem życia organizmów żywych. Tlen atmosferyczny podtrzymuje ogień – wielkie i destrukcyjne pożary buszu (np. w Australii)., 12. Wpływ biosfery na litosferę. Organizmy żywe oddziałują fizycznie i chemicznie na skały litosfery (korzenie i kwasy organiczne osłabiają i rozpuszczają skały, ułatwiając ich wietrzenie i erozję). Organizmy morskie uczestniczą w formowaniu skał wapiennych (koralowce), a lądowe złóż kopalin (np. bakterie). Obumarłe organizmy żywe tworzą zasoby surowców energetycznych. Roślinność przeciwdziała procesom erozji i deflacji., 13. Wpływ biosfery na hydrosferę. Tkanki organizmów żywych gromadzą wodę. Rośliny odpowiadają za jej przemieszczanie z podłoża do atmosfery w wyniku transpiracji. Bakterie i pyłki są jądrami kondensacji, więc współdecydują o warunkach kondensacji pary wodnej i jej obiegu w cyklu hydrologicznym. Rozkład substancji organicznej i uwalnianie jej produktów prowadzi do zmiany cech chemicznych i fizycznych wody., 14. Wpływ biosfery na atmosferę. Interakcje biosfery z atmosferą wpływają na cykl obiegu węgla i tlenu oraz innych pierwiastków, które wchodzą w skład organizmów żywych i mogą być przez nie pobierane lub uwalniane. Organizmy żywe w efekcie procesów życiowych i rozkładu materii żywej wpływają na skład atmosfery i klimat (na przykład tlen, metan, azot, związki siarki).
Współdziałanie sfer przyrodniczego systemu Ziemi
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o. licencja – CC BY-SA 3.0.